Prof. Dr. Hasan Tahsin FENDOĞLU
İÇİNDEKİLER
BİRİNCİ BÖLÜM
GİRİŞ, KAYNAKLAR VE İÇTÜZÜK
I HUKUKUN TOPLUMDAKİ FONKSİYONU 1
A HUKUKUN ADALET FONKSİYONU VE ADALETİN ÇEŞİTLERİ 3
1 Hukukun Adalet İdesini Gerçekleştirme Fonksiyonu 3
2 Adaletin Çeşitleri 4
a Sübjektif ve Objektif Adalet 4
b Hukuk Bilimi Açısından Adaletin Çeşitleri 5
i Denkleştirici adalet (mutlak eşitlik) 5
ii Dağıtıcı adalet 5
iii Hakkaniyet (Nesafet, equity) 6
iv Sosyal adalet 7
B HUKUKUN TOPLUM İHTİYAÇLARINI KARŞILAMA FONKSİYONU 7
C HUKUKUN, TOPLUM DÜZENİNİ VE GÜVENLİĞİ
SAĞLAMA FONKSİYONU 8
1 Hukukun Adalet ve Düzen Fonksiyonları Arasındaki Çelişki 8
2 Hukukta Şekilcilik 8
II SOSYAL HAYATTA ÇEKİŞME VE HUKUK 9
A TOPLUMSAL DÜZEN KURALLARI 9
B HUKUK VE ÖRF-ADET (GELENEK) İLİŞKİSİ 10
III PARLAMENTO HUKUKUNUN KAYNAĞI OLARAK ANAYASA HUKUKU 10
A TANIM 10
1 DEVLET 10
2 DEMOKRASİ 11
3 TÜRK ANAYASA HUKUKU’NUN GELİŞİMİ 13
4 1982 ANAYASASININ TEMEL İLKELERİ 15
x İçindekiler
a Demokratik Devlet 15
b İnsan Haklarına Saygılı (1982/2) ve Dayalı (1982/14-1)
Devlet 15
c Hukuk Devleti 16
d Laik Devlet 16
e Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet 16
f Sosyal Devlet 16
g Eşitlik 17
5 1982 Anayasasına Göre Devletin Fonksiyonları 17
III PARLAMENTONUN DOĞUŞU: 18
IV PARLAMENTO HUKUKU NEDİR? 22
V PARLAMENTO HUKUKUNUN KAYNAKLARI 24
VI PARLAMENTO HUKUKUNUN BİLGİ KAYNAKLARI 26
VII PARLAMENTO KARARLARI 26
VIII GENEL OLARAK TBMM İÇ TÜZÜĞÜ 29
IX İÇ TÜZÜĞÜN HUKUKİ NİTELİĞİ: 32
X PARLAMENTOLARIN YÖNTEM (USUL) VE İDARİ
AÇILARDAN BAĞIMSIZLIĞI: 32
A BİRİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİ İÇTÜZÜKLERİ: 33
B İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİ İÇTÜZÜKLERİ: 33
C CUMHURİYET DÖNEMİ İÇTÜZÜKLERİ: 33
XI ANAYASA MAHKEMESİNİN İÇ TÜZÜĞÜ DENETLEMESİ 34
XII İÇ TÜZÜĞÜN DEĞİŞTİRİLMESİ: 36
XIII TBMM’NİN GÜÇLENDİRİLMESİ: 36
XIV TOPLANTI KAVRAMLARI: 39
A YASAMA DÖNEMİ, YASAMA YILI, BİRLEŞİM VE
OTURUM: 39
B ÜYE TAMSAYISI, İLK TOPLANTI VE ANDİÇME: 40
C YASAMA YILININ BAŞLAMASI, TATİL VE ARA VERME 40
D KAPALI (GİZLİ) OTURUM: 42
XV RELEVANT ARTICLES OF THE 1982 CONSTITUTION: 42
İçindekiler xi
