Uluslararası Deniz Hukuku

Prof.Dr.Selami KURAN

İÇİNDEKİLER

DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ . V

ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ.VII

ÖNSÖZ .IX

KISALTMALAR  XXIII

BİRİNCİ BÖLÜM

DENİZ HUKUKUNA GİRİŞ

I- DENİZ HUKUKUNUN KONUSU VE GELİŞİMİ.1

1. Deniz Hukukunun Ana Bölümleri.2

A) Uluslararası Deniz Hukuku2

B) Deniz Ticaret Hukuku 5

2. Deniz Hukukunun Fonksiyonları .7

A) Çevre Korunmasına İlişkin Fonksiyonları 7

B) Ekonomiye İlişkin Fonksiyonlar9

C) Uluslararası Politikaya İlişkin Fonksiyonları11

II- GEMİ KAVRAMI.13

1. Tanım.13

2. Geminin Ayrıcı Unsurları.16

A) Geminin Adı 16

B) Bağlama Limanı16

C) Tonajı.16

D) Milliyet.17

3. Gemi Sicili.18

A) Bayrak18

B) Geminin Tescili .19

C) Türk Gemi Sicili20XII Uluslararası Deniz Hukuku

D) Sicil Türleri20

a) Geleneksel Ulusal Siciller20

b) Off-shore Siciller20

c) Açık/Elverişli Siciller .21

d) Uluslararası/İkinci Siciller 22

e) Gemilerin Tescili Hakkında BM Sözleşmesi22

f) Türk Uluslararası Gemi Sicili (TUGS).23

4. Gemi Türleri (Çeşitleri)25

A) Özel Gemiler .26

a) Ticaret Gemileri.26

b) Ticari Olmayan Gemiler27

B) Devlet Gemileri .28

a) Savaş Gemileri.28

b) Kamu Hizmeti Gören Gemiler .30

c) Ticari Amaçla Kullanılan Devlet Gemileri.31

İKİNCİ BÖLÜM

İÇSULAR

I- İÇSULAR KAVRAMI.33

1. Tanım.33

A) Esas Hat (=Esas Çizgi) .33

B) Kapalı Denizler - İç Denizler34

C) Körfezler. .35

D) Limanlar. .37

2. İçsularının Hukuki Rejimi .38

3. Türk İçsularının Hukuki Rejimi 39

4. Kıyı Devletinin İçsularda Bulunan Yabancı Ticaret

Gemileri Üzerindeki Yetkileri 42

A) Kıyı Devletinin İdare Hukukundan Doğan Yetkileri 42

B) Kıyı Devletinin Hukukî Yargı Yetkisi.43

a) Gemide Bulunan Kişiler veya Mallarla İlgili Hukukî

İhtilaflarda Kıyı Devletinin Yargı Yetkisi.44

b) Gemi İle İlgili İhtilaflarda Kıyı Devletinin Yargı Yetkisi.45

aa) Eski Türk Ticaret Kanunu’nda Gemi Üzerinde

İhtiyati Tedbir .46İçindekiler XIII

bb) Eski Türk Ticaret Kanununda Gemi Üzerinde

İhtiyatî Haciz Yetkisi47

aaa) Alacağın Rehinle Temin Edilmemiş Olması 49

bbb) Alacağın Muaccel Olması49

ccc) Geminin Yola Hazır Olmaması.50

C) Yeni Türk Ticaret Kanununda Gemiler Hakkında İhtiyati

Haciz50

a) Genel Olarak 50

b) Uygulanacak Hukuk51

c) İhtiyati Haczin Şartları .52

aa) Deniz Alacakları (TTK Madde 1352).52

bb) İhtiyati Haciz İsteyebilme Hakkı (TTK Madde 1353)54

d) Yetkili Mahkeme55

aa) Dava Açılmadan Önce.55

aaa) Türk Bayraklı Gemiler.55

bbb) Yabancı Bayraklı Gemiler .56

ccc) Yetkiye, Tahkime ve Esasa İlişkin

Anlaşmanın Olması .56

bb) Dava Açıldıktan Sonra57

cc) İhtiyati Haciz Kararına İtiraz 58

e) Teminat 58

f) İhtiyati Haczin Yapılması .59

aa) Gemiye El Konulması ve Seferden Menedilmesi .60

bb) Geminin Seferde Bulunması Durumunda 60

g) Geminin Serbest Bırakılması61

aa) Geminin Değerinin Depo Edilmesi (TTK m.1370).61

bb) İhtiyati Haczin Kaldırılması (TTK m.1371)62

