Deniz Ticareti Hukukunda Taşıtan ve Yükleten

Dr. Cüneyt SÜZEL

 

İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Deniz Hukuku Derneği Genel Sekreteri

 

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ VII

TEŞEKKÜR XI

İÇİNDEKİLER XIII

KISALTMALAR XXXIII

GİRİŞ 1

 

Birinci Bölüm

Milletlerarası Sözleşmeler ve Sözleşmelerin Uygulama Alanları

 

1.Denizde Eşya Taşıma Sözleşmeleri 5

I. İhtiyaç 8

II. Ulusal Düzenlemeler 12

III. Milletlerarası Düzenlemeler 14

A. 1924 KonişmentoMS Öncesi 14

B. 1924 KonişmentoMS 16

1.ILA Taslağı 17

2. 1921 Lahey Kuralları 18

3.1922 Hill/Jackson Taslağı 18

4.1922 CMI Taslağı 22

5.1922 Lahey Taslağı 23

6.1923 Lahey Taslağı 24

7. Diplomatik Konferans 24

8. Metodoloji 25

C. 1968 Visby Protokolü 25

1. 1963 Visby Taslağı 25

2. 1968 Visby Protokolü 27

D. 1979 Özel Çekme Hakkı Protokolü 28

E. Hamburg Kuralları 30

F. Rotterdam Kuralları 34

1. İhtiyaç 34

2. Rotterdam Kuralları’nın Hazırlık Süreci 35

a.CMI Aşaması 35

b.UNCITRAL Çalışma Grubu Aşaması 40

c.UNCITR AL ve Birleşmiş Milletler Aşaması 41

d.İmza Töreni 42

e.Rotterdam Kuralları’nda Değişiklik 43

IV. Değerlendirme 43

A. Milletlerarası Deniz Ticareti Sözleşmeler 43

B. Türk Hukuku 45

2. Milletlerarası Deniz Ticareti Sözleşmeleri’nin Uygulama Alanları 47

I. KonişmentoMS 47

A. Uygulama Alanı 48

1. 1924 KonişmentoMS 48

2. Lahey-Visby Kuralları 49

B. Konişmentolu Taşıma 53

C. Çarter Parti İstisnası 56

D. Kara Zararları İstisnası 58

II. Hamburg Kuralları 59

A. Taşıma Senedinin Türü 60

B. Taşımanın Türü 61

1. Milletlerarası Taşıma 61

2. Deniz Taşıması 61

C. Bağlanma Noktaları 63

1.Coğrafi Koşullar 64

2.Taşıma Senedine Yönelik Koşullar 66

a.Senedin Düzenlendiği Yer 66

b.Genel Öncelik Kaydı 66

D. Çarter Parti İstisnası 66

E. Miktar Sözleşmesi İstisnası 70

III. Rotterdam Kuralları 71

A. Genel Kural 72

1. Taşımanın Türü 72

2. Milletlerarası Taşıma 74

3. Bağlanma Noktaları 75

a. Coğrafi Koşullar 75

b. Taşıma Senedinin Düzenlendiği Yer 77

c. Genel Öncelik Kaydı 78

d. Denizde İfa Edene Etkisi 79

B. İstisnalar 81

1. Düzenli Hat Taşıması 81

2. Düzenli Hat Taşıması Dışında Kalan Taşımalar 83

3. Değerlendirme 84

C. Kişi Bakımından Uygulama Alanının Genişlemesi 85

D. Karma Taşıma Sözleşmesi İstisnası 87

1. Rotterdam Kuralları’na Tâbi Olan Karma Taşımalar 87

2. 26’ncı Maddede Öngörülen İstisna 88

a. Taşıyanın Sorumluluk Süresi 88

b. Zararın Gerçekleştiği An 89

c. Taşıyanın Sorumluluğunu Düzenleyen Başka Bir Milletlerarası Belge 91

d. Ara Sonuç 92

3. 82’nci Maddede Öngörülen İstisna 93

4. Taşıtana ve Yükletene Etkisi 95

 

