İflas Hukukunda Takas
İFLAS HUKUKUNDA TAKAS
Yrd. Doç. Dr. Hamida Özden ÖZKAYA- FERENDECİ
- İflas Hukukunun Önemi ve Tarihi Gelişimi
- Takasın Kökeni ve İşlevi
- Takasın Etkisi ve Şartları
- İflasta Takasın Özellikleri
- İflasta Takasın Gerçekleşmesi
- İflasta Takasa İtiraz Edilmesi
İÇİNDEKİLER
ÖZGEÇMİŞ-LEBENSLAUF...............................................................................V
ÖNSÖZ..............................................................................................................VII
VORWOT...........................................................................................................IX
KISALTMALAR...........................................................................................XXIII
GİRİŞ.....................................................................................................................1
Birinci Bölüm
İflas Hukukunun Önemi ve Tarihi Gelişimi
§ 1 Takip Hukuku................................................................................................5
I) Cüzi ve Külli Takip...............................................................................5
II) Külli Takip (İflas Hukuku)....................................................................9
1) İflas Hukukunun Tarihi Gelişimi........................................................13
a) Hammurabi Kanunları..............................................................13
b) Roma Hukuku...........................................................................17
c) 13. Yüzyılda Kuzey İtalya'daki Ticari Şehirlerin Hukuku.......20
d) Müşterek Hukuk ve Müşterek Hukuku Etkileyen Hukuk
Sistemleri....................................................................................22
e) 1877 Tarihli Eski Alman İflas Kanunu.......................................26
f) 1994 Tarihli Yeni Alman İflas Kanunu.......................................27
2) Günümüz Hukuk Sistemleri'nde İflasın Amacı..................................30
a) Modern İflas Hukukunun İki Amacı...................................................31
b) Farklı Hukuk Sistemlerinde İflas Hukuku'nun İki
Amacının İlişkisi........................................................................32XII
İkinci Bölüm
Takasın Kökeni ve İşlevi
§ 2 Takasın Dogmatik Kökeni...........................................................................35
I) Hakkaniyete Uygun Olma / Hakkın Kötüye Kullanılmaması
(Billigkeit)...........................................................................................36
II) Güvenin Korunması Prensibi (Vertrauensschutz)...............................39
III) Değerlendirme ....................................................................................41
§ 3 Takasın İşlevi...............................................................................................41
I) Basitleştirme İşlevi (Vereinfachungsfunktion) ve Mevcut Durumu
Muhafaza İşlevi (Sicherungsfunktion)...............................................42
II) Usul Hukuku İşlevi.............................................................................45
III) Maddi Hukuk İşlevleri........................................................................48
1) Takasın Maddi Hukuk İşlevlerinin Tarihi Gelişimi....................48
2) Kombine Görüşün İki Unsuru....................................................49
a) Amortisman İşlevi (Tilgungsfunktion).............................49
aa) Takası İfa Olarak Değerlendiren Görüş...................50
bb) Takası İfa Yerine Edim (Leistung an Erfüllungs Statt)
Olarak Değerlendiren Görüş....................................51
ccc) Takası Kendine Has Bir Ödeme Modifikasyonu
Olarak Değerlendiren Görüş........................52
b) Tatmin Ve İcra İşlevi (Befriedigungs- und
Vollstreckungsfunktion)....................................................53
aa) Tatmin İşlevi ............................................................53
bb) İcra İşlevi .................................................................54
IV) Değerlendirme ....................................................................................57
Üçüncü Bölüm
Takasın Etkisi ve Şartları
§ 4 Takasın Etkisi ..............................................................................................59
I) Beyan İle Gerçekleşen Takas..............................................................60
1) Türk Hukuku'ndaki Düzenleme.....................................................60
2) Alman Hukuku'ndaki Düzenleme..................................................62XIII
3) Diğer Hukuk Sistemlerindeki Düzenlemeler.............................65
4) Takasın Etkisi Bakımından Farklılık Gösteren Hukuk
Sistemleri....................................................................................65
