Ceza Hukukunda Fail ve Mağdur

Eylem Baş

İşlenen her bir suç iki tarafın arasında ortaya çıkmaktadır. Taraflardan birini mağdur, diğerini ise fail oluşturmaktadır. Suç genel teorisinde kendine has bir yeri olan bu iki kavramın sınırlarının ortaya konulması gerekmektedir. Bu kapsamda kimlerin fail ve mağdur olabileceği hususu önem taşımaktadır.

Çalışmada ceza hukukuyla sınırlı kalınarak, ceza hukukunu ilgilendiren yönleriyle gerçek ve tüzel kişiler ile tüzel kişiliği bulunmayan topluluklar bağlamında fail ve mağdur kavramları üç bölüm altında incelenmektedir. Fail ve mağdur kavramları içinde tüzel kişilerin ve hatta tüzel kişiliği bulunmayan toplulukların yer alıp almadığını belirleyebilmek adına birinci bölümde, hem ikinci hem de üçüncü bölüm açısından ortak olan "kişi" kavramı ile failin ve mağdurun suç genel teorisindeki yeri üzerinde durulmaktadır. İkinci bölümde, suçun aktif süjesi olarak da nitelendirilen fail ele alınmaktadır. Bu bölümde hem uluslararası alanda hem de yabancı ülkelerde ve Türkiye'de de oldukça tartışılan ve giderek kabul edilmeye başlanan tüzel kişilerin ceza sorumluluğunun incelenmesi amaçlanmaktadır. Üçüncü bölümdeyse, suçun pasif süjesi olarak da nitelendirilen mağdur incelenmektedir. Ceza hukukunda tüzel kişilerin ve bu kapsamda devletin de suçun mağduru olup olamayacağı hususu doktrinde oldukça tartışmalıdır. Çalışmada bu tartışmalar ve hatta tüzel kişiliği bulunmayan toplulukların suçun mağduru olup olamayacağı hususu üzerinde durulmaktadır.

(Tanıtım Bülteninden)

Konu Başlıkları

Kişi Kavramı
Suç Genel Teorisinde Failin ve Mağdurun Yeri
Gerçek ve Tüzel Kişiler ile Tüzel Kişiliği Bulunmayan Topluluklar Bağlamında Fail ve Mağdur

