Milletlerarası Yetki Anlaşmaları
Dr. Berk DEMİRKOL
İçindekiler
-BİRİNCİ BÖLÜM
TÜRK MAHKEMELERİNİN MİLLETLERARASI YETKİSİNE GENEL BAKIŞ
-İKİNCİ BÖLÜM
MİLLETLERARASI YETKİ ANLAŞMALARININ TÂBİ OLDUĞU HUKUKÎ REJİM
-ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MİLLETLERARASI YETKİ ANLAŞMALARININ DOĞURDUĞU SONUÇLAR
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ V
KISALTMALAR XV
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
TÜRK MAHKEMELERİNİN MİLLETLERARASI YETKİSİNE GENEL BAKIŞ
Kanun Sistematiği 7
Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine İlişkin Genel Kural 9
III. Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine İlişkin Özel Kurallar 17
Türklerin kişi hâllerine ilişkin davalar 19
Yabancıların kişi hâllerine ilişkin bazı davalar 21
Miras davaları 22
İş sözleşmeleri ve iş ilişkisi davaları 24
Mevzuattaki düzenlemeler 24
Özel milletlerarası yetki kuralı ile iç hukuk yetki kuralı arasındaki ilişki 26
Milletlerarası yetki kuralının yerindeliği 29
Tüketici sözleşmesine ilişkin davalar 31
Mevzuattaki düzenleme 32
Özel milletlerarası yetki kuralı ile iç hukuk yetki kuralı arasındaki ilişki 32
Kanunlar ihtilafı kuralına (26. maddeye) yapılan atfın değerlendirilmesi 34
Kanunlar ihtilafı kuralının (26. maddenin) kapsamı ve hükümde getirilen sınırlamaların milletlerarası yetki kuralına etkisi 36
45. maddenin kapsamına girmeyen tüketici sözleşmelerinde Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi 40
Sigorta sözleşmesine ilişkin davalar 42
İKİNCİ BÖLÜM
MİLLETLERARASI YETKİ ANLAŞMALARININ TÂBİ OLDUĞU HUKUKÎ REJİM
Milletlerarası Yetki Anlaşmalarının Geçerliliğine Uygulanacak Hukuk 45
“Yetki anlaşmasının geçerliliği” ve “yetki anlaşmasına etki tanınması” arasındaki fark 45
Milletlerarası yetki anlaşmasının geçerliliğinin bağımsız bir sözleşme olarak incelenmesi 46
Milletlerarası yetki anlaşmasının usûl hukuku sözleşmesi olarak vasıflandırılması ve lex fori’nin uygulanabilirliği 48
Milletlerarası yetki anlaşmasına uygulanacak hukukun tespitinde 24. maddenin dikkate alınması 49
Karşılaştırmalı hukukta milletlerarası yetki ve tahkim anlaşmalarına uygulanacak hukuk 52
Milletlerarası yetki anlaşmasına taraflarca mahkemeleri yetkilendirilen ülkenin hukukunun uygulanması 55
Karşılaştırmalı Hukukta Yetki Anlaşmalarına Uygulanan Kurallar 59
AB Hukuku 59
Brüksel enstrümanlarının gelişimi 59
Brüksel enstrümanlarında milletlerarası yetki anlaşmalarına ilişkin düzenleme 61
Tüzük’teki derdestlik kuralı ve milletlerarası yetki anlaşmaları 67
Üçüncü ülke mahkemelerini yetkilendiren milletlerarası yetki anlaşmaları 74
Bir ulusal hukuk örneği: İngiliz hukukunda yabancı mahkemeleri yetkilendiren milletlerarası yetki anlaşmaları 78
İsviçre Hukuku 81
Amerikan Hukuku 83
2005 Lahey Konvansiyonu 87
Konvansiyon’un kapsamı 88
Yetki anlaşmasının geçerlilik şartları 90
Yetki anlaşmasının etkisi 91
Yetkilendirilen mahkeme açısından 91
Yetkilendirilmeyen mahkeme açısından 92
III. Türk Hukukunda Milletlerarası Yetki Anlaşmalarına Uygulanan Kurallar 95
