İş Hukukunda Dinlenme Hakkı

Yrd. Doç. Dr. Binnur TULUKÇU

GİRİŞ-1

Birinci Bölüm

DİNLENME HAKKI KAVRAMI, HUKUKİ NİTELİĞİ, HUKUKİ, SOSYAL VE EKONOMİK AÇIDAN ÖNEMİ İLEULUSLARARASI HUKUKTA YERALAN DÜZENLEMELER

1. -DİNLENME HAKKI KAVRAMI, HUKUKİ NİTELİĞİ, HUKUKİ, SOSYAL VE EKONOMİK AÇIDAN ÖNEMİ-9

I. -DİNLENME HAKKI KAVRAMI-9

II. -DİNLENME HAKKININ HUKUKİ NİTELİĞİ-10

III. -DİNLENME HAKKININ HUKUKİ, SOSYAL VE EKONOMİK AÇIDAN ÖNEMİ-21

1. -Genel Olarak-21

2. -Dinlenme Hakkının Hukuki Açıdan Önemi-23

3. -Dinlenme Hakkının Sosyal ve Ekonomik Açıdan Önemi-29

2. -DİNLENME HAKKINA İLİŞKİN ULUSLARARASI HUKUKTA YERALAN DÜZENLEMELER-34

I. -GENEL OLARAK-34

II. -BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DÜZENLEMELERİ-37

1. -Birleşmiş Milletler'in Kuruluşu, Amaç ve İlkeleri-37

2. -Birleşmiş Milletler'in Dinlenme Hakkını İlgilendiren Düzenlemeleri-38

A. -İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi-38

B. -Uluslararası Çalışma Örgütü Düzenlemeleri-42

a. -Uluslararası Çalışma Örgütü'nün Kuruluşu, Amaç ve İlkeleri-42

b. -Uluslararası Çalışma Örgütü Sözleşmelerinin İç Hukuka Etkisi-48

c. -Dinlenme Hakkına İlişkin Uluslararası Çalışma Örgütü Düzenlemeleri-49

aa. -Sınaî Müesseselerde Hafta Tatili Yapılması Hakkında 14 Sayılı Sözleşme-49

bb. -Yıllık Ücretli İzin Verilmesi Hakkında 52 Sayılı Sözleşme-51

cc. -Gemi Adamlarına Ücretli Tatil Verilmesi Hakkında 54 Sayılı Sözleşme-52

dd. -Gemi Adamlarına Ücretli Tatil Verilmesi Hakkında 72 Sayılı Sözleşme-53

ee. -Gemi Adamlarına Ücretli Tatil Verilmesi Hakkında 91 Sayılı Sözleşme-53

ff. -Tarım İşçilerine Ücretli Tatil Verilmesi Hakkında 101 Sayılı Sözleşme-54

gg. -Ticari İşyerlerinde ve Bürolarda Haftalık Dinlenme Hakkında 106 Sayılı Sözleşme-54

hh. -Tarım İşçileri Hakkında 110 Sayılı Sözleşme-55

ıı. -Yıllık Ücretli İzin Verilmesi Hakkında 132 Sayılı Sözleşme-55

ii. -Gemi Adamlarının Yıllık Ücretli İzinleri Hakkında 146 Sayılı Sözleşme-56

jj. -Karayolu Taşımacılığında Çalışma Saatleri ve Dinlenme Süreleri Hakkında 153 Sayılı Sözleşme-58

kk. -Ticari İşyerlerinde Haftalık Dinlenme Hakkında 18 Sayılı Tavsiye Kararı-61

ll. -Yıllık Ücretli İzin Hakkında 47 Sayılı Tavsiye Kararı-62

mm. Özel Sürücülerin Dinlenme Süreleri Hakkında 66 Sayılı Tavsiye Kararı-63

nn. -Tarım İşçilerine Yıllık Ücretli İzin Verilmesi Hakkında 93 Sayılı Tavsiye Kararı-63

oo. -Yıllık Ücretli İzin Hakkında 98 Sayılı Tavsiye Kararı-64

öö. -Karayolu Taşımacılığında Çalışma Saatleri ve Dinlenme Süreleri Hakkında 161 Sayılı Tavsiye Kararı-66

