^{Güncel Gelişmelerle}Göç Hukuku_{Avrupa Avrupa Birliği Politikaları ve Düzenlemeleri Kapsamında Mülteci Statüsü ve Sığınma Politikaları}

Doç. Dr. Kutluhan BOZKURT, LL.M. Eur.

Göç ve düzensiz göç ulusal sınırlar içinde yer almaktan çıkıp, sınıraşan bir nüfus değişikliğini de ifade etmektedir. Bu nedenle sorun artık tek tek ülkelerin değil, pek çok ülkenin uğraşmak zorunda olduğu küresel bir yapıya bürünmüştür. Göç ve düzensiz göçün dikkate alınması gereken pek çok ekseni bulunmaktadır: Ulusal, bölgesel, uluslararası ve uluslarüstü. Son dönemlerde, Suriye iç savaşı, Afganistan'daki rejim değişikliği ve en son olarak ise Rusya'nın Ukrayna’ya yönelik askeri operasyonu ve süregelen savaşın yaratmış olduğu sığınmacı akını, aktüel göç ve düzensiz göç hareketleri olarak dikkat çekmektedir.

İÇİNDEKİLER

KİTAP HAKKINDA V

İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ VII

ÖNSÖZ IX

ÖZ XI

ABSTRACT XIII

EXTENDED SUMMARY XV

KISALTMALAR XXV

GİRİŞ 1

Birinci Bölüm

GÖÇ VE GÖÇMENLİK

1. Göç ve Göçmenlik 5

1.1. Göç ve Göçmenliğin Tarihsel Gelişim Sürecine Kısa Bir Bakış 7

1.2. Göçmenler ve Mülteciler İçin Hedef: AB 13

1.3. Göç ve Tanımı 15

1.4. Göçün Nedenleri 18

1.5. Göçün Türleri 21

1.5.1. Düzensiz Göç 23

1.5.2. Düzenli Göç 23

1.5.3. Transit Göç 24

1.5.4. Türkiye’deki Durum 24

1.6. Göçün Sonuçları 26

1.7. Göç Politikaları ve Hukuk 28

1.7.1. Uluslararası İlişkiler ve Hukuk Ekseninde Göç Hukuku 29

1.7.2. AB Politikaları ve Göç Hukuku 30

1.7.3. Türkiye Politikaları ve Türk Hukukunda Durum 32

İkinci Bölüm

GÖÇ VE GÖÇMENLİK BAĞLANTILI KAVRAMLAR

2. Göç ve Göçmen Bağlantılı Kavramlar 35

2.1. Mülteci Statüsü ve Mülteci 35

2.1.1. Göç ve Mülteci Bağlantısı 36

2.1.1.1 Uluslararası Hukuk Açısından 36

2.1.1.2. AB Düzenlemeleri ve Hukuku Açısından 39

2.1.1.3. AİHS ve İnsan Hakları Hukuku Açısından 41

2.1.1.4. Türk Hukuku Açısından 42

2.1.2. Mülteci Statüsünün Unsurları 44

2.1.3. Mülteci Statüsünün Sona Ermesi 47

2.2. Sığınma ve Sığınma Hakkı 47

2.2.1. Göç ve Sığınma Bağlantısı 48

2.2.1.1. Uluslararası Hukuk Açısından 49

2.2.1.2. AB Düzenlemeleri ve Hukuku Açısından 52

2.2.1.3. AİHS ve İnsan Hakları Hukuku Açısından 53

2.2.1.4. Türk Hukuku Açısından 56

2.2.2. Sığınma ve Sığınma Hakkının Unsurları 58

2.2.3. Sığınmacı Statüsünün Sona Ermesi 60

2.3. Şartlı Mülteciler 61

2.4. Diğer Koruma Sağlananlar 62

2.4.1. İkincil Koruma 63

2.4.1.1. Uluslararası Hukuk Açısından 63

2.4.1.2. AB Düzenlemeleri ve Hukuku Açısından 64

2.4.1.3. AİHS ve İnsan Hakları Hukuku Açısından 65

2.4.1.4. Türk Hukuku Açısından 66

2.4.2. Geçici Koruma 67

2.4.2.1. Uluslararası Hukuk Açısından 67

2.4.2.2. AB Düzenlemeleri ve Hukuku Açısından 70

2.4.2.3. AİHS ve İnsan Hakları Hukuku Açısından 71

2.4.2.4. Türk Hukuku Açısından 72

2.4.3. Vatansızlık 73

2.4.3.1. Uluslararası Hukuk Açısından 74