h) İhtiyati Haczin Muafiyeti62

aa) Zararsız Geçiş Hakkını Kullanan Gemiler63

bb) İstanbul ve Çanakkale Boğazlarından Geçen

Yabancı Gemiler .64

D) Kıyı Devletinin İçsularında Bulunan Ticaret Gemileri

Üzerinde Cezaî Yargı Yetkisi64

a) Genel Olarak 64

b) Yargı Yetkisine Getirilen Sınırlamalar .65

c) Kamu Düzeni Kriteri.67XIV Uluslararası Deniz Hukuku

d) Türk Hukukunda Cezaî Yargı Yetkisi.69

e) Yabancı Gemilere Sığınma .70

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KARASULARI

I- KARASULARI KAVRAMI.73

1. Tanım.73

2. Tarihi Gelişimi. .73

II- KARASULARININ HUKUKİ YAPISI.74

1. Deniz Hukuku Teorileri74

A) Mülkiyet Hakkı Teorisi .74

B) İrtifak Hakkı Teorisi .75

C) Koruma Hakkı Teorisi75

D) Egemenlik Hakkı Teorisi75

III- KARASULARININ SINIRLANDIRILMASI.78

1. Karasularının Sınırlarının Tespitini Zorunlu Kılan Nedenler.78

2. Karasularının İç Sınırlarının Tespiti.79

A) Körfezlerde Karasuları İç Sınırı 79

a) Kıyıları Bir Devlete Ait Olan Körfezlerde İç Sınır 80

b) Birden Fazla Devletin, Kıyıdaş Olduğu Körfezlerde

İç Sınır82

B) Tarihi Körfezler.83

C) Karasularının İç Sınırının Diğer Durumlarda Tespiti .83

a) Adalar. 83

b) Cezir Yükseklikleri.84

c) Takımadalar .84

d) Limanlar 85

e) Nehir Ağızları.86

f) Kapalı Denizler 86

h) Atollar (Mercanada) ve Mercan Resiflerinde İç Sınır.87

i) Donmuş Denizlerde İç Sınır .88

3. Karasularının Dış Sınırlarının Tespiti.88

A) 1958 Tarihli Cenevre Sözleşmesi .89

a) Karşılıklı Kıyılarda Sınırın Tespiti .89

b) Komşu Kıyıdaş Devletler Arasında Yan Sınırın Tespiti 89İçindekiler XV

B) 1982 Tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku

Sözleşmesi.90

IV- KARASULARININ GENİŞLİĞİ .91

1. Genel olarak91

2. 1958 Deniz Hukuku Konferansında Karasuları Genişliği Sorunu92

3. 1960 Deniz Hukuku Konferansı 93

4. Birleşmiş Milletler Üçüncü Deniz Hukuku Konferansı .94

5. 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesinde

Öngörülen Düzenleme95

6. 1982 B.M.D.H. Sözleşmesinden Sonra Devletlerin Uygulamaları 97

7. Karasularının Genişliğinin Türk Mevzuatında Düzenlenmesi .98

A) 476 Sayılı Karasuları Kanunu98

B) 2674 Sayılı Karasuları Kanunu99

V- KARASULARININ HUKUKİ REJİMİ .100

1. Genel Olarak .100

2. Zararsız Geçiş Hakkı 101

A) Geçiş Kavramı.102

B) Zararsızlık Kavramı102

C) Zararsız Geçiş Hakkından Yararlanan Gemiler105

a) Ticaret Gemiler 105

b) Savaş Gemileri.106

D) Kıyı Devletinin Zararsız Geçiş Hakkına İlişkin

 Yetkileri ve Yükümlülükleri109

a) Kıyı Devletinin Yetkileri109

aa) Hukuk Mevzuatını Uygulama Yetkisi109

bb) Zararsız Geçişi Erteleme Yetkisi111

b) Kıyı Devletinin Yükümlülükleri113

aa) Zararsız Geçişi Önlememek Yükümü113

bb) Ayırım Yapmamak Yükümlülüğü.113

E) Zararsız Geçiş Hakkının Uygulandığı Boğazlar .114

a) Boğaz Kavramı 114

b) 1958 Cenevre Sözleşmesindeki Düzenleme.116

c) 1982 Sözleşmesindeki Düzenleme .117

