Hukuk Yargılamasında Delillerin Toplanmasında Tarafların ve Hakimin Rolü

Dr. Nur BOLAYIR ( Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Medeni Usul ve İcra- İflas Hukuku Anabilim Dalı )

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ                                                                                                     V      

ÖNSÖZ                                                                                                VII

KISALTMALAR.. XIX

GİRİŞ. 1

      I-      Konunun Önemi ve Çalışma Planı.. 1

      II-     Türk Hukuku’nda Delillerin Toplanmasında Tarafların ve

              Hâkimin Rolünün Tarihsel Gelişimi. 2

              A-  Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun Kabulünden

                    Önceki Dönem                                                                      2

              B-  Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun Kabulünden

                    Sonraki Dönem 4

                    1- Genel Olarak 4

                    2-  Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’nun Kaynaklarından

                         1925 Tarihli Neuchâtel Medenî Usûl Kanunu.. 5

BİRİNCİ BÖLÜM

DELİLLERİN TOPLANMASININ İSPAT FAALİYETİ VE

MEDENÎ USÛL HUKUKUNA HÂKİM OLAN İLKELER

BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

§ 1 Delillerin Toplanmasının İspat Faaliyeti

      Bakımından Değerlendirilmesi 9

      I-      İspat ve Delil Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi.. 9

      II-     Delillerin Toplanması Açısından İspatın Konusu. 12

              A-  Vakıalar.. 12

              B- Tecrübe Kuralları .. 20

              C-  Hukuk Kuralları                                                                   24

                    1- İç Hukuktaki Kanun Hükümleri.. 24

                    2- Eski Hukuktaki Kanun Hükümleri.. 29

                    3- Yabancı Kanun Hükümleri 30

                    4- Örf ve Âdet Kuralları. 39

      III-   Delillerin Toplanmasının Medenî Usûl Hukukuna İlişkin

              Bazı Temel Kavramlarla İlişkisi. 43

              A-  Delillerin Toplanmasının İspat Yükü Kavramıyla İlişkisi 43

              B- Delillerin Toplanmasının İspat Hakkı Kavramıyla İlişkisi.. 53

                    1-  Genel Olarak İspat Hakkı Kavramı 53

                    2- Karşı İspat Hakkı Kavramı.. 58

                    3-  İspat Hakkının Sınırları 59

                         a- Genel Olarak İspat Hakkının Sınırları.. 59

                         b- Türk Hukuku’nda İspat Hakkının Sınırları.. 67

                             aa-  Delillerin Kanunda Belirtilen Süreye ve

                                   Usûlüne Uygun Olarak Gösterilmiş Olması.. 67

                             bb-  Delillerin Hukuka Aykırı Yollardan

                                   Elde Edilmemiş Olması. 69

                                   aaa-  Konuya İlişkin Kanunî Düzenlemeler 69

                                   bbb-  Konuya İlişkin Olarak Doktrinde

                                           İleri Sürülen Görüşler. 72

                         c-        İsviçre Hukuku’nda İspat Hakkının Sınırları. 76

                         d- Fransız Hukuku’nda İspat Hakkının Sınırları. 79

              C-  Delillerin Toplanmasının İddia Yükü

                    Kavramıyla İlişkisi . 83

              D- Delillerin Toplanmasının Somutlaştırma Yükü

                    Kavramıyla İlişkisi.. 85

      IV-   Delillerin Toplanmasının Kapsamı ve Delillerin

              Değerlendirilmesi                                                                      88

              A- Delillerin Toplanmasının Kapsamı  88

                    1- Delillerin Gösterilmesi. 89

                    2- Delillerin İbraz Edilmesi 103

                    3- Delillerin Toplanmasının Kapsamının Tarafların ve

                         Hâkimin Rolü Işığında Değerlendirilmesi 104

              B- Delillerin Değerlendirilmesi 110

§ 2         Delillerin Toplanmasının Medenî Usûl Hukukuna Hâkim

      Olan İlkeler Bakımından Değerlendirilmesi.. 118

      I-      Taraflarca Getirilme (Hazırlama) İlkesi Bakımından

              Değerlendirilmesi                                                                    118