İkinci Bölüm

Taşıtan ve Yükleten Kavramları

 

3. Temel Kavramların Belirlenmesi 99

4. Denizaşırı Satış Hukuku 101

I. Milletlerarası Satıma İlişkin Yeknesak Kanun 101

II. Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması 102

III. Milletlerarası Ticari Terimler 102

A. Kavram 102

B. Ticari Terimler 103

1. Her Türlü Taşıma İçin Kullanılan Ticari Terimler 103

2. Deniz ve Su Taşımalarında Kullanılan Ticari Terimler 104

C. Taşıma Sözleşmesine Etkisi 104

1. Deniz ve Su Taşımalarında Kullanılan Ticari Terimler 105

a. FAS ve FOB 105

aa. Incoterms 2000  105

bb. Incoterms 2010  106

b. CFR ve CIF  109

2. Her Türlü Taşıma İçin Kullanılan Ticari Terimler 109

a. EXW  110

b. FCA  110

c. CPT ve CIP 111

d. DAP, DAT ve DDP 112

5. Tacir (Merchant) İbaresinin Etkisi 113

6. Milletlerarası Sözleşmeler Uyarınca Taşıtan ve Yükleten Kavramı 114

I. Denizde Eşya Taşıma Sözleşmeleri 114

A. KonişmentoMS 114

B. Hamburg Kuralları 118

C. Rotterdam Kuralları 124

1. Hazırlık Çalışmaları 124

a. CMI Süreci 124

aa. CMI Taslağı Öncesi 124

bb. CMI Taslağı 130

b. UNCITR AL Çalışma Grubu Süreci 132

2. Tanımlar 135

a. Shipper Tanımı 135

b. Documentary Shipper Tanımı 136

II. Diğer Milletlerarası Sözleşmelerdeki Tanımlar 142

A. CMNI 143

B. Karma Taşıma MS 143

C. CIM 144

D. CMR 144

E. Varşova MS 145

F.Montreal MS 145

7. Ulusal Düzenlemeler 146

I. Taşıtan ile Yükleten Ayrımının Bulunduğu 146

A. Türk Hukuku 146

B. Alman Hukuku 147

C. İskandinav Hukuku 151

D. Yunan Hukuku 153

II. Taşıtan ile Yükleten Ayrımının Bulunmadığı 154

A. İngiliz Hukuku 154

B. Amerikan Hukuku 158

C. Hollanda Hukuku 159

D. Rus Hukuku 161

E. Çin Hukuku 161

8. Taşıma İşleri Komisyoncusunun Konumu 162

I. Türk Hukuku 162

II. İngiliz ve Hollanda Hukuku 164

III. Rotterdam Kuralları Uyarınca Değerlendirme 166

 

Üçüncü Bölüm

Taşıtanın ve Yükletenin Hakları ve Yetkileri

 