pp. -Çalışmaya İlişkin Temel Haklar ve İlkeler ile İzlenmesi Bildirgesi-67

C. -Ekonomik, Kültürel ve Sosyal Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme-70

III. -AVRUPA KONSEYİ DÜZENLEMELERİ-73

1. -Avrupa Konseyi'nin Kuruluşu, Amaç ve İlkeleri-73

2. -Avrupa Konsey'inin Dinlenme Hakkına İlişkin Düzenlemeleri-75

A. -Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerinin Korunmasına İlişkin Sözleşme)-75

B. -Avrupa Sosyal Şartı (Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi)-77

IV. -AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKU DÜZENLEMELERİ-86

1. -Genel Olarak Avrupa Birliği'nin Kuruluşuna Yol Açan Gelişmeler ve İlkeler-86

2. -Avrupa Birliği Sosyal Politikasına İlişkin Gelişim Sürecinde Birincil ve İkincil Hukuk Açısından Dinlenme Hakkının Düzenlenmesi ve Avrupa Birliği Adalet Divanı Kararlarının Konuya İlişkin Değerlendirmesi-92

A. -Genel Olarak-92

B. -Birincil Hukuk Açısından Sosyal Politikanın Gelişimi ve Dinlenme Hakkı-96

C. -İkincil Hukuk Açısından Dinlenme Hakkına İlişkin Düzenlemeler-115

a. -Genel Olarak-115

b. -Dinlenme Hakkına İlişkin Topluluk Direktifleri, Tüzükleri, Kararlar, Tavsiye ve Görüşler-117

aa. -Kırk Saat Haftalık Çalışma Süresi ve Dört Haftalık Yıllık Ücretli İzin İlkesine İlişkin 22. 07. 1975 Tarih ve 75/457/EEC Sayılı Konsey Tavsiyesi ve Çalışma Süresinin Adaptasyonuna İlişkin 18. 12. 1979 Tarihli İlke Kararı-117

bb. -Çalışma Sürelerinin Düzenlenmesine İlişkin 23. 11. 1993 Tarih ve 93/104/EEC Sayılı Konsey Direktifi ile 22. 06. 2000 Tarih ve 2000/34 Sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifi-119

cc. -Çalışma Süresinin Organizasyonuna Ait Belirli Hususlara (Çalışma Sürelerinin Düzenlenmesine) İlişkin 04. 11. 2003 Tarih ve 2003/88 EEC Sayılı Konsey Direktifi-126

dd. -Gençlerin İşte Korunmasına İlişkin 22. 06. 1994 Tarih ve 94/33 EEC Sayılı Konsey Direktifi-141

ee. -Gemi Adamlarının Çalışma Saatlerinin Düzenlenmesine İlişkin 21. 06. 1999 Tarih ve 99/63 EEC Sayılı Konsey Direktifi ve Uluslararası Çalışma Örgütü'nün Gemi Adamlarının Çalışma Süresi ve Geminin İşletilmesine Dair 180 Sayılı Sözleşmesi'nin ve 1976 Tarihli Ticari Gemilere İlişkin Sözleşme'ye Ek 1996 Tarihli Protokol'ün Onaylanmasına Dair 12. 07. 1999 Tarih ve 99/130 Sayılı Tavsiye Kararı-145

ff. -Gemi Güvertesinde Çalışan Gemi Adamlarının Çalışma Sürelerine İlişkin 13. 12. 1999 Tarih ve 99/95 EEC Sayılı Konsey Direktifi-149

gg. -Havacılık Sektöründe Mobil Personelin Çalışma Sürelerinin Düzenlenmesine İlişkin Avrupa Anlaşması ve 27. 11. 2000 Tarih ve 2000/79 EEC sayılı Konsey Direktifi-150

hh. -Taşımacılık Sektörüyle İlgili Belirli Sosyal Düzenlemelerin Uyumlaştırılmasına İlişkin 20. 11. 1985 Tarih ve 3820/85 ve Değişik Kara Taşımacılığında Teçhizatın Kayda Alınmasına İlişkin 20. 11. 1985 Tarih ve 3821/85 ile 24. 09. 1998 Tarih ve 2135/98 Sayılı Konsey Tüzükleri ve Mobil Kara Taşımacılığı Faaliyetlerinde Bulunan Kişilerin Çalışma Saatinin Düzenlenmesine İlişkin 11. 03. 2002 Tarih ve 2002/15 EEC Sayılı Konsey Direktifi-151

ıı. -Demiryolu Sektöründe Mobil İşçilerin Çalışma Koşullarının Belirli Yönlerine İlişkin Avrupa Anlaşması ve 18. 05. 2005 Tarih ve 2005/47 EEC Sayılı Konsey Direktifi-154

ii. -Kısmi Çalışma Çerçeve Anlaşması'na İlişkin 15. 12. 1997 Tarih ve 97/81 EEC Sayılı Konsey Direktifi-155