İKİNCİ BÖLÜM:
KUVVETLER AYRILIĞI:
I KUVVETLER AYRILIĞI TEORİSİ: 47
II TÜRKİYE’DE KUVVETLER AYRILIĞI 55
III KUVVETLER BİRLİĞİNE GÖRE SİYASAL REJİMLER: 57
IV BASIC SOCIAL AND POLITICAL DYNAMICS OF THE
CONSTITUTION OF 1982: 60
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:
ANAYASALARIMIZDA PARLAMENTO
I YASAMA FONKSİYONU 64
II TÜRKİYE’DE PARLAMENTO: 68
A İMPARATORLUK KLASİK DÖNEMİ: DİVAN-I HÜMAYUN: 68
B CUMHURİYET DÖNEMİ ANAYASALARINDA
PARLAMENTO: 71
1 YASAMA YETKİSİ GENELDİR, ASLİDİR VE ÖZERKTİR 71
2 YASAMA YETKİSİ DEVREDİLEMEZ: 73
III YASAMA İŞLEMLERİ
(PARLAMENTONUN GÖREV VE YETKİLERİ) : 81
IV KANUN YAPMAK: 82
V ÖZEL NİTELİKLİ KANUNLAR (BÜTÇE KANUNU, KESİN
HESAP KANUNU, MİLLETLERARASI ANLAŞMALARIN
UYGUN BULUNMASI KANUNU): 82
A BÜTÇE KANUNU: 83
B KESİN HESAP KANUNU: 85
C MİLLETLERARASI ANDLAŞMALARIN TBMM
TARAFINDAN UYGUN BULUNMASI: 85
VI RELEVANT ARTICLES OF 1982 CONSTITUTION: 86
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM:
MİLLETVEKİLİ:
I MİLLETVEKİLİ: 94
A TÜRKİYE’DE MİLLETVEKİLİ SAYISI VE SÜRESİ 94
B TÜRKİYE’DE MİLLETVEKİLİ SEÇİLME YETERLİLİĞİ
VE TBMM İÇİ ÇALIŞMALAR: 95
II YASAMA BAĞIŞIKLIĞI: 101
A YASAMA SORUMSUZLUĞU: 102
B YASAMA DOKUNULMAZLIĞI: 104
III OYLAMA USULLERİ: 106
A İŞARETLE OYLAMA: 107
B AÇIK OYLAMA: 108
C GİZLİ OYLAMA: 110
D SEÇİMLERDE USUL: 111
IV RELEVANT ARTICLES OF THE 1982 CONSTITUTION 112
A OATH-TAKİNG 112
B PARLIAMENTARY IMMUNITY 112
C LOSS OF MEMBERSHIP 113
D APPLICATION FOR ANNULMENT 113
BEŞİNCİ BÖLÜM:
GENEL KURUL ÇALIŞMALARI
I TBMM’NİN GÜNDEMİ: 128
II ÖZEL GÜNDEM: 130
III GELEN KÂĞITLAR LİSTESİ: 131
IV GENEL KURULDA BEKLETİLME SÜRESİ: 131
V TEŞEKKÜR, TEBRİK, TEMENNİ VE ORTAK BİLDİRİLER: 132
VI TOPLANTI GÜNLERİ, BİRLEŞİMİN AÇILMASI,
KAPANMASI VE KIYAFET: 133
VII YOKLAMA: 134
VIII GEÇEN TUTANAK HAKKINDA KONUŞMA VE GÜNDEM
DIŞI KONUŞMA: 135
IX SÖZ ALMA VE KONUŞMALAR 136
X SÖZ SIRASI VE SÖZ SIRASINI DEĞİŞTİRME: 137
XI HÜKÜMETİN TEMSİLİ: 138
XII USUL HAKKINDA KONUŞMA: 138
xii İçindekiler
İçindekiler xiii
XIII GENEL KURULDA SÖZ KESMEK, ŞAHSİYATLA
UĞRAŞMAK VE ÇALIŞMA DÜZENİNİ BOZUCU
