Geçerli Fesih Nedeni Olarak İşçinin Yetersizliği

Fatih KÖŞELİ

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR ................................................................................................vii

İÇİNDEKİLER ............................................................................................ix

KISALTMALAR ........................................................................................xv

GİRİŞ .............................................................................................................1

BIRİNCİ BÖLÜM

İŞ GÜVENCESİ SİSTEMİNDE GEÇERLİ NEDEN

§1. GEÇERLİ NEDEN KAVRAMI............................................................5

I. GENEL OLARAK..............................................................................5

II. İŞ GÜVENCESİNİN ŞARTLARI VE GEÇERLİ NEDEN

KAVRAMI.......................................................................................11

III. YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDE GEÇERLİ NEDEN

KAVRAMI.......................................................................................16

IV. GEÇERLİ NEDEN-HAKLI NEDEN AYRIMI................................19

A. AYRIMIN ÖNEMİ .....................................................................19

B. HAKLI NEDEN KAVRAMI......................................................20

C. GEÇERLİ NEDEN VE HAKLI NEDEN KAVRAMLARININ

KARŞILAŞTIRILMASI ............................................................22

§2. GEÇERLİ NEDENE DAYALI FESİHLERDE UYGULAMA

ALANI BULAN İLKELER .................................................................29

I. İLKELERE İHTİYAÇ DUYULMASININ NEDENİ ......................29

II. FESHİN SON ÇARE OLMASI İLKESİ (ULTİMA RATİO) ............31

A. İLKENİN GELİŞİMİ ..................................................................31

B. İLKENİN YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDE VE

HUKUKUMUZDAKİ GÖRÜNÜMÜ .......................................33

C. İLKE KAPSAMINDA ALINABİLECEK TEDBİRLER VE

GENEL DEĞERLENDİRME....................................................34

III. MENFAATLERİN TARTILIP DEĞERLENDİRİLMESİ İLKESİ.40

A. İŞ İLİŞKİSİNDE TARAFLARIN MENFATLERİ VE

MENFAAT ÇATIŞMASI ...........................................................40

B. İLKENİN YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDEKİ

GÖRÜNÜMÜ .............................................................................43

C. DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ..............................................45

IV. OLUMSUZ ÖNGÖRÜ İLKESİ........................................................46

x

A. GENEL OLARAK ......................................................................46

B. İLKENİN UYGULAMASI.........................................................49

C. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ..............................................52

V. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ ....................................................................53

A. İLKENİN TEMELLERİ..............................................................53

B. İLKENİN YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDE VE

HUKUKUMUZDAKİ GÖRÜNÜMÜ ........................................55

C. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNİN ALT İLKELERİ ............................57

1. Elverişlilik ..............................................................................58

2. Gereklilik................................................................................59

3. Orantılılık ...............................................................................60

D. İLKENİN İŞ HUKUKUNDAKİ UYGULAMASI VE

ÖĞRETİDEKİ ELEŞTİRİLER..................................................61

VI. EŞİT İŞLEM İLKESİ........................................................................67

A. HUKUKUMUZDAKİ DAYANAKLARI VE UYGULANMA

KOŞULLARI .............................................................................67

B. ÖĞRETİ VE YARGI UYGULAMASI.......................................68

C. DEĞERLENDİRME...................................................................70

İKİNCİ BÖLÜM

İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİNDEN KAYNAKLANAN

GEÇERLİ NEDENLER

§ 3. İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİ..................................................................71

I. YETERLİK, YETERLİLİK VE YETERSİZLİK

KAVRAMLARI..............................................................................71

II. FESİH NEDENİ OLARAK İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİ..................72

A. ÖĞRETİ VE YARGI UYGULAMASI.....................................72

B. YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDE YETERSİZLİK.......77

III. İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİNDEN KAYNAKLANAN FESHİN

İŞÇİNİN DAVRANIŞLARINDAN KAYNAKLANAN

FESİHLERDEN AYRIŞTIRILMASI ..............................................78

§4. İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİNDEN KAYNAKLANAN GEÇERLİ

NEDEN OLUŞTURABİLECEK HALLER .......................................82

I. YETERSİZLİK KAYNAKLI GEÇERLİ FESİH NEDENLERİNİN

TÜRLERİ .........................................................................................82

II. İŞÇİNİN FİZİKİ YETERSİZLİĞİ....................................................83

A. İŞÇİNİN HASTALIĞI................................................................84

1. Genel Olarak ..........................................................................84

xi

2. Yabancı Hukuk Sistemlerinde Fesih Nedeni Olarak

Hastalık...................................................................................87