D. -Avrupa Adalet Divanı Kararlarında Dinlenme Hakkına İlişkin Değerlendirmeler-156

İkinci Bölüm

DİNLENME HAKKINA İLİŞKİN MEVZUATINTÜRKİYE'DE TARİHSEL GELİŞİMİ VETÜRK HUKUKUNDA YER ALAN DÜZENLEMELER

1. -DİNLENME HAKKINA İLİŞKİN MEVZUATIN TÜRKİYE'DE TARİHSEL GELİŞİMİ-163

I. -GENEL OLARAK-163

II. -TÜRKİYE'DE TARİHSEL GELİŞİM-165

2. -DİNLENME HAKKINA İLİŞKİN TÜRK HUKUKUNDA YER ALAN DÜZENLEMELER-180

I. -4857 SAYILI İŞ KANUNU'NDA DİNLENME HAKKINA İLİŞKİN DÜZENLEMELER-180

1. -Ara Dinlenmeleri-180

A. -Ara Dinlenmesi Kavramı ve Amacı-180

B. -Ara Dinlenmesine İlişkin Hükmün Hukuki Niteliği-185

C. -Ara Dinlenmesine İlişkin Hükmün Uygulanması-187

a. -Ara Dinlenmesi Süresi-187

b. -Ara Dinlenmesinin İşçiler Arasında Nöbetleşe veya Topluca Kullanılması-189

c. -Ara Dinlenmesinde Serbestlik Esası-190

2. -Hafta Tatili-198

A. -Hafta Tatili Kavramı ve Amacı-198

B. -Ücretli Hafta Tatiline Hak Kazanma Koşulu-202

C. -Hafta Tatilinin Uygulanması-205

D. -Hafta Tatili Ücreti-207

a. -Genel Olarak-207

b. -Kısmi Süreli İş Sözleşmesinde Hafta Tatili Ücreti-210

c. -İşçinin Hafta Tatilinde Çalıştırılması Halinde Ücretinin Belirlenmesi-212

d. -İşçiye Hafta Tatili Ücretinin Ödenmemesinin Sonuçları-216

3. -Ulusal Bayram ve Genel Tatiller-217

A. -Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Kavramı ve Amacı-217

B. -Ulusal Bayram ve Genel Tatillerin Uygulanması-219

a. -Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde İşçinin Çalıştırılabilmesi-219

b. -Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinde İşyerinin Durumu-223

C. -Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti-224

a. -Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücretinin Miktarı-224

b. -Ulusal Bayram ve Genel Tatil Gününün Hafta Tatili Gününe veya Çalışılmayan Cumartesi Gününe Rastlaması-229

c. -Ulusal Bayram ve Genel Tatilin Cuma Günü Akşamı Sona Ermesi-231

4. -Yıllık Ücretli İzin-233

A. -Genel Olarak-233

B. -Yıllık Ücretli İzin Kavramı, Kapsamı ve Amacı-234

a. -Yıllık Ücretli İzin Kavramı ve Kapsamı-234

b. -Yıllık Ücretli İzin Hakkının Amacı-237

aa. -İşçi Sağlığının Korunması-237

bb. -Toplum Yararının Korunması-239

cc. -Sosyal Hak Olarak Dinlenme Hakkının Korunması-240

C. -Yıllık Ücretli İzin Hakkının Hukuki Dayanağı-240

a. -Genel Olarak-240

b. -Yıllık Ücretli İzin Hakkının Hukuki Dayanağına İlişkin İleri Sürülen Görüşler-243

aa. -Karşılıksız Yardım veya Ahlak Kuralı Gereği Olduğuna İlişkin Görüşler-243

bb. -Örf ve Adet Hukuku Kuralı Olduğuna İlişkin Görüş-245

cc. -İşçi-İşveren Arasındaki Sözleşmeden Doğan Borç Olduğuna İlişkin Görüşler-245