3. Transit Geçiş Hakkı 119

A) Tanımı ve Kapsamı.119XVI Uluslararası Deniz Hukuku

B) Hukuki Niteliği120

C) Zararsız Geçiş ve Transit Geçiş Rejimlerinin

Değerlendirmesi121

4. Türk Boğazlarının Hukukî Rejimi.123

A) Tarihi Gelişimi 123

a) Sevr Rejimi 124

b) Lozan Rejimi124

B) 1936 Tarihli Montrö Boğazlar Sözleşmesi 125

a) Montrö Rejimi .127

b) Montrö Sözleşmesinin Feshi ve Değiştirilmesine

İlişkin Düzenleme130

C) Montrö Sözleşmesi ve 1982 B.M.D.H. Sözleşmesi.131

VI- TÜRK KARASULARI135

1. Genel Olarak .135

2. Ege Denizi Karasuları Sorunu.137

3. Tarafların Karasuları Sorununa İlişkin Tezleri 139

A) Yunanistan’ın Tezleri 139

a) Genel Kural: 12 Mil Genişlik 139

b) Siyasal ve Ülkesel Bütünlük İlkesi140

c) Kıyı Devletinin Egemenlik Yetkisi141

d) Genel Kural: Eşitlik Uzaklık İlkesi.141

e) Türk Karasular Genişliği 3 mildir 142

B) Türkiye’nin Tezleri 142

a) Karasuları Genişliği Konusunda Genel Bir Kuralın

Yokluğu. .143

b) Hakkaniyet İlkesinin Gözetilmesi 144

c) Eşit Uzaklık İlkesi145

d) Siyasal ve Ülkesel Bütünlük İlkesi146

e) Coğrafi Özelliklerin Gözetilmesi 147

f) Kıyı Devletinin Egemenlik Yetkisi148

g) İyiniyet Kuralı150

C) Tezlerin Değerlendirilmesi .150

VII- KARASULARINDA YARGI YETKİSİ 153

1. Genel Olarak .153

2. Ticaret Gemileri ve Ticari Amaçla Kullanılan Devlet

Gemileri Üzerinde Yargı Yetkisi 154İçindekiler XVII

A) Hukuki Yargı Yetkisi.155

a) Gemide Bulunan Kişilere İlişkin Hukuk Davaları 156

b) Gemiye İlişkin Hukuk Davaları157

B) Cezaî Yargı Yetkisi 158

a) Geminin Karasularına Girmesinden Önce İşlenmiş

Suçlar159

b) Geminin Karasularından Geçişi Esnasında İşlenmiş

Suçlar161

c) Karasularında Yatmakta Olan Gemilerde İşlenen Suçlar.166

3. Savaş Gemileri ve Ticari Amaçla Kullanılmayan Devlet

Gemileri Üzerinde Yargı Yetkisi 169

A) Savaş Gemilerinin Yargı Bağışıklığı 170

B) Savaş Gemisine İlişkin Ceza Davaları .173

a) Gemi Personelinin Gemide Suç İşlemesi.173

b) Gemi Personeli Olmayan Bir Kimsenin Suç İşlemesi 174

c) Gemide Suç İşlemesinden Sonra Karaya Çıkılması175

d) Kıyı Devletinde Suç İşledikten Sonra Gemiye Çıkılması176

e) Savaş Gemilerine Sığınma176

C) Ticari Amaçla Kullanılmayan Devlet Gemileri .177

VIII-TÜRK KARASULARININ HUKUKİ REJİMİ .181

1. Genel Olarak .181

2. Zararsız Geçiş Hakkı 183

A) Ticaret Gemileri 183

B) Savaş Gemileri 185

3. Türk Karasularında Yargı Yetkisi 188

A) Ticaret Gemileri 188

a) Hukuki Yargı Yetkisi .188

b) Cezai Yargı Yetkisi.191

B) Savaş Gemileri ve Diğer Ticari Amaçla Kullanılmayan

Devlet Gemileri Üzerinde Yargı Bağışıklığı.197

a) Genel Olarak: Yargı Bağışıklığı.197

b) 1926 Tarihli Devlet Gemilerinin Bağışıklığına İlişkin

Brüksel Sözleşmesi198

c) 1983 Tarihli 83/7467 Sayılı Yönetmelik .201

d) 2675 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku

Hakkında Kanun .203

e) Türk Ticaret Kanunu (Madde 935) (Eski TTK m.822)210XVIII Uluslararası Deniz Hukuku