İçindekiler

Önsöz 5
Kısaltma Cetveli 15
Giriş 19
Birinci Bölüm
KİŞİ KAVRAMI VE SUÇ GENEL TEORİSİNDE
FAİLİN VE MAĞDURUN YERİ
I. KİŞİ KAVRAMI 25
A. Gerçek Kişi 28
B. Tüzel Kişi 29
1. Tüzel Kişiliğin Kazanılması 32
a. İzin Sistemi 32
b. Normatif Sistem 33
c. Serbest Kuruluş Sistemi 34
d. Türkiye’nin Kabul Ettiği Sistem 34
2. Tüzel Kişiliğin Hukuki Niteliği ve Hukuki Niteliğini Açıklayan Teoriler 36
a. Varsayım Teorisi 37
b. Gerçeklik Teorisi 41
c. Amaç Kişiliği Teorisi 44
d. Soyutlama Teorisi 44
3. Tüzel Kişiliğin Türleri 45
a. Yapıları Bakımından Tüzel Kişiler 45
aa. Kişi Topluluğu (Korporasyon) Şeklindeki Tüzel Kişiler 45
ab. Mal Topluluğu (Kurum) Şeklindeki Tüzel Kişiler 46
b. Bağlı Oldukları Hukuk Kuralları Bakımından Tüzel Kişiler 46
ba. Kamu Hukuku Tüzel Kişileri 46
bb. Özel Hukuk Tüzel Kişileri 50
bc. Kamu İktisadi Teşebbüsleri 52
c. Tabiiyeti Bakımından Tüzel Kişiler 55
4. Tüzel Kişiliğin Ehliyetleri 57
a. Hak Ehliyeti 57
b. Fiil Ehliyeti 59
5. Tüzel Kişiliğin Organları 64
6. Tüzel Kişiliğin Temsilcileri 71
7. Tüzel Kişiliğin Unsurları 75
a. Amaç 76
b. Bağımsızlık 77
c. Örgütlenme 78
8. Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi 79
II. SUÇ GENEL TEORİSİNDE FAİLİN VE MAĞDURUN YERİ 81
A. “Fail”in ve “Mağdur”un Suçun Bir Unsuru Olup Olmadığı Sorunu 81
B. Suçun – Fiilin – Davranışın Ön Şartları Kapsamında “Fail” ve “Mağdur” 108
İkinci Bölüm
FAİL
I. “FAİL” KAVRAMI 113
II. ÖZGÜ SUÇ 119
III. “SOCIETAS DELINQUERE NON POTEST” İLKESİ 124
IV. TÜZEL KİŞİLERİN FAİL OLUP OLAMAYACAĞI SORUNU 131
A. Tüzel Kişiliğin Hukuki Niteliğini Açıklayan Teoriler 145
B. Fiilsiz Suç Olmaz İlkesi 156
C. Ceza Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi 168
D. Kusursuz Suç Olmaz İlkesi 183
E. Ceza Hukukunun Son Araç (Ultima Ratio) Olma Niteliği 197
F. Cezalandırmanın Amacı 221
V. TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNUN KABUL EDİLMESİNE İLİŞKİN MODELLER VE ELEŞTİRİSİ 240
A. İsnadiyet Modeli 252
B. Orijinal Sorumluluk (Organizasyon Eksikliği) Modeli 263
C. Kusursuz Sorumluluk Modeli 283
VI. TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNUN KABUL EDİLMESİ HALİNDE ÖNEM ARZ EDEN HUSUSLAR 285
A. Kanunsuz Suç ve Ceza Olmaz İlkesi 285
B. Tüzel Kişiler Hakkında Uygulanması Mümkün Olan Yaptırımlar 295
1. Adli Para Cezası 302
2. Faaliyetten Yasaklanma 307
3. Kapatma 309
4. Adli Denetim Altında Faaliyet Gösterme 310
5. Kamu Sözleşmelerinin Dışında Tutulma 311
6. Mahkûmiyet Hükmünün Kamuyla Paylaşılması 311
7. Çek Keşide Edilmesinin ve Ödeme Kartlarının Kullanımının Yasaklanması 313
8. Fesih 313
C. Ne Bis In Idem İlkesi 316
VII. TÜRK HUKUK SİSTEMİNDE TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞU 325
A. ETCK ve CMUK 325
B. TCK ve CMK Tasarıları 346
C. TCK 364
1. Kanuni Düzenleme 364
2. Tüzel Kişiler Hakkında Güvenlik Tedbirlerinin Uygulanması 374
a. Genel Şartları 386
aa. Tüzel Kişinin Özel Hukuk Tüzel Kişisi Olması 386
ab. Tüzel Kişiye Güvenlik Tedbiri Uygulanması Konusunda Kanunda Ayrıca Bir Düzenlemenin Bulunması 390
ac. Kasıtlı Bir Suçun İşlenmesi 401
ad. Suçun Tüzel Kişi Yararına İşlenmesi 403
b. Faaliyet İzninin İptali 412
c. Müsadere 430
ca. Eşya Müsaderesi 444
cb. Kazanç Müsaderesi 455
d. Orantılılık İlkesi 463
e. Dava ve Ceza İlişkisini Sona Erdiren Nedenlerle Tüzel Kişiler Hakkında Uygulanan Güvenlik Tedbirleri Arasındaki İlişki 470
f. Hapis Cezasına Seçenek Kurumlarla Tüzel Kişiler Hakkında Uygulanan Güvenlik Tedbirleri Arasındaki İlişki 476
D. CMK 477
E. Mevzuatın Diğer Hükümlerinde Yer Alan Düzenlemeler 506
VIII. TÜRK HUKUK SİSTEMİNDE TÜZEL KİŞİLERİN KABAHAT SORUMLULUĞU 515
A. Genel Olarak 515
B. Kanuni Düzenleme 540
1. Gerçek Kişinin Kabahat Failliğinden Dolayı Tüzel Kişinin Takdiri Sorumluluğu 540
2. Gerçek Kişinin Suç Failliğinden Doğan Tüzel Kişinin Zorunlu Sorumluluğu 548
IX. TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNUN ULUSLARARASI HUKUK VE ULUSLARARASI BELGELER KARŞISINDAKİ KONUMU 564
X. TÜZEL KİŞİLERİN CEZA SORUMLULUĞUNUN KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ GÖRÜNÜMÜ 587
A. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğunun Kabul Edilmediği Hukuk Sistemleri 588
1. Almanya 588
2. İtalya 602
3. Yunanistan 607
B. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğunun Kabul Edildiği Hukuk Sistemleri 608
1. Birleşik Krallık 615
2. Avustralya 628
3. Amerika Birleşik Devletleri 628
4. Fransa 634
5. Belçika 641
6. Hollanda 643
7. İsviçre 648
8. Avusturya 654
Üçüncü Bölüm
MAĞDUR
I. CEZA HUKUKUNDA SUÇUN MAĞDURU KAVRAMININ SINIRI 657
II. VİKTİMOLOJİDE MAĞDUR 674
III. “SUÇUN HUKUKİ KONUSU”NUN TESPİTİ BAĞLAMINDA “MAĞDUR”UN BELİRLENMESİ 677
IV. SUÇLARIN TASNİFİNDE MAĞDUR KRİTERİ 684
V. “SUÇUN MADDİ KONUSU” VE “MAĞDUR” 688
VI. GENEL VE ÖZEL MAĞDUR AYRIMI 697
A. Devletin Her Suçun Genel Mağduru Olması 697
B. Özel Mağdur 728
1. Gerçek Kişi 728
2. Tüzel Kişi 741
3. Tüzel Kişiliği Olmayan Topluluklar 748
a. Genel Olarak 748
b. Toplum 751
c. Aile 762
d. Uluslararası Toplum 765
VII. “MAĞDURU BELLİ BİR KİŞİ OLMAYAN SUÇ” KAVRAMI 769
VIII. HAYVANIN MAĞDUR OLUP OLMAYACAĞI SORUNU 794
IX. “SUÇTAN ZARAR GÖREN” VE “MAĞDUR” 801
X. ULUSLARARASI BELGELERİN “MAĞDUR” KAVRAMINA İLİŞKİN YAKLAŞIMI 835
Sonuç 841
Kaynakça 855
Kavramlar Dizini 899