      II-     Re’sen Araştırma İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi. 129

      III-   Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi Bakımından

              Değerlendirilmesi                                                                    137

      IV-   Hukukî Dinlenilme Hakkı Bakımından Değerlendirilmesi.. 151

      V-    Adil Yargılanma Hakkı Bakımından Değerlendirilmesi.. 174

      VI-   Usûl Ekonomisi İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi.. 186

      VII-  Yargılamanın Hâkim Tarafından Yürütülmesi İlkesi

              Bakımından Değerlendirilmesi. 193

      VIII- Doğrudanlık İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi. 195

      IX-   Tarafların Yükümlülükleri Bakımından

              Değerlendirilmesi                                                                    210

              A-  Dürüstlük Kuralı Bakımından Değerlendirilmesi 210

              B- Doğruyu Söyleme Ödevi Bakımından

                    Değerlendirilmesi.. 217

İKİNCİ BÖLÜM

DELİLLERİN TOPLANMASINDA TARAFLARIN VE HÂKİMİN

ROLÜNÜN MEDENÎ USÛL KANUNLARI’NDAKİ HÜKÜMLER

BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

§ 1         Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti 221

      I-      İlk Derece Yargılaması Sırasında Delillerin Gösterilme

              Zamanının Tespiti                                                                    221

              A- Türk Hukuku’nda İlk Derece Yargılaması Sırasında

                    Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti. 221

                    1- Yazılı Yargılama Usûlünde. 221

                         a-        Davanın Açılması-Dilekçelerin Değişimi ve

                             Ön İnceleme Aşaması 222

                             aa-  Davanın Açılması ve Dilekçelerin

                                   Değişimi Aşaması 222

                             ab- Ön İnceleme Aşaması 228

                         b- Kanunda Belirtilen Zamandan Sonra Delil

                             Gösterilip Gösterilemeyeceği Sorunu. 236

                    2- Basit Yargılama Usûlünde.. 240

              B-  Yabancı Hukuk Sistemlerinde İlk Derece Yargılaması

                    Sırasında Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti. 246

                    1- İsviçre Hukuku’nda İlk Derece Yargılaması Sırasında

                         Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti.. 246

                         a-        Adi Yargılama Usûlünde

                             (Yazılı Yargılama Usûlünde) 246

                         b- Basit Yargılama Usûlünde. 251

                         c-        Seri Yargılama Usûlünde.. 252

                    2- Fransız Hukuku’nda İlk Derece Yargılaması Sırasında

                         Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti.. 254

                         a-        Tribunal De Grande İnstance’ın Yapılanması.. 255

                         b-        Juge De La Mise En État’nın Görevleri.. 255

                         c- Delillerin Gösterilme Zamanı 256

                    3- Belçika Hukuku’nda İlk Derece Yargılaması Sırasında

                         Delillerin Gösterilme Zamanının Tespiti.. 259

              C- Değerlendirme                                                                   260