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

BİTİŞİK BÖLGE

I- BİTİŞİK BÖLGE KAVRAMI.213

1. Kavram ve Gelişimi 213

II- HUKUKİ REJİM .216

III- ARKEOLOJİK BİTİŞİK BÖLGE219

IV- TÜRK HUKUKUNDA DURUM220

BEŞİNCİ BÖLÜM

KITA SAHANLIĞI

I- KITA SAHANLIĞI KAVRAMI 223

1. Tanım.223

2. Tarihi Gelişimi. .224

3. 1958 ve 1982 Deniz Hukuk Sözleşmelerindeki Düzenleme224

4. Hukuki Rejimi.226

II- KITA SAHANLIĞININ SINIRLANDIRILMASI 227

1. 1958 Cenevre Kıta Sahanlığı Sözleşmesi 228

2. 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi 229

3. Uluslararası Uygulama.230

III- EGE KITA SAHANLIĞI UYUŞMAZLIĞI.232

1. Genel Olarak .232

2. Tarafların Tezleri.233

A) Yunanistan’ın Tezleri 233

a) Tam Kıta Sahanlığı Hakkı.233

b) Eşit Uzaklık İlkesi235

c) Türkiye ile Yunan Adalarının En Doğuda Olanı

Arasında Sınırlandırmanın Olması 235

d) Siyasal ve Ülkesel Bütünlük İlkesi236

e) Kıta Sahanlığı Üzerinde Münhasır Egemen Haklar .237

B) Türkiye’nin Tezleri 238

a) Doğal Uzantı 238

b) Sınırlandırmada Anlaşmanın Esas Olması238

c) Hakça İlkeler239

d) Özel Durumlar İstisnası239

e) Lozan Dengesi .240İçindekiler XIX

ALTINCI BÖLÜM

MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGE

I- MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGE KAVRAMI .243

1. Tanım.243

2. Gelişimi .243

II- MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGENİN HUKUKİ REJİMİ244

1. Genel Olarak .244

2. Kıyı Devletinin Ekonomik Amaçlı Hakları .245

3. Kıyı Devletinin Yetkileri .246

A) İdari Yetkiler .246

B) Yargı Yetkisi 249

a) Kıyı Devletinin Kanun ve Düzenlemelerinin

Uygulanması 249

b) Deniz Çevresinin Korunmasına İlişkin Yetkisi250

c) Münhasır Ekonomik Bölgedeki İhtilafların Çözümü .252

4. Diğer Devletlerin Hakları .254

A) Tüm Üçüncü Devletlere Tanınan Haklar.254

B) Sadece Bölge Devletlerine Tanınan Haklar.255

a) Denize Kıyısı Olmayan Devletler255

b) Coğrafi Bakımdan Elverişsiz Durumda Olan Devletler 256

III- MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGENİN SINIRLANDIRILMASI .258