aaa. -Genel Olarak-245

bbb. -Çalışma Karşılığında Ek Ücret Olduğu Görüşü (Karşılık Teorisi)-246

ccc. -Gözetme Borcunun Gereği Olduğu Görüşü (Sosyal Koruma Teorisi)-247

D. -Yıllık Ücretli İzin Hakkına İlişkin Hükümlerin Hukuki Niteliği-249

E. -Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanma Koşulları-252

a. -Genel Olarak-252

b. -İşçinin, İşin ve İşyerinin İş Kanunu'nun Uygulama Alanında Olması-253

c. -İşçinin Bir Yıldır Çalışıyor Olması-255

aa. -İşçinin Fiilen Çalıştığı Süreler-255

aaa. -Genel Olarak-255

bbb. -İşyerinin veya Bir Bölümünün Devri Halinde-266

ccc. -İş Sözleşmesinin Devri Halinde-268

ddd. -Geçici İş İlişkisinin Kurulması Halinde-271

eee. -Kısmi Süreli veya Çağrı Üzerine Çalışmaya Dayalı İş Sözleşmelerinde-272

fff. -Niteliklerinden Ötürü Bir Yıldan Az Süren Mevsimlik veya Kampanya İşlerinde-276

ggg. -Feshin Geçersizliğine Karar Verilmesi Üzerine İşveren Tarafından İşçinin İşe Başlatılması Halinde-280

bb. -Çalışılmış Gibi Sayılan Süreler-281

cc. -Bekleme Süresinin İspatı-295

dd. -Bekleme Süresinin Sonu-295

d. -Yapılan İşin ve İşyerinin Niteliğinin Yıllık Ücretli İzne Elverişli Olması-297

aa. -Genel Olarak-297

bb. -Mevsimlik ve Kampanya İşleri-298

cc. -Süreksiz İşler-308

F. -Yıllık Ücretli İzin Süreleri-309

a. -Asgari İzin Süreleri-309

b. -İzin Sürelerinin Hesabında Esas Alınacak Kıdem-316

c. -Ücretsiz Yol İzni Süreleri-316

d. -Yıllık Ücretli İzin Süresine Başka İzinlerin Mahsup Edilememesi, Bazı Sürelerin İzin Süresinden Sayılmaması, Bazı Sürelerin İse İzin Süresinden Sayılması-318

aa. -Yıllık Ücretli İzin Süresine Mahsup Edilemeyecek Süreler-318

bb. -Yıllık Ücretli İzin Süresinden Sayılmayacak Süreler-320

aaa. -Hafta Tatili, Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günleri-320

bbb. -Fesih Bildirimi ve Yeni İş Arama İzni Süreleri-322

ccc. -Hastalık Süreleri-324

ddd. -Evlenme, Ölüm, Doğum, Tabi Afetler, Seminer ve Diğer Sebeplerle İşçiye Verilmesi Gereken Ücretli veya Ücretsiz İzin Süreleri-326

cc. -Yıllık Ücretli İzin Süresinden Sayılan Süreler-326

aaa. -Çalışılmayan Cumartesi Günü-326

bbb. -Grev ve Lokavtta Geçen Süreler-328

G. -Yıllık Ücretli İznin Kullanılmasına İlişkin Esaslar-332

a. -İznin Gelecek Hizmet Yılı İçinde Kullanılması-332

b. -İznin Kullanma Zamanının Belirlenmesi-336

c. -Toplu İzin Uygulaması-347

d. -İznin Bölünmeden Kullandırılması-350

e. -İzinde Çalışma Yasağı-354

H. -Yıllık İzin Ücreti-357

a. -Yıllık İzin Ücretinin Hukuki Niteliği-357

b. -Yıllık İzin Ücretinin Hesabı-358

aa. -Ücretin Zaman Esasına Göre Ödenmesi Halinde Günlük Ücretin Belirlenmesi-359

bb. -Ücretin Değişkenlik Gösterdiği Hallerde Günlük Ücretin Belirlenmesi-361

c. -Yıllık İzin Ücretinin Ödenmesi-364

aa. -Yıllık İzin Ücretinin Ödenme Zamanı-364

bb. -Yıllık İzin Ücretinin Borçlusu-366

cc. -Yıllık İzin Ücretini Ödeme Şekli ve Yeri-369

dd. -Yıllık Ücretli İzinde Sigorta Primi Ödemesi-370

d. -İş Sözleşmesinin Sona Ermesinde İzin Ücreti-371

e. -Yıllık İzin Ücretine Uygulanacak Faiz-385

aa. -İş İlişkisinin Devamında Kullanılan İznin Ödenmeyen Ücretine Uygulanacak Faiz-385

bb. -İş Sözleşmesinin Sona Ermesi Halinde Ödenmeyen İzin Ücretine Uygulanacak Faiz-386

f. -Yıllık İzin Ücretinin Ödendiğinin İspatı-392

g. -Yıllık İzin Ücretinde Zamanaşımı-400

I. -Yıllık Ücretli İzin Hakkına Aykırı Davranmanın Cezai Yaptırımı-402

II. -5953 SAYILI BASIN MESLEĞİNDE ÇALIŞANLARLA ÇALIŞTIRANLAR ARASINDAKİ MÜNASEBETLERİN TANZİMİ HAKKINDA KANUN'DA DİNLENME HAKKINA İLİŞKİN DÜZENLEMELER-402