      II-     Kanun Yolu Aşamasında Delillerin İncelenmesi ve

              Yeni Delil Gösterilip Gösterilemeyeceği Sorunu 261

              A- 1086 Sayılı Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu’na

                    Göre Kanun Yolu Aşamasında Delillerin İncelenmesi

                    ve Yeni Delil Gösterilip Gösterilemeyeceği Sorunu.. 262

                    1- Temyiz İncelemesi Sırasında.. 262

                    2- Karar Düzeltme İncelemesi Sırasında. 271

                    3- Yargılamanın İadesi Sırasında 274

              B- 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na Göre

                    Kanun Yolu Aşamasında Delillerin İncelenmesi ve

                    Yeni Delil Gösterilip Gösterilemeyeceği Sorunu. 279

                    1- İstinaf İncelemesi Sırasında 279

                         a-        Delillerin İncelenmesi. 279

                         b-        Yeni Delil Gösterilip Gösterilemeyeceği Sorunu 284

                    2- Temyiz İncelemesi Sırasında.. 304

                    3- Yargılamanın İadesi Sırasında 310

§ 2         Delillerin Gösterilmesinin İddianın ve Savunmanın

      Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağıyla İlişkisi.. 311

      I-      İddianın ve Savunmanın Genişletilmesi veya

              Değiştirilmesi Yasağının Kapsamı.. 311

              A- Türk Hukuku’nda İddianın ve Savunmanın Genişletilmesi

                    veya Değiştirilmesi Yasağının Kapsamı 311

                    1- İddianın Genişletilmesi veya Değiştirilmesi

                         Yasağının Kapsamı 311

                    2- Savunmanın Genişletilmesi veya Değiştirilmesi

                         Yasağının Kapsamı 316

              B- Yabancı Hukuk Sistemlerinde İddianın ve Savunmanın

                    Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağının Kapsamı 318

                    1-  İsviçre Hukuku’nda İddianın ve Savunmanın

                         Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağının

                         Kapsamı 318

                    2- Fransız Hukuku’nda İddianın ve Savunmanın

                         Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağının

                         Kapsamı 322

                    3- Belçika Hukuku’nda İddianın ve Savunmanın

                         Genişletilmesi veya Değiştirilmesi Yasağının

                         Kapsamı .. 323

              C- Değerlendirme                                                                   323

      II-     Islah Yoluyla Yeni Delil Gösterilip Gösterilemeyeceği

              Sorunu                                                                                    324

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

DELİLLERİN TOPLANMASINDA TARAFLARIN VE

HÂKİMİN ROLÜNÜN KESİN DELİLLER, TAKDİRÎ DELİLLER VE

DELİLLERLE İLİŞKİLİ DİĞER KURUMLAR BAKIMINDAN

DEĞERLENDİRİLMESİ

§ 1         Kesin Deliller Bakımından Delillerin Toplanmasında

      Tarafların ve Hâkimin Rolü 331

      I-      Senet Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü.. 331

              A- Belgelerin İbrazı Zorunluluğu 331

                    1- Genel Olarak 331

                    2- Farklı Hukuk Sistemlerindeki Kanunî Düzenlemeler

                         Çerçevesinde Belgelerin İbrazı Zorunluluğu. 336

                         a-        Türk Hukuku. 336

                         b-        İsviçre Hukuku. 344

                         c-        Fransız Hukuku. 347

                         d-        Belçika Hukuku 349

              B- Belgelerin İbrazını Sınırlayan Hallerin Belirlenmesi.. 350

              C- Sır İçeren Belgeler Bakımından Delillerin Toplanması. 360

                    1- Sır İçeren Belgelerin İspat Yükünü Taşımayan

                         Tarafın Elinde Olması Durumu. 362

                    2- Sır İçeren Belgelerin İspat Yükünü Taşıyan

                         Tarafın Elinde Olması Durumu. 365

                    3- Sır İçeren Belgelerin Üçüncü Kişilerin Elinde

                         Olması Durumu.. 366

              D- Elektronik Belgelerin İbrazı 366

              E- Ticarî Defterlerin İbrazı.. 370

      II-     Yemin Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü.. 378

      III-   Kesin Hüküm Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü.. 393

§ 2         Takdirî Deliller Bakımından Delillerin Toplanmasında

      Tarafların ve Hâkimin Rolü 402

      I-      Tanık Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü.. 402

      II-     Bilirkişi Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü.. 426

      III-   Keşif Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü.. 456

              A- Keşif Kararı Verilmesi ve Keşfin İcra Edilmesi 456

              B- Keşfe Katlanma Zorunluluğu 466

§ 3         Delillerle İlişkili Diğer Kurumlar Bakımından Delillerin

      Toplanmasında Tarafların ve Hâkimin Rolü.. 478

      I-      İsticvap Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü.. 478

      II-     Delil Sözleşmesi Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü.. 488

      III-   Delil Tespiti Bakımından Delillerin Toplanmasında

              Tarafların ve Hâkimin Rolü.. 499

SONUÇ                                                                                              521

KAYNAKÇA                                                                                     535