5) Değerlendirme............................................................................68
II) Takasın Kendiliğinden Gerçekleşmesi (ipso iure)..............................68
III) Mahkeme Önünde Gerçekleşen Takas................................................72
1) İngiliz Hukuku'ndaki Takas Çeşitleri.........................................72
a) Set-off...............................................................................73
b) Counterclaim.....................................................................74
2) İpso İure'yi kabul Eden Sistemlerde Yargılama Esnasında
Takas İmkanı..............................................................................77
IV) Değerlendirme ....................................................................................78
1) Takasın Çeşitleri ve Etkileri.......................................................78
2) Takasın Mahiyeti Bakımından Farklılıklar.................................80
3) Beyan İle Gerçekleşen Takas İle İpso İure Takasın
Karşılaştırılması..........................................................................82
4) Takasın Beyan ile Gerçekleşmesi Halinde Etkileri
Bakımından Farklar....................................................................84
a) Takasın Ex Tunc Etkisi İçin Gerekçeler...........................85
aa) Güvenin Korunması Gerekçesi................................85
bb) Objektif Mamelek Hukuku Etkisi Gerekçesi...........89
cc) Dernburg'un görüşü.................................................91
dd) İflasta Takas Düzenlemesi Gerekçesi.......................92
b) Takasın Ex Nunc Etkisi İçin Gerekçeler...........................92
c) Değerlendirme ..................................................................93
§ 5 Takasın Şartları............................................................................................95
I) Alacakların Karşılıklı Olması.............................................................95
1) Genel Olarak...............................................................................95
2) Karşılık Şartının İstisnası / İstisnaları ........................................96
3) Alman Hukuku'nda Karşılık Şartı (Gegenseitigkeit).................97XIV
a) Karşılık Şartının Unsurları................................................97
aa) İlk Prensip................................................................98
bb) İkinci Prensip...........................................................99
cc) Üçüncü Prensip........................................................99
b) Karşılık Şartının İstisnaları...............................................99
c) Değerlendirme ................................................................101
4) İtalyan Hukuku'nda Karşılık Şartı (Reciprocità).....................101
a) Genel Olarak...................................................................101
b) İstisnaları.........................................................................102
5) Fransız Hukuku'nda Karşılık Şartı (Réciprocité).....................103
a) Genel Olarak...................................................................104
b) İstisnaları.........................................................................104
6) İngiliz Hukuku'nda Karşılık Şartı (Mutuality).........................106
a) Genel Olarak...................................................................106
b) İstisnaları.........................................................................107
7) Diğer Hukuk Sistemlerinde Karşılık Şartı ve İstisnaları..........108
8) Değerlendirme..........................................................................114
II) Alacakların Özdeş Olması................................................................114
1) Genel Olarak.............................................................................114
2) Alman Hukuku'nda Özdeşlik Şartı (Gleichartigkeit)...............117
a) Genel Olarak...................................................................117
b) Alacakların Farklı Para Biriminde Olması Halinde
Özdeşlik Şartı..................................................................120
aa) Alman Medeni Kanunu'nun 244. Maddesi............121
bb) Alman Medeni Kanunu'nun 244. Maddesinin
Uygulama Alanı.....................................................122
c) Farklı Para Birimindeki Alacaklarda Özdeşlik Şartına
İlişkin Görüşler...............................................................123
d) Değerlendirme ................................................................123
e) Yabancı (Farklı) Para Borcunun Ne Zaman Ülke
Parasına Çevrileceği Konusu..........................................126XV
3) İtalyan Hukuku'nda Özdeşlik Şartı (Omogeneità)...................127
4) Fransız Hukuku'nda Özdeşlik Şartı (Fongibilité)....................128