1. -Genel Olarak-402

2. -Ara Dinlenmesi-408

3. -Hafta Tatili-410

4. -Ulusal Bayram ve Genel Tatiller-413

5. -Yıllık Ücretli İzin-415

A. -Genel Olarak-415

B. -Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanma Koşulları-415

a. -Basın İş Kanunu'na Tabi Bir İş Sözleşmesi Olması-415

b. -Bekleme Süresi Gerçekleşmeli-418

C. -Yıllık Ücretli İzin Süreleri-420

a. -Asgari İzin Süreleri ve İzin Sürelerinin Hesabında Esas Alınacak Kıdem-420

b. -Yıllık Ücretli İzin Süresinden Sayılan ve Sayılmayan Süreler-422

D. -Yıllık Ücretli İznin Kullanılmasına İlişkin Esaslar-422

a. -İznin Kullanılması Zorunluluğu ve Kullanma Zamanının Belirlenmesi-422

b. -İznin Bölünmeden Kullandırılması-424

c. -İzinde Çalışma Yasağı-424

E. -Yıllık İzin Ücreti-425

a. -Yıllık İzin Ücretinin Hesabı-425

b. -Yıllık İzin Ücretinin Ödenmesi-426

aa. -Yıllık İzin Ücretinin Ödenme Zamanı-426

bb. -Yıllık İzin Ücretinin Borçlusu-427

cc. -Yıllık İzin Ücretini Ödeme Şekli ve Yeri-428

dd. -Yıllık İzin Ücretinde Zamanaşımı-429

ee. -Yıllık İzin Ücretine Uygulanacak Faiz-430

ff. -Yıllık İzin Ücretinin Ödendiğinin İspatı-431

F. -Yıllık Ücretli İzin Hakkına Aykırı Davranmanın Cezai Yaptırımı-432

III. -854 SAYILI DENİZ İŞ KANUNU'NDA DİNLENME HAKKINA İLİŞKİN DÜZENLEMELER-432

1. -Genel Olarak-432

2. -Ara Dinlenmesi-435

3. -Hafta Tatili-436

4. -Ulusal Bayram ve Genel Tatiller-439

5. -Yıllık Ücretli İzin-441

A. -Genel Olarak-441

B. -Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanma Koşulları-442

a. -Deniz İş Kanunu'na Tabi Bir İş Sözleşmesi Olması-442

b. -Bekleme Süresi Gerçekleşmeli-445

C. -Yıllık Ücretli İzin Süreleri-448

a. -Asgari İzin Süreleri ve İzin Sürelerinin Hesabında Esas Alınacak Kıdem-448

b. -Ücretsiz Yol İzni Süreleri-449

c. -Yıllık Ücretli İzin Süresinden Sayılan ve Sayılmayan Süreler-450

D. Yıllık Ücretli İznin Kullanılmasına İlişkin Esaslar-452

a. -İznin Kullanılması Zorunluluğu ve Kullanma Zamanının Belirlenmesi-452

b. -Toplu İzin Uygulaması-453

c. -İznin Kullanılacağı Yere İlişkin Esaslar-453

d. -İznin Bölünmeden Kullandırılması-453

E. -Yıllık İzin Ücreti-454

a. -Yıllık İzin Ücretinin Hesabı-454

b. -Yıllık İzin Ücretinin Ödenmesi-455

aa. -Yıllık İzin Ücretinin Ödenme Zamanı-455

bb. -Yıllık İzin Ücretinin Borçlusu-456

cc. -Yıllık İzin Ücretini Ödeme Şekli ve Yeri-456

dd. -Yıllık İzin Ücretinde Zamanaşımı-458

ee. -Yıllık İzin Ücreti Ödeme Yükümlülüğünün Sınırlandırılması-459

F. -Yıllık Ücretli İzin Hakkına Aykırı Davranmanın Cezai Yaptırımı-461

SONUÇ-463

KAYNAKÇA-473