9. Taşıma Senedi Düzenlenmesini İsteme Hakkı 169

I. Milletlerarası Satış Hukuku 169

A. CISG 169

B. Incoterms 170

II. UCP 500 ve 600’ün Etkisi 171

III. Milletlerarası Deniz Ticareti Hukuku 171

A. KonişmentoMS 171

B. Hamburg Kuralları 174

1. Taşıma Senedi Kavramı 174

2. Taşıma Senedi Düzenlenmesini İsteme Hakkı 175

a. Konişmento 175

b. Diğer Taşıma Senetleri 179

c. Düzenlenecek Olan Taşıma Senedinin Türünün Belirlenmesi 180

C. Rotterdam Kuralları 180

1. Taşıma Senedi Kavramı 181

a. Devredilebilir Taşıma Senedi 182

b. Devredilemez Taşıma Senedi 183

2. Elektronik Taşıma Kaydı 184

3. Taşıma Senedi Düzenlenmesini İsteme Hakkı 185

a. Hazırlık Çalışması Süreci 185

b. Hak Sahibi 186

aa. UNCITR AL Taslağı Öncesi 186

bb. Resmî Metin 189

aaa. Hak Sahibi 189

bbb. Taşıma Senedi veya Elektronik Taşıma Kaydı Düzenlenmesi Borcu 192

ccc. Senedin veya Kaydın Türü 195

IV. Ulusal Düzenlemeler 197

A. Türk Hukuku 197

B. Alman Hukuku 199

C. İskandinav Hukuku 200

D. Hollanda Hukuku 201

E. İngiliz Hukuku 203

10. Tasarruf Hakkı 204

I. Milletlerarası Satış Hukukunda Tasarruf Hakkı 204

II. Milletlerarası Taşıma Hukukunda Tasarruf Hakkı 206

A. Deniz Yük Senedine İlişkin Yeknesak Kurallar 206

B. Milletlerarası Sözleşmeler 207

1. Deniz Taşımasını Düzenlemeyen Sözleşmeler 207

2. Deniz Taşımasını Düzenleyen Sözleşmeler 208

a. KonişmentoMS ve Hamburg Kuralları 208

b. Rotterdam Kuralları 208

aa. Tasarruf Hakkının Tanımı 209

bb. Tasarruf Hakkı Sahibi ve Hakkın Kullanılması 210

aaa. Taşıma Senedi Düzenlenmeyen Taşımalarda 211

bbb. Devredilemez Taşıma Senedi Düzenlenen Taşımalarda 213

(1) Eşyanın Teslimi İçin Senedin İade Edilmesinin Gerekmemesi 213

(2) Eşyanın Teslimi İçin Senedin İade Edilmesinin Gerekmesi 216

ccc. Devredilemez Elektronik Taşıma Kaydı Düzenlenen Taşımalarda 219

ddd. Devredilebilir Taşıma Senedi Düzenlenen Taşımalarda 219

cc. Tasarruf Hakkının Kapsamı ve Sınırı 222

aaa. Tek Taraf lı Hukuki İşlemle Yerine Getirilen Haklar 223

(1) Hakların Emredici Niteliği 223

(2) Öngörülen Haklar 225

(3) Şekil Şartı 227

(4) Hakların Sınırı 228

2. Navlun Sözleşmesi ve Konişmento Kayıtları 314

D. Kayıtların Niteliği 315

E. Hangi Taşımalar? 316

F. Kayıtların Üçüncü Kişi Gönderilene Etkisi 317

G. Kayıtların Teslim Anına Etkisi 317

H. Farklı İçtihatlar 318

1. Genel Olarak 318

2. ABD Hukuku 320

3. İngiliz Hukuku 322

I. Alman Hukuku Bakımından Değerlendirme 327

J. Türk Hukuku Bakımından Değerlendirme 328

II. Hamburg Kuralları 329

III. Rotterdam Kuralları 330

A. İlgili Hükümler 330

B. Borçlu Sıfatı 333

C. Borçların Devri 334

1. Hangi Borçlar? 334