2.4.3.2. AB Düzenlemeleri ve Hukuku Açısından 76

2.4.3.3. AİHS ve İnsan Hakları Hukuku Açısından 77

2.4.3.4. Türk Hukuku Açısından 77

Üçüncü Bölüm

AB’NİN GÖÇ POLİTİKALARI VE BU POLİTİKALARIN ÇERÇEVESİ

3. AB’nin Göç Alanındaki Politik Yetkileri 79

3.1. Yasal Dayanağı 79

3.2. AB Göç Politikalarının Gelişim Süreci 80

3.3. AB’nin Göç Politikalarındaki Yetkileri 84

3.3.1. Yasal Göç-Düzenli Göç 85

3.3.2. Entegrasyon 85

3.3.3. Düzensiz Göç ile Mücadele 86

3.3.4. Geri Kabul Anlaşmaları 86

3.4. AB'nin Göç Alanındaki Düzenlemeleri 87

3.4.1. Yasal Göç-Düzenli Göç ve Entegrasyon Kapsamındaki Düzenlemeler 87

3.4.1.1. Mavi Kart Sistemi 88

3.4.1.2. Tek İzin Yönergesi 90

3.4.1.3. Mevsimlik–Dönemsel İşçiler Yönergeleri 91

3.4.1.4. Bir AB Ülkesindeki Bir Şubeye Geçmek İsteyen Çok Uluslu Şirketlerin Çalışanları 93

3.4.1.5. Öğrenci, Stajyer ve Araştırmacılar ile İlgili Yönerge 94

3.4.1.6. AB’de Uzun Süreli İkamet Eden Üçüncü Ülke Vatandaşları Hakkında Yönerge 94

3.4.1.7. Aile Birleşimi Yönergesi 95

3.4.2. Düzensiz Göç ve Geri Dönüş Politikaları 95

3.4.2.1. Düzensiz Göç 95

3.4.2.2. Geri Dönüş Yönergesi 98

Dördüncü Bölüm

AB’NİN SIĞINMA POLİTİKALARI

4. Genel Değerlendirme 101

4.1. AB Sığınma Politikasının Oluşması 103

4.1.1. Giriş 103

4.1.2. Schengen Anlaşması 104

4.1.3. Dublin Antlaşması 105

4.1.4. Maastricht Antlaşması 106

4.1.5. Amsterdam Antlaşması 107

4.1.6. Tampere Zirvesi 108

4.2. La Haye Programı 109

4.3. Stockholm Programı 112

4.4. Diğer Zirveler 113

4.4.1. Laken Zirvesi 113

4.4.2. Sevilla Zirvesi 113

4.4.3. Selanik Zirvesi 113

4.5. Açık ve Güvenli Bir Avrupa’ya Doğru Programı 114

4.5.1. Göç ve Güvenlik Birliği 115

4.5.1.1. Etkili Bir Göç ve Hareketlilik Politikası 115

4.5.1.2. Göç ve Entegrasyonun Faydalarından Tam Olarak Yararlanma 115

4.5.1.3. Yasadışı Göçün Önlenmesi ve Geri Dönüşün Güvenilir Bir Yaklaşım ile Yapılması 116

4.5.1.4. Dış Sınırların Yönetiminin Bütünleştirilmesi 116

4.5.1.5. Daha İşlevsel Bir AB Sığınma Sistemi 116

4.5.1.6. Schengen ve Güvenlik Birliği 117

4.5.2. Güvenlik Birliğinde AB’nin Doğu ve Güney Komşularıyla Daha Yakın İşbirliği 117

4.5.3. Güvenlik Birliğinde Terörle Mücadele 117

4.5.4. Siber Uzay’da Vatandaşlar ve Girişimciler İçin Güvenlik Seviyesini Arttırmak 118

4.5.5. Yasal Sistemlerin Kontrolü ve Denetimi 118

4.6. AB’nin Sığınma Planlaması 118

4.7. Ortak Sığınma Politikası 120

4.8. AB’nin Göç ve Sığınma ile İlgili Kurumları 121

Beşinci Bölüm

AB SIĞINMA HUKUKU VE DÜZENLEMELERİ

5. AB Sığınma Hukuku ve İkincil Hukuk Düzenlemeleri 123

5.1. Revize Edilmiş Sığınma Prosedürleri Yönergesi 125

5.2. Vasıflılık Yönergesi 128

5.3. Revize Edilmiş Kabul Edilme Koşulları Yönergesi 130

5.4. Avrupa Göç Gündemi ve Sığınma 131

5.5. Dublin Sistemi-Revize Edilmiş Dublin Tüzüğü 132

5.5.1. Dublin Antlaşması (Dublin I) 133

5.5.2. Dublin II 133