1. Genel Olarak .258

2. 1982 B.M.D.H. Sözleşmesinde Düzenleme.258

3. Münhasır Ekonomik Bölge ile Kıta Sahanlığının

Karşılaştırılması260

IV- TÜRKİYE’NİN MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGESİ263

1. Genel Olarak. 263

2. Karadeniz Münhasır Ekonomik Bölgesi.263

V- DOĞU AKDENİZ’DE MÜNHASIR EKONOMİK BÖLGE

UYUŞMAZLIĞI.265

1. Genel Olarak .265

2. Münhasır Ekonomik Bölge ve Kıta Sahanlığı Kavramları266

3. Doğu Akdeniz’de Yaşanan Gelişmeler .267

4. Türkiye’nin Tezleri269

5. Sonuç.273XX Uluslararası Deniz Hukuku

YEDİNCİ BÖLÜM

AÇIK DENİZ

I- AÇIK DENİZ KAVRAMI.275

1. Tanım.275

2. Açık Denizin Hukuki Rejimi276

A) Açık Denizin Serbestliği İlkesi .276

B) Genel Sınırlama: Barışçıl Amaç.277

II- AÇIK DENİZDEKİ GEMİLERİN HUKUKİ STATÜSÜ 278

1. Tek Bayrak Devleti Kuralı278

2. Ticaret Gemileri Üzerindeki Yargı Yetkisi.280

A) Cezaî Yargı Yetkisi 280

B) Hukuki Yargı Yetkisi.282

3. Savaş Gemilerinin Açık Denizdeki Bağışıklığı283

III- AÇIK DENİZDE BAYRAK DEVLETİ KURALININ İSTİSNALARI .284

1. Genel Olarak .284

2. Kesintisiz Takip Hakkı .285

A) Kesintisiz Takip Hakkının Şartları 286

a) Hukuk İhlali.286

b) Takibin Başlama Yeri 286

c) Takibin Zamanı288

d) Takibe Yetkili Gemi ve Uçaklar 289

e) Takibe Konu Gemiler 289

3. Yabancı Ticaret Gemisini Ziyaret Hakkı.290

4. Deniz Haydutluğu.292

5. Köle Ticareti293

6. Uyuşturucu Madde Kaçakçılığı .294

7. Açık Denizden İzinsiz Yayın Yapılması.294

IV- ULUSLARARASI DENİZ YATAĞI295

1. Kavram295

2. 1982 Tarihli Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku

Sözleşmesine Kadar Olan Gelişimi .296

3. 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’nde

Öngörülen Genel İlkeler ve Hukuki Rejimi 298

A) İnsanlığın Ortak Malları İlkesi.298

B) İşletilme İlkesi.299İçindekiler XXI

C) Barışcı Amaçlar İlkesi.300

D) Hakça Paylaşım İlkesi 301

4. Uluslararası Deniz Yatağı ve Türkiye 302

SEKİZİNCİ BÖLÜM

DENİZ ÇEVRESİNİN KORUNMASI

I- GENEL OLARAK305

II- 1982 TARİHLİ BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU

SÖZLEŞMESİ’NDE DENİZ ÇEVRESİNİN KORUNMASI305

1. Deniz çevresinin Kirlenmesi Kavramı 305

2. Tüm Devletlerin Deniz Çevresinin Korunmasına

İlişkin Yükümlülükleri306

A) Kıyı Devletinin Deniz Çevresinin Korunmasına

İlişkin Yetki ve Yükümlülükleri308

B) Kıyı Devletinin Yargılama Yetkisi309

C) Bayrak Devletinin Cezai Yargılama Yetkisi.310

III- DENİZ ÇEVRESİNİN KORUNMASINA İLİŞKİN

TÜRK MEVZUATI 310

1. 2872 Sayılı Çevre Kanunu311

2. 5312 Sayılı Acil Müdahale Kanunu.312

3. 1998 Tarihli Türk Boğazları Tüzüğü314

EKLER

EK.1 – 1958 TARİHLİ CENEVRE DENİZ HUKUK

SÖZLEŞMELERİ319

A) Karasuları ve Bitişik Bölge Sözleşmesi.319

B) 1958 Cenevre Kıta Sahanlığı Sözleşmesi 326

 C) 1958 Cenevre Açık Deniz Sözleşmesi 329

D) 1958 Cenevre Balıkçılık ve Açık Denizin Canlı

Kaynaklarının Korunması Hakkında Sözleşme .337

EK.2 – 1982 TARİHLİ BİRLİŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU

SÖZLEŞMESİ.344XXII Uluslararası Deniz Hukuku

EK.3 – KITA SAHANLIĞININ TORAK ALTI VE DENİZ YATAĞININ

DOĞAL KAYNAKLARI HAKKINDA 2667 (NOLU) VE 28

EYLÜL 1945 TARİHLİ (ABD) BAŞKANLIK DUYURUSU

(TRUMAN BİLDİRİSİ).474

EK. 4 – TÜRK DENİZ HUKUKU MEVZUATI .475

1. 476 SAYILI KARASULARI KANUNU475

2. 2674 SAYILI KARASULARI KANUNU476

3. 8/4742 SAYILI BAKANLAR KURULU KARARI .476

4. YABANCI SİLÂHLI KUVVETLERE BAĞLI GEMİLERİN

TÜRK İÇSULARINA VE LİMANLARINA GELİŞMELERİ

VE BU SULARDAKİ HAREKET VE FAALİYETLERİNE

İLİŞKİN 1983 TARİHLİ YÖNETMELİK (METİN) 477

5. 20 TEMMUZ 1936 TARİHLİ MONTRÖ BOĞAZLAR

SÖZLEŞMESİ 487

6. İSTANBUL LİMAN TÜZÜĞÜ 502

7. 1998 TARİHLİ TÜRK BOĞAZLARI DENİZ TRAFİK DÜZENİ

TÜZÜĞÜ 523

EK. 5 – DENİZ ALANLARI (ŞEKİL)553