2. Kayıtların Denizde İfa Edene Etkisi 335

3. Şekil Şartı 336

D. Kayıtların Taşıyanın Sorumluluğuna Etkisi 338

1. Taşıyanın Sorumluluk Süresi 338

2. Sorumsuzluk Sebebi 339

E. Taşıyana Karşı Sorumluluk 342

1. Düzenleme 342

2. Sorumlu Tutulanlar 342

3. İstem Sahibi 344

4. Sorumluluk Sebepleri 344

14. Eşyayı Teslim Borcu 345

I. Milletlerarası Satış Hukuku 346

A. CISG 346

B. Incoterms 2010 347

II. Taşıma Hukuku 349

III. Rotterdam Kuralları Öncesi 350

A. KonişmentoMS 350

B. Hamburg Kuralları 353

IV. Rotterdam Kuralları Düzenlemesi 354

A. Hazırlık Çalışmaları 355

B. Eşya Kavramı 356

C. Borçlar 357

1. Teslim 357

2. Taşımaya Hazır Hâlde Teslim 359

a. Hükmün Emredici Niteliği 359

b. Hazır Hâlde Teslim Kavramı 361

c. Eşyanın Hazır Hâlde Teslim Edileceği Kişi 362

d. Hazır Hâlde Teslim Edilme Anı 363

3. Taşımaya Dayanıklı Bir Şekilde Teslim 364

a. Hükmün Emredici Niteliği 364

b. Kararlarlaştırılan Taşımaya Dayanıklı Olma Kavramı 365

c. Sorumsuzluk Sebebi 367

d. Kişi yahut Malvarlığı Zararı 368

D. Sorumlu Kişi 370

E. İstem Sahibi 372

F. Taşıtanın Sorumsuzluk Sebebi 374

G. Konteyner ve Taşıt Bakımından Özel Düzenleme 376

1. Tanım 376

a. Konteyner 377

b. Taşıt 377

2. Konteyner ve Taşıtın Yüklenmesi, Elden Geçirilmesi, İstifi ve Boşaltılması 377

3. Konteynerin yahut Taşıtın İçeriğinin İstifi, Sabitlenmesi ve Muhafaza Edilmesi 378

a. Düzenleme 378

b. Hazırlık Çalışması Süreci 379

c. Değerlendirme 380

4. Konteynerin veya Taşıtın Taşımaya Hazır Hâlde Teslim Edilmesi 381

5. Konteynerin veya Taşıtın Öngörülen Taşımaya Dayanıklı Olması 381

5. Taşıma Senedindeki Kayıtlardan Sorumluluk 382

I. Milletlerarası Deniz Ticareti Sözleşmeleri 384

A. KonişmentoMS 384

B. Hamburg Kuralları 385

C. Rotterdam Kuralları 386

1. Sistematik 386

2. Düzenleme 387

II. Taşıma Senedi Kayıtları 388

A. İşaretler 388

1. Kavram 388

2. İşaretler ve Başlıca İşaretler Kavramları 389

a. İşaretler 389

b. Tanınması İçin Gereken Başlıca İşaret 391

aa. Milletlerarası Sözleşmeler 391

bb. Yargı Kararları 392

3. Taşıma Senedine İşaretlerin Kaydedilmesi Zorunluluğu 394

a. KonişmentoMS 94

aa. Şeklî Koşul 394

bb. Süre Koşulu 395

cc. İşaretin Eşya Üzerinde Gösterilme Şekline ve Dayanıklılığına İlişkin Koşullar 396

aaa. İşaretin Gösterilme Şekli 396

bbb. İşaretlerin Dayanıklı Olmasına İlişkin Koşul 397

b. Hamburg Kuralları 398

c. Rotterdam Kuralları 400

aa. Hüküm 400

bb. Şekil Şartı 401

cc. Süre Koşulu 401

dd. İşaretin Gösterilme Şekli 402

ee. İşaretlerin Dayanıklı Olmasına İlişkin Koşul 403

ff. Sözleşme Kayıtlarında Yer Alması Gereken Zorunlu Kayıtlardan Olup Olmadığı 403