B. SIK SIK HASTALANMA ..........................................................88

C. İŞİN İFASINI DEVAMLI OLARAK ETKİLEYEN

HASTALIK.................................................................................94

1. Genel olarak ...........................................................................94

2. AIDS Hastalığı Özelinde Bir Değerlendirme.........................95

D. İŞÇİNİN YAŞLILIĞI..................................................................97

1. Yaşlılığın Yetersizlik Olarak Nitelendirilebilirliği.................97

2. Yargı Uygulaması ve Öğretideki Görüşler...........................101

3. Yabancı Hukuk Sistemlerinde Yaşlılığın İş İlişkisine Etkisi105

4. Değerlendirme ve Sonuç ......................................................108

III. MESLEKİ YETERSİZLİK.............................................................110

A. MESLEKİ YETERSİZLİK KAVRAMI ...................................110

B. PERFORMANS KAVRAMI ....................................................113

1. İşçinin Sergilemekle Yükümlü Olduğu Performans Kavramı

ve İçeriği...............................................................................113

2. İşçinin Sergilemekle Yükümlü Olduğu Performansa Dair

Ölçütler.................................................................................115

a. Sübjektif Ölçütler.............................................................116

b. Objektif Ölçütler ..............................................................117

c. Karma Ölçütler ve Ölçüt Bazında Eleştiriler ...................118

d. Yabancı Hukuk Sistemlerinde Performans Değerlendirmesi

ve Performansa Dair Ölçütler...........................................123

e. Sonuç ve Değerlendirme ..................................................126

C. PERFORMANSIN ÖLÇÜLMESİ ............................................126

D. PERFORMANS DEĞERLENDİRME SİSTEMLERİ VE

TAŞIMASI GEREKEN ÖZELLİKLER ...................................128

1. Objektiflik ............................................................................130

2. İşin ve İşyerinin Niteliğine Uygunluk ..................................131

3. Gerçekçi ve Ulaşılabilir Kriter Belirlenmesi........................132

4. Kriterlerin İşçilerce Bilinmesi ve Öngörülebilir Olması ......133

5. Değerlendirme Süresinin Makul Olması..............................134

6. İşyeri Koşullarının Dikkate Alınması...................................135

7. Değerlendirme Kapsamına Alınacak İşçi Grubu..................136

E. PERFORMANS DÜŞÜKLÜĞÜNÜN İSPATI.........................138

F. KANUN GEREKÇESİNDE BELİRTİLEN DİĞER MESLEKİ

YETERSİZLİK HALLERİ .......................................................139

1. İşe Yatkın Olmamak.............................................................139

2. Öğrenme ve Kendini Geliştirmede Yetersizlik ....................140

3. Uyum Yetersizliği ................................................................141

xii

4. İşe Yoğunlaşmanın Azalması...............................................141

G. ÖĞRETİDE YER VERİLEN DİĞER MESLEKİ YETERSİZLİK

HALLERİ.................................................................................142

1. İşçinin Sahip Olması Gereken Yasal İzin ve Ehliyetin

Yokluğu................................................................................142

a. Genel Olarak ....................................................................142

b. Gerekli Yasak İzin ya da Ehliyetin Niteliği .....................142

c. İş Sözleşmesinin Başlangıcında Gerekli İzin ya da

Ehliyetin Yokluğu ............................................................144

d. İş Sözleşmesi Kurulduktan Sonra Yasal İzin ya da

Ehliyetin Kaybedilmesi....................................................146

e. Değerlendirme ve Sonuç ..................................................147

2. Dini İnanç ya da Vicdani Kararın veya Bu Nedenlerle İş

Görmemenin Yetersizlik Teşkil Etmesi ...............................148

a. Din ve Vicdan Hürriyeti Kavramları................................148

b. Koruma Kapsamındaki İnanç ve Hürriyetler ...................149

c. İnanç ve Vicdani Kararın İş Görme Borcuna

Yansımaları ve Yargı Uygulaması ...................................151

aa. Yabancı Hukuk Sistemlerinin Değerlendirilmesi ......151

bb. Konunun Türk Hukukundaki Görünümü ...................153

d. Sonuç ve Değerlendirme ..................................................158

3. Eğilimli İşletmelerde İşçinin İnanç ve Görüşlerinin

İşletmenin Çizgisiyle Çelişmesi ...........................................159

a. Eğilimli İşletme Kavramı.................................................159

b. Eğilimli İşletmelerin Çalışanlardan Beklentileri..............160

c. Manevi Amaç Taşıyıcısı Olan İşçi...................................161

d. İşçinin Uyum Yükümlülüğünün Kapsamı........................161

e. Sonuç ve Değerlendirme ..................................................163

4. Evlilik ve Boşanmanın Yetersizliğe Dayanan Geçerli Neden

Teşkil Etmesi........................................................................163