Türk hukukundaki düzenleme 95
İç hukuk yetki anlaşmaları rejiminin öngörülme amacı ve işlevi milletlerarası yetki anlaşmalarına uygun mudur? 97
İç hukuk yetki anlaşmalarına uygulanan şartlar ve milletlerarası yetki anlaşmaları 100
Yetki anlaşmalarında niteliği gereği bulunması gereken şartlar 102
Yetki anlaşmasının doğmuş veya doğabilecek bir uyuşmazlık hakkında olması ve uyuşmazlığın
kaynaklandığı hukukî ilişkinin belirli veya belirlenebilir olması 102
Milletlerarası yetki anlaşmasının tarafların hakkında serbestçe tasarruf edebilecekleri bir konu ile ilgili olması 103
Yetki anlaşmasının taraflarının tacirler ve kamu tüzel kişileri olması 104
Uyuşmazlıkla ilgili bir kesin yetki kuralının öngörülmemiş olması 110
Yetki anlaşmasının yazılı şekil şartına uygun olarak yapılması 113
Yetki anlaşmasının yetkili kılınan mahkemeyi belirlemesi 116
Türk pozitif hukukunda Türk mahkemelerini yetkilendiren milletlerarası yetki anlaşmalarına uygulanacak kuralların tespiti 124
Genel yaklaşım ve çalışmada savunulan görüş 124
İç hukuk yetki anlaşmaları ve milletlerarası yetki anlaşmalarının farklı hukukî kurumlar olarak
vasıflandırılması 126
Farklı hukukî kurum olarak vasıflandırılmanın sonuçları 127
Türk mahkemelerini yetkilendiren milletlerarası yetki anlaşmalarına doğrudan uygulanabilecek bir kuralın yokluğunda hakimin kanun boşluğunu kıyas yolu ile doldurması 128
Türk mahkemelerini yetkilendiren milletlerarası yetki anlaşmalarına MÖHUK’un 47. maddesinin uygulanması 129
Milletlerarası yetki anlaşmalarına ilişkin MÖHUK m. 47’deki şartlar 132
Yer itibariyle yetkinin münhasır yetki esasına göre tayin edilmemiş olması 134
Münhasır yetki yaratan yetki kurallarının genel özellikleri 134
Hukuk düzeninde münhasır yetki yaratan yetki kurallarının saptanması 136
Taşınmazlara ilişkin yetki kuralı 137
Ortaklık ilişkilerine ilişkin yetki kuralı 138
İflas davalarına ilişkin yetki kuralı 139
Genel değerlendirme 147
Uyuşmazlığın yabancılık unsuru taşıması 148
Milletlerarası özel hukukta yabancılık unsuru 148
Milletlerarası yetki anlaşmalarında yabancılık unsuru şartı 150
Uyuşmazlığın borç ilişkisinden doğması 153
Milletlerarası yetki anlaşmasının geçerliliğinin yazılı delille ispat edilmesi 155
Yazılılık şartı düzenlemesi ve bu düzenlemenin hukukî müessese içindeki konumu 155
Milletlerarası yetki anlaşmalarının şekline ilişkin kuralla ilgili hükmün gerekçesi 157
Milletlerarası yetki anlaşmalarının şekline ilişkin kuralın Brüksel enstrümanları ekseninde yorumlanması 158
Sonuç: milletlerarası yetki anlaşmalarının şekline ilişkin kuralda öngörülen özel yazılılık şartı 160
Bazı Milletlerarası Yetki Anlaşmalarının Öngörülme Biçimiyle İlgili Ortaya Çıkan Spesifik Sorunlar 162
Milletlerarası yetki anlaşmasının genel işlem şartlarında öngörülmesi 163
Genel işlem şartlarının tâbi olduğu kurallara genel bakış 164
“Karşı taraf aleyhine” değiştirme yasağı 165
Genel işlem şartlarında yer alan geçersiz milletlerarası yetki anlaşmaları 167
Dürüstlük kuralına aykırı milletlerarası yetki anlaşmaları 168