5) İngiliz Hukuku'nda Özdeşlik Şartı...........................................129
6) Diğer Hukuk Sistemlerinde Özdeşlik Şartı..............................130
7) Değerlendirme..........................................................................132
III) Alacakların İfalarının İstenebiliyor Olması......................................132
1) Genel Olarak.............................................................................132
a) Alacağın Muaccel Olması...............................................132
aa) Alacağın Devri Halinde Muacceliyet Şartı
(ilk istisna).............................................................134
bb) Taraflardan Birinin İflası Halinde Muacceliyet
Şartı (ikinci istisna)................................................135
b) Alacağın İfası İstenebilir Bir Borç Olması....................135
2) Alman Hukuku'nda Alacağın İfasının İstenebilir Olması
(Fälligkeit und Durchsetzbarkeit).............................................137
3) İtalyan Hukuku'nda Alacakların İfalarının İstenebilir Olması
(Esigibilità)...............................................................................140
4) Fransız Hukuku'nda Alacağın İfasının İstenebilir Olması
(Exigibilité)..............................................................................141
5) İngiliz Hukuku'nda Alacağın İfasının İstenebilir Olması
(due, payable and enforceable).................................................142
6) Diğer Hukuk Sistemlerinde Alacağın İfasının İstenebilir
Olması ......................................................................................143
7) Değerlendirme..........................................................................147
IV) Alacakların Likit Olması..................................................................150
1) Genel Olarak.............................................................................150
2) İtalyan ve Fransız Hukuku'nda Alacağın Likit Olması............151
3) Alman, İsviçre ve Avusturya Hukukları'nda Alacakların
Likit Olması..............................................................................153
4) İngiliz Hukuku'nda Alacakların Likit Olması..........................156
5) Principle of European Contract Law........................................158
6) Değerlendirme..........................................................................158XVI
V) Takasın Olumsuz Şartı......................................................................160
1) Takasın Sözleşme ile Yasaklanmış Olması...............................160
2) Takasın Kanun Tarafından Yasaklanmış Olması......................162
a) Türk Hukuku'nda Takasın Kanun Tarafından Yasaklanmış Olması.....163
aa) TBK m. 144 bent 1.................................................164
bb) TBK m. 144 bent 2.................................................164
cc) TBK m. 144 bent 3.................................................165
b) Alman Hukuku'nda Takasın Kanun Tarafından
Yasaklanmış Olması........................................................166
aa) Taraflardan Birinin Mevcudiyetini Korumak İçin
Konulan Yasak .......................................................166
bb) Haksız Fiile Dayanan Alacaklara İlişkin Yasak.....167
cc) Devletin Alacaklarına Karşı Takas Yasağı.............168
c) İtalyan ve Fransız Hukukları'nda Takasın Kanun
Tarafından Yasaklanmış Olması .....................................168
aa) Taraflardan Birinin Mevcudiyetini Korumak İçin
Konulan Yasak .......................................................169
bb) Haksız Fiile Dayanan Alacaklara İlişkin Yasak.....169
cc) Devletin Alacaklarına Karşı Takas Yasağı.............170
dd) Saklama Sözleşmesi Çerçevesinde Yasak..............170
d) İngiliz Hukuku'nda Takasın Kanun Tarafından
Yasaklanmış Olması........................................................170
aa) Taraflardan Birinin Mevcudiyetini Korumak İçin
Konulan Yasak .......................................................170
bb) Haksız Fiile Dayanan Alacaklara İlişkin Yasak.....171
cc) Devletin Alacaklarına Karşı Takas Yasağı.............171
e) Diğer Hukuk Sistemlerinde Takasın Kanun Tarafından
Yasaklanmış Olması........................................................171
aa) Taraflardan Birinin Mevcudiyetini Korumak İçin
Konulan Yasak .......................................................171
bb) Haksız Fiile Dayanan Alacaklara İlişkin Yasak.....174
cc) Devletin Alacaklarına Karşı Takas Yasağı.............175XVII
3) Değerlendirme..........................................................................176
VI) Değerlendirme ..................................................................................177
Dördüncü Bölüm
İflasta Takasın Özellikleri
§ 6 İflasta Takasın Anlamı...............................................................................179