a. Genel Olarak ....................................................................163

b. 6284 sayılı Kanun Kapsamındaki Tedbir Kararlarının İş

Görme Borcuna Yansımaları............................................164

c. Sonuç ve Değerlendirme ..................................................166

5. İşçinin İşyeri Dışında Suç İşlemesi, Bu Kapsamda

Gözaltına Alınması ve Tutuklanmasının Geçerli Neden

Oluşturması ..........................................................................167

a. Haklı Fesih Nedeni Teşkil Eden Haller............................167

b. Geçerli Fesih Nedeni Teşkil Eden Haller ve Feshin

Niteliği..............................................................................167

xiii

6. İşçinin Borçluluk Durumu ya da Maaşı üzerinde Haciz

Uygulanmasının Yetersizlik Teşkil Etmesi..........................170

a. Genel Olarak ....................................................................170

b. Borçluluğa ya da Maaş Üzerindeki Hacze Dayalı Feshin

Niteliği..............................................................................171

c. Değerlendirme ve Sonuç ..................................................174

7. Covid-19 Aşısı Olmayı Reddeden İşçilerin Yeterlilik

Açısından Değerlendirilmesi................................................175

a. Genel Olarak ....................................................................175

b. Kişinin Yaşam Hakkı ve Aşının Tıbbi Müdahale

Niteliği..............................................................................176

c. Aşı Zorunlu mudur? .........................................................177

d. İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamında Yetki ve

Sorumluluğu.....................................................................180

e. Yabancı Hukuk Sistemlerinde Aşı Uygulaması...............186

f. Covid-19 Aşılarının Gelişim ve Uygulama Süreci...........189

g. Covid-19 Kapsamında Aşının Reddedilmesinin Fesih

Kapsamında Değerlendirilmesi........................................191

h. Feshin Geçerli Fesih Kapsamında Nitelendirilmesi.........194

ı. Aşı Harici Tedbirlere Uyulmamasının Fesih Kapsamında

Değerlendirilmesi.............................................................196

i. Covid-19 Kapsamındaki Tedbirlerin Kişisel Veri

Boyutu..............................................................................198

H. İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİ DEĞERLENDİRMESİNDE

HEDEF SÖZLEŞMELERİ.......................................................198

1. Genel Olarak ........................................................................198

2. İşverence Belirlenen Hedefler ile Hedef Sözleşmeleri

Karşılaştırması......................................................................200

3. Hedef Sözleşmelerinin Bağlayıcılığı ve Hedefe

Ulaşılamamasının Sonuçları.................................................201

4. Hedefe Ulaşılamaması Yetersizlik Teşkil Eder mi?.............202

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İŞÇİNİN YETERSİZLİĞİNE DAYALI FESİHTE

ÖZEL DURUMLAR

§5. ŞÜPHE FESHİ....................................................................................205

I. GENEL OLARAK..........................................................................205

II. ŞÜPHE FESHİNİN ŞARTLARI ....................................................207

A. KUVVETLİ VE OBJEKTİF BİR ŞÜPHENİN VARLIĞI .......207

xiv

B. ŞÜPHENİN İŞÇİYE İSNAT EDİLEBİLMESİ ........................210

C. İŞVERENİN KONUYU AYDINLATMAK İÇİN MÜMKÜN

OLAN TÜM ÇABAYI GÖSTERMİŞ OLMASI......................211

III. ŞÜPHE FESHİNİN CEZA YARGILAMASI İLE İLİŞKİSİ..........212

IV. FESHE EGEMEN OLAN İLKELER ÖZELİNDE

DEĞERLENDİRME ......................................................................213

V. YABANCI HUKUK SİSTEMLERİNDE ŞÜPHE FESHİ .............214

VI. ŞÜPHE FESHİNİN NİTELİĞİ.......................................................215

§6. BASKI FESHİ.....................................................................................217

I. GENEL OLARAK..........................................................................217

II. BASKI FESHİNİN TÜRLERİ VE ŞARTLARI.............................218

III. BASKI FESHİNİN NİTELİĞİ........................................................219

SONUÇ ......................................................................................................221

KAYNAKÇA.............................................................................................24