Bu çalışmanın hazırlanma amacı, sosyal adaletin sağlanması için etkin bir denetim mekanizmasının gerekliliği ve sosyal güvenlik alanında mevcut bilgi eksikliğinin giderilmesidir. Bu kapsamda, Denetim Olgusu ve Sosyal Güvenlikte Denetim, Sosyal Güvenlik Denetim Sisteminin Yapısı, Sosyal Güvenlikte Denetim Usulleri, Denetim Sisteminde Uygulama Sorunları konuları ele alınmıştır.
İÇİNDEKİLER ÖZET V ÖNSÖZ VII TABLOLAR LİSTESİ XV KISALTMALAR XVII GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM DENETİM OLGUSU ve SOSYAL GÜVENLİKTE DENETİM 1.1. DENETİM KAVRAMI ve TANIMI 5 1.2. DENETİMİN İLKELERİ 12 1.2.1 Bağımsızlık 12 1.2.2. Yasallık 14 1.2.3. Nesnellik 14 1.2.4. Dürüstlük 15 1.3. DENETİM MODELLERİ 16 1.3.1. Caydırıcı Model 17 1.3.2. Uyum Teşvik Modeli 17 1.4. DENETİM TÜRLERİ 17 1.4.1. Niteliğine Göre Denetim Türleri 17 1.4.1.1. Tepkisel (Reaktif ) Denetim 17 1.4.1.2. Önleyici (Proaktif) Denetim 18 1.4.2. Denetleyen ile Denetlenen Arasındaki İlişki yönünden Denetim Türleri 18 1.4.2.1. İç Denetim 19 1.4.2.2. Dış Denetim (Saha Denetimi) 20 1.5. TEFTİŞ KAVRAMI 21 1.6. TEFTİŞ İLE DENETİMİN KARŞILAŞTIRILMASI 26
İKİNCİ BÖLÜM SOSYAL GÜVENLİK DENETİM SİSTEMİNİN YAPISI 2.1. SOSYAL GÜVENLİK DENETİMİ YAPAN KURUM İÇİ BİRİMLER 32 2.1.1. Sosyal Güvenlik Reformu Öncesindeki Denetim Sistemi 32 2.1.1.1. Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) Denetim Birimleri 33 2.1.1.1.1. İç (İdari) Denetim Birimleri 33 2.1.1.1.2. Dış (Saha) Denetim Birimleri 34 2.1.1.2. Bağ-Kur Denetim Birimleri 35 2.1.1.3. Emekli Sandığı Denetim Birimleri 36 2.1.2. Sosyal Güvenlik Reformu Sonrası Denetim Sisteminin Yapısı 37 2.1.2.1. Sosyal Güvenlik Müfettişleri 38 2.1.2.1.1. Sosyal Güvenlik Müfettişlerinin Görevleri 39 2.1.2.1.2. Sosyal Güvenlik Müfettişlerinin Yetkileri 41 2.1.2.1.3. Sosyal Güvenlik Müfettişlerinin Sorumlulukları 42 2.1.2.1.4. Sosyal Güvenlik Müfettişliği Mesleğine Giriş 43 2.1.2.1.5. Sosyal Güvenlik Müfettiş Yardımcılarının Yetiştirilmesi 44 2.1.2.2. Sosyal Güvenlik Denetmenleri 46 2.1.2.2.1. Sosyal Güvenlik Denetmenlerinin Görevleri 47 2.1.2.2.2. Sosyal Güvenlik Denetmenlerinin Yetkileri 49 2.1.2.2.3. Sosyal Güvenlik Denetmenlerinin Sorumlulukları 51 2.1.2.2.4. Sosyal Güvenlik Denetmenliği Mesleğine Giriş 51 2.1.2.2.5. Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcılarının Yetiştirilmesi 52 2.2. SOSYAL GÜVENLİK DENETİMİ YAPAN KURUM DIŞI BİRİMLER 54 2.2.1. İş Müfettişleri 54 2.2.2. Askeri İş Müfettişleri 56 2.2.3. Kamu İdarelerinin Denetim Elemanları 57 2.2.4. Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler 58