I) İflasın İşlevi ......................................................................................180
II) İflasta Takasın Kabul Edilmesini Haklı Gösteren Sebepler..............181
1) Takas Durumuna Olan Güvenin Korunması ve Takasın
Muhafaza İşlevi........................................................................183
a) Takas Durumuna Olan Güvenin Korunması...................183
b) Takasın Muhafaza İşlevi.................................................184
c) Kombine Görüş (Güven ve Muhafaza) ..........................187
d) Eşit Muamele Prensibinin Ayrıcalığı Olmayan
Alacaklıların Lehine Bir Uygulama Olduğunu
Savunan Görüş................................................................187
2) İflasta Takasın Adil Olması (Billigkeit) Gerekçesi...................188
3) Takasın Sinallagmatik Sözleşmeler İle Kıyas Edilmesi...........189
4) Alacakların Arasında Bir Bağlantı Olması (Konnexität).........190
5) İflasta Takasa İzin Verilmesinin Ekonomik Bakımdan
Uygunluğu................................................................................191
6) Takasın Ex-Tunc Etkisinin İflasta Takasa Gerekçe Olması......192
7) Değerlendirme..........................................................................192
III) İflasta Takasın İşlevi.........................................................................195
1) Takasın Tatmin Etme İşlevi (Befriedigungsfunktion)..............195
2) Takasın Ödeme İşlevi (Tilgungsfunktion)................................197
IV) İflasta Takasın Hukuki Temeli..........................................................197
Beşinci Bölüm
İflasta Takasın Gerçekleşmesi
§ 7 İflasta Takasın Şartları...............................................................................199XVIII
I) Genel Olarak İflasta Takas Düzenlemelerinin Karşılaştırılması.......199
II) Türk Hukuku'nda İflasta Takasın Şartları.........................................207
1) İflasta Takasa Tabi Olan Alacaklar...........................................207
2) İflasta Takas Beyanında Bulunabilecek Kişiler........................208
3) Karşılıklılık Şartı......................................................................211
4) Alacakların Özdeş Olması........................................................212
5) Muacceliyet Şartı (TBK m. 142 ve BK m. 121)......................212
6) Alacakların İfasının İstenebiliyor ve Dava Edilebiliyor
Olması ......................................................................................214
7) İflasta Takasın Olumsuz Şartları...............................................216
a) TBK m. 144'ün İflasta Takası Etkilemesi ......................216
b) İİK m. 200'de İflasta Takası Yasaklayan Haller.............216
aa) İİK m. 200 fıkra 2 bent 1 .......................................217
bb) İİK m. 200 fıkra 2 bent 2 .......................................219
cc) İİK m. 200 fıkra 2 bent 3 .......................................220
dd) İİK m. 200 fıkra 2 Hakkında Anlaşma Yapılması
Mümkün Müdür? ...................................................221
ee) İİK m. 200 fıkra 3 ..................................................222
c) Değerlendirme ................................................................222
8) Değerlendirme..........................................................................222
III) Mukayeseli Hukukta İflasta Takas Şartları.......................................223
1) Genel Olarak.............................................................................223
2) Alman Hukuku'nda İflasta Takasın Şartları.............................224
a) İflasta Takas Beyanında Bulunabilecek Kişiler..............225
aa) İflas Alacaklısı........................................................225
bb) Masa Alacaklıları...................................................226
cc) İflas İdaresi............................................................226
dd) Değerlendirme........................................................228
b) İflasta Takasta Özdeşlik ve ve Karşılıklılık Şartları........228
c) İflasta Takasın Zamansal Sınırları...................................229XIX
d) Alman İflas Kanunu'nun 94. Maddesinin Kapsamı .......229
e) İflasta Takas Yasakları.....................................................232
aa) Alman İflas Kanunu'nun 95. Maddesinin
1. Fıkrası ................................................................232
bb) Alman İflas Kanunu'nun 95. Maddesinin
2. Fıkrası ................................................................235
cc) Alman İflas Kanunu'nun 96. Maddesinin
1. Fıkrası ................................................................235
aaa) Alman İflas Kanunu'nun 96. Maddesinin
1. Fıkrasının 1. Bendi...................................235
bbb) Alman İflas Kanunu'nun 96. Maddesinin