5.5.3. Dublin III 136

5.6. Revize Edilmiş EURODAC Tüzüğü 144

Altıncı Bölüm

AB TEMEL HAKLAR ŞARTI KAPSAMINDA GÖÇ VE ULUSLARARASI KORUMA UYGULAMALARI

6. AB Temel Haklar Şartı 147

6.1. Oluşum ve Gelişim Süreci 147

6.2. ABA - Temel Haklar Şartı Bağlantısı ve AİHS 150

6.3. Temel Haklar Şartı Kapsamındaki Değerler 153

6.3.1. İnsan Onuru 154

6.3.2. Özgürlükler 155

6.3.3. Eşitlik 156

6.3.4. Dayanışma 156

6.3.5. Vatandaşlıktan Doğan Haklar 157

6.3.6. Adalet 158

6.4. Temel Haklar Şartı Kapsamındaki Değerlerin İhlalinde Sorumluluk ve Yargılama Yetkisi 159

6.5. Temel Haklar Şartı Kapsamında AB’nin Sorumlulukları 160

6.6. AB’de İnsan Hakları Koruması Perspektifinde Göç ve Uluslararası Koruma Uygulamaları 162

6.6.1. İnsan Hakları Koruma Sistemi 163

6.6.2. Temel Haklar Şartı Koruma Sistemi 164

6.6.3. Uluslararası Koruma Sistemi 165

6.6.3.1. Lizbon Antlaşması Kapsamında 165

6.6.3.2. Temel Haklar Şartı Kapsamında 166

6.6.3.3. Avrupa Birliğinin İşleyişi Hakkında Antlaşma Kapsamında 166

Yedinci Bölüm

AB–TÜRKİYE İLİŞKİLERİNDE GÖÇ VE MÜLTECİ SIĞINMACI EKSENİ VE GERİ KABUL ANLAŞMASI

7. Genel Değerlendirme 171

7.1. Geri Kabul Anlaşmaları 173

7.2. AB - Türkiye İlişkileri 174

7.2.1. AB - Türkiye İlişkilerinde Önemli Süreçler 175

7.2.1.1. Ankara Anlaşması’ndan Katılım Müzakerelerine 175

7.2.1.2. Katılım Müzakerelerinden Bugüne 177

7.2.2. Sorunlu Alanlar-Fay Hatları 179

7.2.2.1. Mülteci-Sığınmacı Akını 180

7.2.2.2. Vize Serbestisi 181

7.2.2.3. Katılım Müzakereleri 182

7.3. Suriye İç Savaşının Mülteci-Sığınmacı Ekseninde AB-Türkiye İlişkilerine Etkisi 182

7.3.1. Toplumsal Çatışmalardan İç Savaşa 183

7.3.2. Suriye İç Savaşındaki Faktörler ve Etkileri 184

7.3.3. Savaşın Yarattığı Mülteci ve Sığınmacı Akını 186

7.3.3.1. Mülteci ve Sığınmacı Akınının Uluslararası Perspektifte Siyasi ve Toplumsal Sonuçları 186

7.3.3.2. Mülteci ve Sığınmacı Akınının Uluslararası Perspektifte Hukuki Sonuçları 189

7.3.4. Avrupa’daki Suriyeliler ve Hukuksal Durumları 190

7.3.5. Türkiye’deki Suriyelilerin Hukuksal Durumu 192

7.4. Geri Kabul Anlaşması ve Vize Serbestisi 193

7.5. Uluslararası Hukuk Açısından Geri Kabul Anlaşmasının Mülteci ve Sığınma Statülerine Etkisi 195

7.6. AB Hukuku Açısından Geri Kabul Anlaşmasının Mülteci ve Sığınma Statülerine Etkisi 196

7.7. AİHM ve ABAD Kararları Kapsamında Geri Kabul Anlaşmasının Mülteci ve Sığınmacı Statülerine Etkisi 198

7.8. AYM’nin Kararları Kapsamında Değerlendirme 201

Sekizinci Bölüm

YENİ DÜZENSİZ GÖÇ HAREKETLERİ

8. Güncel Gelişmeler 205

8.1. 2018 sonrası Yeni Düzensiz Göç Hareketleri 206

8.2. Afganistan’da Rejim Değişikliği ve Afgan Düzensiz Göçmenleri 207

8.3. Rusya’nın Ukrayna’ya Askeri Müdahalesi 214

8.3.1. Ukraynalı Sığınmacılar 216

8.3.2. AB ve Üye Ülkelerin Yaklaşımı 218

8.3.3. Geçici Koruma Statüsü 220

SONUÇ 225

KAYNAKÇA 229