HAREKETLERDE BULUNMAK, KONUŞMA ÜSLÛBU,
GÜRÜLTÜ VE KAVGA: 139
XIV AÇIKLAMA HAKKI: 140
XV DİĞER FAALİYETLER: 141
A CUMHURBAŞKANI SEÇİMİ VE ANDİÇME TÖRENİ: 141
B OLAĞANÜSTÜ HAL İLE İLGİLİ KARARLAR: 141
C SAVAŞ HALİ İLANI VE YURT DIŞINA SİLAHLI
KUVVET GÖNDERİLMESİ VEYA KABULÜ: 146
D TUTANAKLAR, TUTANAK ÇEŞİTLERİ, TUTULMASI,
TUTANAKTA DÜZELTME VE TBMM ESKİ ÜYELERİ: 146
E TBMM İÇİNDE SUÇ İŞLENMESİ: 147
F ÖNERGE: 147
XIV TOPLANTI VE KARAR YETER SAYISI: 148
XV CUMHURBAŞKANI VE TBMM: 150
XVI YASAMA BELGELERİ VE İÇ KURULUŞ: 150
A GELEN KÂĞITLAR LİSTESİ VE KOMİSYON
RAPORU (SIRA SAYISI): 150
B TBMM’DE SİYASİ PARTİ GRUPLARI 150
C DANIŞMA KURULU 153
XVII NEZAKET KURALLARI, HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI
VE DİSİPLİN KURALLARI: 155
A NEZAKET KURALLARI: 155
B MİLLETVEKİLİNİN HAKKI KÖTÜYE KULLANMASI: 156
C MİLLETVEKİLİ DİSİPLİN İŞLEMLERİ 157
XVIII RELEVANT ARTICLES OF THE 1982 CONSTITUTION: 159
ALTINCI BÖLÜM: KANUN:
(KAVRAM, YAPIMI, YASAMA TEKELİ, YOKLUK):
I KANUNLAŞTIRMA (CODIFICATION): 165
1 Kanunlaştırmanın iki anlamı vardır- 165
xiv İçindekiler
2 Kanunlaştırmaya örnekler- 166
II TANZİMAT ÖNCESİNDE KANUN YAPIMI: 167
3 Tanzimat Döneminde (1839-1920) kanun yapımı- 168
III CUMHURİYET DÖNEMİNDE KANUNUN TANIMI VE
ÖZELLİKLERİ: 169
IV KANUN YAPMA TEKNİĞİ 170
V KANUNA EŞDEĞER METİNLER SEKİZ SINIFA
AYRILABİLİR: 172
VI KANUN ÇEŞİTLERİ 173
1 Maddi ve şekli anlamda kanun: 173
2 Bir başka açıdan kanun çeşitleri: 174
VII PARLAMENTONUN YASAMA YETKİSİ 176
A YASAMA YETKİSİ ASLİDİR, GENELDİR, TEMEL VE
DAYANAK BİR HUKUK KURALINA GEREK YOKTUR: 176
B YASAMA YASAKLARI: 177
a Yasama Organı, Mahkeme Kararı Şeklinde Karar Veremez: 177
b Yasama Organı Bir Kişiye Kanunla Nimet Veremez, Külfet
Yükleyemez: 178
VIII YASAMA YETKİSİNİN İSTİSNASI: ANAYASA, YASAMADAN
YÜRÜTMEYE YETKİ DEVRİ YAPABİLİR: 178
(1) Birinci grup; Anayasadaki 3 hükümdür: 179
(2) İkinci grup; (eski sistemde yani 2017 Anayasa değişikliği
öncesinde) kanun hükmünde kararnameler ve olağanüstü hal
KHK idi: 179
(3) Üçüncü grup; yürütmenin doğrudan anayasadan aldığı asli
düzenleme yetkisi olan CBK ve OHAL CBK’dır: 180