aaa. Sorun 403

bbb. Taşıtanın Sorumluluğuna İlişkin Hükümler 404

ccc. Hazırlık Çalışmaları 404

B. Kolilerin, Parçaların Sayısı, Miktar, Ağırlık 407

1. KonişmentoMS 407

a. Sorun 407

b. Görüşler 408

aa. Dor’un Açıklaması 409

bb. Hazırlık Çalışmaları 410

c. Seçim Hakkının Kime Ait Olduğu 413

2. Hamburg Kuralları 413

3. Rotterdam Kuralları 414

III. Kayıtlara Çekince Konulması 416

A. KonişmentoMS 416

1. Hüküm 416

2. Uygulama Alanı 417

3. Konişmentoya Kaydetmeme ya da Çekince Koyma Hakkı 418

a. Söze Dayalı Yorum 419

b. Amaca Dayalı Yorum 420

aa. 1921 Lahey Kuralları ve Öncesi 420

bb. 1923 Lahey Taslağı 422

cc. Değerlendirme 424

B. Hamburg Kuralları 424

1. Düzenleme 424

2. Hükmün Kapsamı 425

3. Kayıtlara Çekince Koyma Hakkı 425

a. Hazırlık Çalışmaları 425

b. Değerlendirme 426

C. Rotterdam Kuralları 427

1. Hüküm ve Kapsamı 427

2. Kavramlar 429

a. Kapalı Konteyner 429

b. Kapalı Taşıt 431

3. Kayıtlara Çekince Koyma Zorunluluğu 431

a. Hüküm 431

b. Koşulları 432

aa. Temel Açıklama Kavramı 432

bb. Temel Açıklamanın Yanlış veya Hatalı Olması 433

aaa. Kavram 433

bbb. Hazırlık Çalışmaları 434

ccc. Pervasızca Hareket 435

ddd. Yaptırım 436

eee. Rücu Hakkı 437

fff. Denizde İfa Edenin Sorumluluğu 437

4. Kayıtlara Çekince Koyma Yetkisi 438

a. Kapalı Konteyner veya Kapalı Taşıt İçinde Teslim Edilmeyen Eşyalar 438

aa. Hangi Eşya? 438

bb. Çekince Koyma Hakkının Koşulları ve Çekincenin Şekli 439

aaa. Fiziksel veya Ticari Bakımdan Denetimin Mümkün Olmaması 439

bbb. Bilginin Hatalı Olduğuna İnanılmasının Haklı Sebeplere Dayanması 442

b. Kapalı Konteyner veya Kapalı Taşıt İçinde Teslim Edilen Eşyalar 443

aa. Eşyanın Tanımı, İşaretleri, Miktarı, Kolilerin veya Parçaların Sayısı 444

aaa. Düzenleme 444

bbb. Koşullar 445

bb. Eşyanın Ağırlığı 446

aaa. Düzenleme 446

 

bbb. Eşyanın Denetlenmesinin Ağırlığa İlişkin Çekinceye Etkisi 446

 