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SOSYAL GÜVENLİKTE DENETİM USULLERİ 3.1. KONULARINA (İÇERİĞİNE) GÖRE DENETİM USULLERİ 61 3.1.1. Programlı (Planlı) Denetim 61 3.1.1.1. Genel Denetim (Sektörel Denetim) 62 3.1.1.2. Yaygın-Yoğun Denetim 63 3.1.2. Kayıt Dışı Çalışmaya İlişkin İhbar ve Şikâyetler 64 3.1.2.1. Gün Yönünden Eksik Bildirim 66 3.1.2.2. Kazanç Yönünden Eksik Bildirim 68 3.1.3. İş Kazası ve Meslek Hastalıkları Denetimleri 69 3.1.3.1. İş Kazaları 69 3.1.3.2. Meslek Hastalığı 75 3.1.4. Geç Verilen Prim Belgeleri 79 3.1.5. Asgari İşçilik İncelemeleri 81 3.1.5.1. Özel Bina İnşaatı 86 3.1.5.2. İhale Konusu İşler 88 3.1.6. Hastalık ve Analık Halleri ile İlgili Soruşturmalar 91 3.1.7. Hak Sahipliği ile İlgili Araştırmalar 95 3.1.7.1. Ana-Babaya Aylık Bağlanması 96 3.1.7.2. Kız Çocuklarına Aylık Bağlanması 98 3.1.8. Sahte İşyeri ve Sahte Sigortalılık Denetimleri 102 3.1.9. Meslek Odası Kayıtları 107 3.2. UYGULAMADA USULLER 111 3.2.1. Fiili (Yerel) Denetim Usulleri 111 3.2.2. Kayıt ve Belge İnceleme Usulleri 113 3.2.3. İfade Alınmasına İlişkin Usul ve Esaslar 116 3.2.4. Çevre Soruşturmasına İlişkin Usuller 118 3.3. SOSYAL GÜVENLİK DENETİMİNDE CEZAİ YAPTIRIMLAR VE İTİRAZ USULLERİ 119 3.3.1. Sigortalıların İşe Giriş ve İşten Çıkışının Bildirilmemesi 120 3.3.2. Sigortalıların Gün ve Kazançlarının Kuruma Bildirilmemesi 121 3.3.3. Tescilsiz İşyerleri 122 3.3.4. Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesinden Kaynaklanan Cezalar 122 3.3.5. Kayıt İbraz Edilmemesi ve Kayıt Geçersizlikleri 124 3.3.6. Eksik İşçilik Bildirimi 126 3.3.7. Denetime Engel olunması 126 3.3.8. İdari Para Cezasına Karşı İtiraz Usulleri 127
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DENETİM SİSTEMİNDE UYGULAMA SORUNLARI 4.1. GENEL OLARAK 129 4.2. MAKRO (DIŞ) SORUNLAR 130 4.2.1. Yasal Mevzuattan Kaynaklanan Sorunlar 130 4.2.2. Ekonomik Sorunlar 137 4.2.2.1. Kayıt Dışı İstihdamın Yarattığı Sorunlar 138 4.2.2.2. İstihdam Üzerindeki Maliyetler 144 4.2.3 Sosyo-Politik Etkenler 150 4.2.3.1. Yabancı Kaçak İşçiler 151 4.2.3.2. Kayıt Dışı Çalışan Kadınlar 154 4.2.3.3. Çocuk İşçiler 157 4.2.3.4. Aylık, Ödenek veya Sosyal Yardım Alanlar 159 4.2.4. İşgücü Piyasasının Değişimi ve Esnekleşme 161 4.2.5. Denetim Birimleri Arasındaki Koordinasyon ve İşbirliği Eksikliği 163 4.3.DENETİM SİSTEMİNDEN KAYNAKLI YAPISAL (İÇ) SORUNLAR 165 4.3.1. Denetim Sisteminin İkili Yapısı 165 4.3.2. Denetimde Bağımsızlık Sorunu 167 4.3.3. Strateji/Politika ve Denetim Standartların Eksikliği 169 4.3.4. Denetim Kadroları ve Yardımcı Personelin Sayısal Eksikliği 171 4.3.5. Teknik Altyapı ve Fiziki Koşulların Yetersizliği 173 SONUÇ 177 KAYNAKÇA 183