Sözleşmenin ve işin niteliğine aykırı milletlerarası yetki anlaşmaları 170
Karşı tarafın menfaatine aykırı milletlerarası yetki anlaşmaları 171
Genel işlem şartlarında yer alan milletlerarası yetki anlaşmalarına ilişkin mahkeme kararlarının
değerlendirilmesi 176
Incorporation (aktarım) veya atıf yöntemiyle kurulan yetki anlaşmaları 180
Asimetrik yetki anlaşmaları 181
Asimetrik yetki anlaşmalarının türleri, işlevi ve yorumlanması 181
Fransız hukukunda asimetrik yetki anlaşmaları 184
Diğer Kıta Avrupası ülkelerinde asimetrik yetki anlaşmaları 189
İngiliz hukukunda asimetrik yetki anlaşmaları 190
Brüksel enstrümanları çerçevesinde değerlendirme 195
Türk hukukunda asimetrik yetki anlaşmaları 198
Milletlerarası yetki anlaşmasında uyuşmazlıkla ilgisi olmayan bir ülkenin mahkemesinin seçilmesi 199
Aynı yetki anlaşmasında farklı devlet mahkemelerinin birlikte seçilmesi 204
Zımnî yetki anlaşmaları 205
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MİLLETLERARASI YETKİ ANLAŞMALARININ DOĞURDUĞU SONUÇLAR
Milletlerarası Yetki Anlaşmalarının Türk Mahkemelerinin Yetkisi Üzerindeki Etkisi 209
Kural: yabancı mahkemeleri yetkilendiren münhasır yetki anlaşmaları Türk mahkemelerinin yetkisini ortadan kaldırır 210
Kuralın dayanağı ve gelişimi 210
Yerleşim yeri Türkiye’de bulunan davalının yetki itirazının dürüstlük kuralı çerçevesinde
değerlendirilmesi 213
Yetki anlaşmasının yetkilendirdiği mahkemenin kendisini yetkisiz sayması 215
Hükmün genel uygulaması 216
Yabancı yargıda adaletin engellenmesi 216
Yetkilendirilen yabancı mahkemenin yetki anlaşmasına etki tanımayacağının açık olması 221
Yetkilendirilen yabancı mahkemenin verdiği kararın Türkiye veya borçlunun mallarının bulunduğu ülkede tenfiz edilememesi 223
Türk mahkemelerinde yetki itirazında bulunulmaması 227
İtirazın hukukî niteliği (ve milletlerarası derdestlik) 227
İtiraz süresi ve usûlü 235
Milletlerarası yetki anlaşmasının iş, tüketici ya da sigorta sözleşmesine ilişkin davalar için öngörülmüş olması 237
Zayıf taraf aleyhine sonuç doğuran yetki anlaşmalarını geçersiz sayan görüşler 238
Hükmün etkisini yetki anlaşmasının Türk mahkemelerinin yetkisini kaldıramamakla sınırlı yorumlayan görüşler 242
Mevzuatta milletlerarası yetki anlaşmalarına ilişkin getirilen sınırlamalar 244
Taksitle satışta alıcının yerleşim yeri mahkemesinin yetkisinden önceden feragat edilememesi 245
Deniz yoluyla yolcu taşıma sözleşmelerinde yolcunun tazminat istemine ilişkin önceden yapılan yetki anlaşmasının geçerli olmaması 246
Milletlerarası Yetki Anlaşmasının İhlal Edilmesi 247
Milletlerarası yetki anlaşmasının ihlalinin durdurulması talebi ve anti-suit injunction 248
Milletlerarası yetki anlaşmasının ihlalinden doğan zararın tazmini 252
Milletlerarası yetki anlaşması uyarınca yetkili olmayan mahkemede açılan dava sonucu verilen kararın Türkiye’de tanınması / tenfizinin engellenmesi 258
III. Milletlerarası Yetki Anlaşmalarının Üçüncü Kişilere Teşmili 262
SONUÇ 269
KARARLAR VE KAYNAKÇA 275
