İdarenin Takdir Yetkisi ve Yargısal Denetim

Prof. Dr. Cemil KAYA

 

"İdarenin takdir yetkisinin, yalnız Türkiye'de değil dünyanın her tarafında, çeşitli nedenlerle, idare için vazgeçilmez bir yetki olduğu düşünüldüğünde, konunun önemi daha iyi anlaşılacaktır. Özellikle yargı içtihatlarına bakıldığında, idarenin takdir yetkisine dayanarak tesis ettiği idari işlemlerden doğan uyuşmazlıkların hiç de azımsanmayacak sayıda olduğu görülecektir. Bu çalışma için takdir yetkisine ilişkin olarak Danıştay Dergilerinde yer alan bütün kararlar taranmış ve bunlara kitapta yer verilmeye çalışılmıştır. Dolayısıyla konuya ilişkin olarak Danıştay'ın bakış açısı / yaklaşımı ortaya konulmuştur. Kitabın özellikle ikinci bölümünün başlıkları ve içeriği Danıştay içtihatları ile şekillenmiştir."
(Önsöz'den)

Birinci Bölüm:İDARENİN TAKDİR YETKİSİ

 

I. TAKDİR YETKİSİ KAVRAMI

 

A. Kavram Sorunu

 

B. Takdir Yetkisinin Gelişimi

 

C. Takdir Yetkisinin Gerekliliği ve Faydaları

 

D. Takdir Yetkisinin Sakıncaları

 

E. Takdir Yetkisinin Tanımı

 

II. TAKDİR YETKİSİNİN TEORİK ESASLARI

 

A. Takdir Yetkisinin Kanuna Dayandırılarak Açıklanması

 

1. Takdir Yetkisini Normlar Hiyerarşisi Bakımından Açıklayan Teori

 

2. Takdir Yetkisini İdari İşlemin Unsurları Bakımından Açıklayan Teori

 

3. Takdir Yetkisini Kanunlar İhtilafı ile Açıklayan Teori

 

B. Takdir Yetkisinin Kanuna ve Yargı İçtihatlarına Dayandırılarak Açıklanması

 

C. Takdir Yetkisinin Subjektif Bakımdan Açıklanması

 

D. Objektif Realite Görüşü

 

III. TAKDİR YETKİSİNİN BAŞARI ŞARTLARI

 

A. Politika ve Amacın Saptanması

 

B. Takdir Yetkisini Düzenleyen Kuralların Belirlenmesi

 

C. Takdir Yetkisinin Uygulanacağı Durumlarla İlgili Olayların Değerlendirilmesi

 

D. Gerekçenin Açıklanması

 

E. İdari İşlemlerin Açıklanması

 

F. Olayların Ortaya Çıkış Zamanına Dikkat Edilmesi

 

G. Takdir Yetkisinin Rasyonel Kullanılması

 

H. Mali ve Teknik İmkanlara Riayet Edilmesi

 

IV. TAKDİR YETKİSİNİN TESPİTİ

 

A. Kanunun Açık Hükmü

 

B. Belirsiz Kavramlar

 

C. Değerlendirme Halleri

 

D. İzin Halleri

 

E. Yargı İçtihatları

 

V. TAKDİR YETKİSİNİN MUTLAK OLDUĞU HALLER

 

A. Hükümet Tasarrufları

 

1. Tanımı

 

2. Hükümet Tasarrufu / Takdir Yetkisi İlişkisi

 

B. Yasama Kısıntısı

 

1. Cumhurbaşkanının Tek Başına Yapacağı İşlemler

 

2. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kararları

 

3. Yüksek Askeri Şura Kararları

 

4. Olağanüstü Yönetim Usulleri Makamlarının İşlemleri

 

VI. TAKDİR YETKİSİ İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR

 

A. Bağlı Yetki

 

B. Takdiri Tasarruflar

 

C. Hakimin Takdir Yetkisi

 

VII. İDARİ İŞLEMLERDE TAKDİR YETKİSİ

 

A. Düzenleyici İşlemlerde Takdir Yetkisi

 

B. Birel İşlemlerde Takdir Yetkisi

 

İkinci Bölüm:TAKDİR YETKİSİNİN YARGISAL DENETİMİ

 

I. TAKDİR YETKİSİ VE YARGISAL DENETİM

 

II. YARGISAL DENETİM YÜKÜMLÜLÜKLERİ

 

A. Olumlu Yükümlülükler

 

1. Hukuka Uygunluk Denetimi

 

2. Hukuka Uygunluk Denetimi Ölçütleri

 

a. Anayasal Kurallara Uygunluk

 

aa. Sosyal Devlet İlkesi

 

bb. Aile Birliğinin Korunması İlkesi

 

cc. Eşitlik İlkesi

 

aaa. Aynı Statüde Olanların Aynı İşleme Tabi Tutulması

 

bbb. Farklı Statüde Olanların Farklı İşleme Tabi Tutulması

 

ccc. Benzer Durumda Olanların Aynı İşleme Tabi Tutulması

 

ddd. Yaşa Dayalı Ayrım Yapılamaması

 

eee. Cinsiyete Dayalı Ayrım Yapılamaması

 

fff. Siyasi Düşünceye Dayalı Ayrım Yapılamaması

 

dd. İdarenin Bütünlüğü İlkesi

 

ee. Savunma Hakkı İlkesi

 

ff. Düşünce ve Kanaat Hürriyeti

 

gg. Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti

 

hh. Ölçülülük İlkesi

 

ii. Çevrenin Korunması İlkesi

 

b. Kamu Hizmetinin Gerekleri ve Kamu Yararı

 

aa. Hizmet Gerekleri

 

bb. Kamu Yararı

 

cc. Kamu Yararı ve Hizmet Gerekleri

 

c. Kanuna Uygunluk

 

d. Gerekçe İlkesi

 

B. Olumsuz Yükümlülükler

 

1. Yerindelik Denetimi Yasağı

 

2. Takdir Yetkisini Kaldıracak Biçimde Yargı Kararı Verilmesi Yasağı

 

3. Takdir Yetkisinin Yargı Kararı ile Zorlanamayacağı Yasağı

 

4. İdari Eylem ve İşlem Niteliğinde Yargı Kararı Verilmesi Yasağı

 

5. Yetki Saptırması Yasağı

 

III. İDARİ İŞLEMİN UNSURLARI BAKIMINDAN DENETİM

 

A. Yetki Unsuru Bakımından

 

B. Şekil Unsuru Bakımından

 

C. Sebep (Neden) Unsuru Bakımından

 

1. Sebebi Mevzuatta Açıkça Gösterilen İşlemler

 

2. Sebebi Mevzuatta Belirsiz Kavramlarla Gösterilen İşlemler

 

3. Sebebi Mevzuatta Gösterilmeyen İşlemler

 

D. Konu Unsuru Bakımından

 

1. Sebebe Bağlı Olarak Konusu Gösterilen İşlemler

 

2. Sebebe Bağlı Olarak Konusu Gösterilmeyen İşlemler

 

E. Amaç (Maksat) Unsuru Bakımından

 

IV. TAKDİR YETKİSİNDEN DOĞAN SORUMLULUK

 

A. Hizmet Kusuru ve İdarenin Sorumluluğu

 

B. Kişisel Kusur ve Kamu Görevlisinin Sorumluluğu