1. Fıkrasının 2. Bendi...................................238
ccc) Alman İflas Kanunu'nun 96. Maddesinin
1. Fıkrasının 3. Bendi...................................240
ddd) Alman İflas Kanunu'nun 96. Maddesinin
1. Fıkrasının 4. Bendi...................................241
dd) Alman İflas Kanunu'nun 96. Maddesinin
2. Fıkrası ................................................................242
ee) Değerlendirme .......................................................243
f) Değerlendirme ................................................................243
3) Diğer Hukuk Sistemlerinde İflasta Takasın Şartları.................243
a) Genel Olarak İflasta Takasın Şartları..............................244
b) Genel Olarak İflasta Takas Yasakları..............................246
c) Değerlendirme ................................................................249
4) Fransız Hukuku'nda (ve Buna Benzer Hukuk Sistemlerinde)
İflasta Takas..............................................................................249
5) İngiliz Hukuku'nda İflasta Takas..............................................253
a) Genel Olarak İflasta Takasın Şartları..............................254
b) Genel Olarak İflasta Takas Yasakları..............................256
c) Değerlendirme ................................................................257
6) Değerlendirme..........................................................................257
IV) Değerlendirme ..................................................................................259XX
Altıncı Bölüm
İflasta Takasa İtiraz Edilmesi
§ 8 İflasta Takasa İtiraz....................................................................................261
I) Genel Olarak.....................................................................................261
II) Türk Hukuku'nda İflasta Takasa İtiraz .............................................262
1) İİK Madde 201'in Şartları........................................................264
a) Müflisin Borçlusunun Alacağını İflas Açılmadan Önce
Kazanmış Olması............................................................264
b) Müflisin Borçlusunun, Alacağı Elde Ettiği Anda Müflisin
Aciz Halinde Olduğundan Haberdar Olması..................265
c) Müflisin Borçlusu Kendisine Veya Üçüncü Bir Kişiye
Masa Aleyhine Bir Avantaj Sağlamak Üzere Hareket
Etmiş Olması ..................................................................266
d) Değerlendirme ................................................................267
2) İflasta Takasa İtiraz Davası.......................................................267
3) Değerlendirme..........................................................................270
4) İflasta Takas Hükümlerinin İflasın Ertelenmesinde de
Uygulanması.............................................................................271
III) Alman Hukuku'nda İflasta Takasa İtiraz ..........................................272
1) Genel Olarak.............................................................................273
2) İptale Tabi İşlemler İçin Genel Şartlar.....................................274
a) Hukuki Bir İşlemin Olması.............................................274
b) Söz Konusu Hukuki İşlemin Diğer İflas Alacaklılarının
Aleyhine Olması.............................................................275
c) İptale Tabi Hukuki İşlemin Hangi Anda Hukuki
Etkisini Göstereceği........................................................275
3) Alman İflas Kanunu'nun 130., 131. ve 132. Maddelerine
Göre İptal Şartları.....................................................................276
4) Alman İflas Kanunu'nun 133. Maddesine Göre İptal Şartları..279
5) Alman İflas Kanunu'nun 134. Maddesine Göre İptal Şartları..280
6) Değerlendirme..........................................................................280
IV) İngiliz Hukuku'nda İflasta Takasa İtiraz...........................................281XXI
1) Genel Olarak.............................................................................281
2) Preference Section....................................................................282
3) Transaction Defrauding Creditors............................................283
4) Transaction At An Undervalue.................................................284
5) Qualification Clause.................................................................284
6) Değerlendirme..........................................................................286
V) Diğer Hukuk Sistemlerinde İflasta Takasa İtiraz..............................286
VI) Değerlendirme ..................................................................................288
SONUÇ..............................................................................................................291