(4) Karşılaştırmalı hukuk: 180
IX KANUNLARIN YAPILIŞI, VETOSU, YAYIMI,
NUMARALANMASI VE GEÇMİŞE YÜRÜMEZLİĞİ: 180
A KANUN ÖNERİLERİ VE KOMİSYONLARA HAVALE
(İçT/73): 186
B KANUN TEKLİFLERİ 187
İçindekiler xv
C GERİ ALMA VE BENİMSEME: 188
D REDDEDİLEN KANUN TEKLİFLERİNİN YENİDEN
VERİLEMEMESİ: 188
E KADÜK KALMA 189
F RAPORLARIN OKUNMAMASI VE RAPORDA RET
İSTEMİ: 189
G KANUN TEKLİFLERİNİN GENEL KURULDA
GÖRÜŞÜLMESİ: 189
H KOMİSYON METNİNİN ÖNCE ONAYLANMASI, BİR
MADDENİN ÖNCE KONUŞULMASI, ANAYASAYA
AYKIRILIK: 191
İ TETKİK KURULU VE MADDÎ HATALAR: 192
K SON KONUŞMALAR: 192
L ÖNERGE, DEĞİŞİKLİK ÖNERGELERİ VE ENGELLEME
(OBSTRÜKSİYON): 193
MMETNİN VEYA MADDENİN GERİ İSTENMESİ ve
GENEL KURULDAN KOMİSYONA “TEKRİR-İ
MÜZAKERE”: 195
N YETKİ KANUNLARI VE KHK’LAR: 195
O TEMEL KANUNLAR: 195
Ö ÖZEL HÜKÜMLER: 196
P ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ: 197
R SEÇİMLERİN YENİLENMESİ KARARI: 197
O MECLİS KARARLARININ YAYIMLANMASI 198
X RELEVANT ARTICLES OF THE 1982 CONSTITUTION 198
A 1982/ARTICLE 104, PARAGRAPH 17-20) 198
B 1982/ARTICLE 104, PARAGRAPH 18 198
C 1982/ARTICLE 104, PARAGRAPH 19 198
E 1982/ARTICLE 104, PARAGRAPH 17 199
F 1982 /ARTICLE 104, PARAGRAPH 18 199
G 1982 /ARTICLE 104, PARAGRAPH 19 199
H 1982 /ARTICLE 104, PARAGRAPH 20 199
xvi İçindekiler
YEDİNCİ BÖLÜM: TBMM’NİN KURULUŞU (I):
BAŞKANLIK DİVANI, SİYASİ PARTİ GRUPLARI VE
DANIŞMA KURULU:
I BAŞKANLIK DİVANI: 201
A GEÇİCİ BAŞKANLIK DİVANI: 201
B TBMM BAŞKANI SEÇİMİ VE SÜRESİ: 201
C SİYASİ PARTİ GRUPLARININ BAŞKANLIK DİVANINDA
TEMSİLİ: 202
D BAŞKANLIK DİVANINDA BOŞALMA 203
E BAŞKANLIK DİVANININ GÖREVLERİ: 203
F TBMM BAŞKANI’NIN GÖREVLERİ 205
G BAŞKAN VEKİLLERİNİN GÖREVLERİ: 206
H KÂTİP ÜYELERİN GÖREVLERİ: 207
I İDARE AMİRLERİNİN GÖREVİ: 207
II ÇİFT MECLİS SİSTEMİ: 208
1 Üniter yapıda çift meclis: 208
a Tarihe saygı için kurulan İngiliz Lordlar Kamarası: 209
b Denge için seçimle kurulan ikinci meclisler: 210
c Meslek meclisleri: 211
2 Federal yapıda çift meclis: 211
III TÜRKİYE’DE İKİ MECLİS: 214
IV RELEVANT ARTICLES OF THE 1982 CONSTITUTION 216
SEKİZİNCİ BÖLÜM:
TBMM’NİN KURULUŞU (II): KOMİSYONLAR:
I GENEL OLARAK: 220
II TBMM’DE BULUNAN KOMİSYONLAR: 222
III KOMİSYONLARIN GENEL OLARAK FONKSİYONLARI: 223
IV SİYASİ PARTİLER VE KOMİSYONLAR: 225
V KOMİSYON ÜYELİĞİNİN SONA ERMESİ: 226
VI SIRA SAYISI: 226
VIIKOMİSYON ÜYELİKLERİNDE BOŞALMA: 227
İçindekiler xvii
VIIIKOMİSYONLARA HAVALE, ESAS VE TALİ
KOMİSYONLAR: 227
IX KOMİSYONLARLA İLGİLİ ÇEŞİTLİ HÜKÜMLER: 228
A KOMİSYON BAŞKANI, BAŞKANVEKİLİ, SÖZCÜ VE
KÂTİBİN SEÇİMİ: 228
B KOMİSYONLARIN TOPLANTIYA ÇAĞRILMASI: 228
C KOMİSYON BAŞKANI, TOPLANTI VE KARAR YETER
SAYISI: 229
D KOMİSYONLARDA SÖZ ALMA: 229
E KOMİSYONLARDA YÜRÜTMENİN TEMSİLİ VE
UZMAN ÇAĞRILMASI: 230
F KOMİSYON TOPLANTILARINA GİREBİLECEK
OLANLAR VE KAPALI (GİZLİ) OTURUM: 230
G KOMİSYON TUTANAKLARI: 230
H KOMİSYONLARIN GÖRÜŞ ALMASI, GÖRÜŞ
BİLDİRMESİ: 230
XII KOMİSYONLARIN YETKİSİ, TOPLANTI YER VE ZAMANI:231
XIII KOMİSYONLARDA BEKLEME VE İNCELEME SÜRESİ: 232
XIV KOMİSYONLARLA İLGİLİ GENEL HÜKÜMLER: 233
A ANAYASAYA UYGUNLUĞUN İNCELENMESİ VE
BAKANLIKLARLA YAZIŞMA: 233
B KOMİSYON RAPORLARI: 233
C KOMİSYONDA VE GENEL KURULDA YENİDEN
GÖRÜŞME (TEKRİR-İ MÜZAKERE): 233
D GENEL KURULDA YENİDEN GÖRÜŞME (TEKRİR-İ
MÜZAKERE): 234
E GENEL KURULDA KOMİSYONLARIN TEMSİLİ,
KOMİSYON TOPLANTILARININ DÜZENİ VE
KOMİSYONLAR BÜLTENİ VE ARŞİV 234
F DİLEKÇE KOMİSYONU: 255
1 Dilekçe Komisyonu: 255
2 Dilekçelerin Dilekçe Komisyonu Başkanlık Divanınca
incelenmesi: 255
xviii İçindekiler
3 Dilekçelerin Dilekçe Komisyonu Genel Kurulunca
4 Dilekçe Komisyonu Genel Kurulu kararlarının
bastırılması ve dağıtılması: 256
5 Dilekçeler hakkındaki kesin kararların sonucu: 256
DOKUZUNCU BÖLÜM:
PARLAMENTONUN DENETİM YOLLARI
(SORU, GENEL GÖRÜŞME, MECLİS ARAŞTIRMASI,
MECLİS SORUŞTURMASI, GENSORU)
I YAZILI SORU: 258
II GENEL GÖRÜŞME: 259
III MECLİS ARAŞTIRMASI: 261
IV MECLİS SORUŞTURMASI VE YÜCE DİVANA SEVK
(İçT/107, 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114): 263
V PARLAMENTER HÜKÜMET SİSTEMİNDE MECLİS
SORUŞTURMASI VE YÜCE DİVANA SEVK: 266
VI PARLAMENTER HÜKÜMET SİSTEMİNDE GENSORU
(İçT/106): 267
VII RELEVANT ARTICLES OF THE 1982 CONSTITUTION: 269
KAYNAKLAR 271