ccc. Koşullar 447

I V. Taşıyanın Sorumluluğu 450

A. KonişmentoMS 450

1. Konişmentonun İspat İşlevi 450

a. Visby Protokolü Öncesi 450

b. Visby Protokolü Sonrası 450

2. Karinenin Kapsamı 451

a. Hangi Bilgiler 451

b. Hazırlık Çalışmaları 451

3. Karinenin Aksinin İspatı 453

a. Hüküm 453

b. Hazırlık Çalışmaları 454

aa. 1968 Visby Protokolü’nün Hazırlık Çalışmaları 454

bb. 1924 KonişmentoMS’nin Hazırlık Çalışmaları 455

c. Değerlendirme 458

B. Hamburg Kuralları 459

1. Hüküm 459

2. Konişmento Kayıtları 460

3. Konişmento Dışındaki Senetlerdeki Kayıtlar 461

C. Rotterdam Kuralları 461

1. Düzenleme 461

2. Kapsamı 463

a. 36’ncı Maddenin Birinci Fıkrasındaki Bilgiler 463

b. 36’ncı Maddenin İkinci ve Üçüncü Fıkrasındaki Bilgiler 463

3. Karine 465

a. Devredilebilir Taşıma Senedi yahut Elektronik Taşıma Kaydı 465

b. Devredilemez Taşıma Senedi veya Elektronik Taşıma Kaydı 466

aa. Hazırlık Çalışmaları 466

bb. Eşyanın Teslimi İçin Senedin İadesinin Gerekli Olması 467

cc. Eşyanın Teslimi İçin Senedin İadesinin Gerekli Olmaması 469

aaa. 36’ncı Maddenin Birinci Fıkrasında Öngörülen Sözleşme Kayıtları 469

bbb. Konteynerlere İlişkin Kayıtlar 471

ccc. 36’ncı Maddenin İkinci Fıkrasında Öngörülen Sözleşme Kayıtları 471

V. Rücu İstemi 472

A. Düzenleme 473

1. KonişmentoMS 473

2. Hamburg Kuralları 474

3. Rotterdam Kuralları 474

a. Bilgilerin Zamanında Sağlanması Borcu 475

b. Doğru Bilgi Sağlama Borcu 475

B. Sorumlu Kişi 476

1. Ulusal Düzenlemeler 476

a. Alman Hukuku 476

b. İskandinav Hukuku 479

c. Türk Hukuku 479

2. Milletlerarası Deniz Ticareti Sözleşmeleri 483

16. Garanti Mektubu 485

I. UCP 500 ve UCP 600’ün Etkisi 487

A. “Shipper’s Load and Count” “Said by Shipper to Contain” Kayıtları 487

B. Temiz Taşıma Senetleri 487

II. Temiz Taşıma Senedi 488

A. Kavram 488

B. Garanti Mektubu İhtiyacı ve Sorunu 489

III. Milletlerarası Deniz Ticareti Sözleşmeleri 491

A. KonişmentoMS 491

1. 1924 KonişmentoMS 491

2. Visby Protokolü 492

B. Hamburg Kuralları 493

1. Hükmün Düzenlenme Gerekçesi 493

a.Öneriler 493

aa. Garanti Mektubunun Sözleşme’de Düzenlenmemesi Görüşü 495

bb. Garanti Mektubunun Geçersiz Sayılması 495

aaa. Her Hâlükarda Geçersiz Sayılması 495

bbb. Dürüstlük Kuralına Aykırılık Hâlinde Geçersiz Sayılması 496

2. Düzenleme 497

a. Garanti Mektubunun Tarafları 497

b. Garanti Mektubunun Kapsamı 498

c. Garanti Mektubunun Geçerliği 501

aa. Üçüncü Kişi Bakımından 501

bb. Tarafları Bakımından 502

aaa. Kural 503

bbb. İstisna 503

d. Taşıyanın Rücu Hakkına Etkisi 505

e. Taşıyanın Sorumluluk Sınırına Etkisi 507

f. Gönderilenin “Shipper”a Yönelik İstemi 507

C. Rotterdam Kuralları 508

17. Tehlikeli Eşya 509

I. Düzenleme 511

A. KonişmentoMS 511

B. Hamburg Kuralları 512

C. Rotterdam Kuralları 514

II. Tehlikeli Eşya Tanımı 515

A. Sorun 515

B. IMDG Kuralları 519

C. Milletlerarası Deniz Ticareti Sözleşmeleri 523

1. KonişmentoMS 523

2. Hamburg Kuralları 524

3. Rotterdam Kuralları 551

D. Sorumsuzluk Sebebi 553

V. Taşıyanın Hakları 554

A. KonişmentoMS 554

B. Hamburg Kuralları 557

C. Rotterdam Kuralları 557

18. Sorumluluğun Sınırı 558

I. Sorumluluğun Sınırlandırılması İhtiyacı 559

II. Rotterdam Kuralları’nın Hazırlık Çalışmaları’nda Yapılan Değerlendirmeler 560

III. Rotterdam Kuralları’nın Hazırlık Çalışmalarında Sorumluluk Sınırı Ölçütüne İlişkin Öneriler 561

A. Hangi Zararlar? 561

B. Önerilen Sorumluluk Sınırı Ölçütleri 561

C. Sonuç 562

19. Taşıtana ve Yükletene İlişkin Hükümlerin Emredici Niteliği 563

I. Milletlerarası Deniz Ticareti Sözleşmeleri 563

II. Türk Hukuku 564

III. Alman Hukuku 565

20. Dava Süresi 565

I. Milletlerarası Deniz Ticareti Sözleşmeleri 565

A. KonişmentoMS 565

B. Hamburg Kuralları 566

C. Rotterdam Kuralları 566

II. Türk Hukuku 567

SONUÇ 571

KAYNAKÇA 581