Tıbbi Sorumluluk Hukuku
Prof. Dr. Mehmet DEMİR
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ7
İÇİNDEKİLER9
KISALTMALAR 19
YARARLANILAN KAYNAKLAR 23
GİRİŞ71
Birinci Bölüm
TIBBÎ SORUMLULUK HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI VE KAYNAKLARI
§ 1.TIBBÎ SORUMLULUK HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI75
A.Temel Bazı Kavramlar ve Bunların Tıbbî Sorumluluk Hukuku ile
İlişkisi75
1. Sağlık ve Tıp Hukukunun Temel Bazı Kavramları75
a. Sağlık ve Sağlık Hakkı Kavramı76
b. Hasta – Hastalık ve Hasta Hakları Kavramları77
c. Tıbbî Endikasyon79
d. Tıbbî Malpraktis (Haksız Tıbbî Eylem Kusuru)83
e. Tıbbî Komplikasyon86
f. Tıbbî Standartlar90
aa. Hekimlik Standardı94
bb. Hastane Standartları96
aaa. Genel Olarak96
bbb. Özel Hastane Standartları100
2. Hastanın Özerkliği ve Hekimin Tıbbî Tedavi Serbestisi101
a. Hastanın Özerkliği (Selbstbestimmung des Patienten)101
b. Hekimin Tedavi Serbestisi (Therapiefreiheit des Arztes)109
§ 2. HEKİM VE HASTANE HUKUKUNUN KAYNAKLARI111
A. Pozitif Hukuk Düzenlemeleri111
1. İlgili Anayasal Kurallar111
2. Hekim ve Hastaneler ile İlgili Yasalar113
3. Hekim ve Hastaneler ile İlgili Düzenleyici Yönetsel İşlemler (Tüzükler – Yönetmelikler)115
B. Hekim ve Hastane Hukukunun Sözleşmesel Kaynakları120
1. Hekimlik / Teşhis ve Tedavi Sözleşmeleri (Ârztvertraege / Diagnose- und Behandlungzvertraege)120
a. Tanımı120
b. Hukuksal Niteliği122
c. Türleri124
c/1) Teşhis Sözleşmesi (Diagnosvertrag)124
c/2) Tedavi Sözleşmesi (Behandlungsvertrag)125
2. Hastane Sözleşmeleri (Krankenhaus- oder Spitalverträge)125
a. Tanımı ve Kapsamı125
b. Hukuksal Niteliği129
c. Çeşitleri131
aa. Tam Hastaneye Kabul Sözleşmesi (Der totale Krankenhausaufnahmevertrag)131
bb.Hekimlik Sözleşmesi Ekli Tam Hastaneye Kabul Sözleşmesi (Der totale Krankenhausaufnahmevertrag mit Arztzusatzvertrag)134
cc. Bölünmüş – Kısmî Hastaneye Kabul Sözleşmesi (Der gespaltene Krankenhausaufnahmevertrag)136
İkinci Bölüm
HEKİM ve HASTANE HUKUKUNUN TEMELLERİ
§3. HEKİM HUKUKUNUN TEMELLERİ
(Hekimliğin Genel Tarihçesi – Hekim ve Hekimlik Kavramları –
Hekimlik Meslek Hukukunun Tıp Etiği ile Etkileşimi)141
A. Hekimliğin Dünyadaki ve Ülkemizde Genel Tarihçesi – Hekim ve Hekimlik Kavramları141
1. Dünyadaki Tarihsel Süreç141
2. Ülkemizdeki Tarihsel Süreç147
3. Hekim ve Hekimlik Kavramları151
B. Hekimlik Meslek Hukuku ve (Tıp) Etiği ile Etkileşimi153
1. Hekimlik Meslek Hukuku Kavramı153
2. Hekimlik Meslek Hukukunun Tıp Etiği ile Etkileşimi155
C. Hekimin Hukuksal Yükümleri162
1. Genel Olarak Sorumluluk Hukukunda Yükümlülük –Yüküm Kavramları162
2. Hekimin Tıbbî Hukuk Yükümleri164
a. Teşhis (Tanı) Koyma ve Tedavi Etme Yükümü164
b. Sadakat (Bağlılık) ve Özen Gösterme Yükümü166
c. Sır Saklama Yükümü170
d. Tıbbî Kayıt, Arşiv ve Dokümantasyon Yükümü174
e. Hekimin Tıbbȋ Aydınlatma Yükümü179
aa) Genel Olarak Hastanın Aydınlatılması Yükümü179
bb) Tıbbî aydınlatma türleri186
b/1) Tedavi Güvenliği Aydınlatması (Terapötik Aydınlatma)186
aaa) Tanı (Teşhis) Aydınlatması187
bbb) Süreç Aydınlatması187
ccc) Risk Aydınlatması188
ddd) Malî Yük – Ekonomi Aydınlatması191
f) Tıbbȋ İş Görme Edimini Bizzat Yerine Getirme Yükümü193
§ 4. HASTANE HUKUKUNUN TEMELLERİ
(Hastanelerin Genel Tarihçesi – Hastane Kavramı ve Hastane Hizmetleri – Hastanelerin İşlevleri ve Sınıflandırılması – Sağlık ve Tıp Hukuku ile
Hastane Hukuku Etkileşimi)196
A. Hastanelerin Genel Tarihçesi196
1. Dünyadaki Tarihsel Süreç196
2. Ülkemizdeki Tarihsel Süreç201
B. Hastane Kavramı ve Hastane Hizmetleri – Hastanelerin Sınıflandırılması ve Çeşitleri ile İşlevsel Özellikleri206
1. Hastane Kavramı ve Hastane Hizmetleri206
2. Hastanelerin Sınıflandırılması ve Çeşitleri212
3. Hastanelerin İşlevsel Özellikleri214
Üçüncü Bölüm
HEKİMİN HUKUKSAL SORUMLULUĞU
§ 5. HEKİMİN HUKUKSAL SORUMLULUĞUNUN KAYNAKLARI217
A. Genel Olarak Hekimin Sorumluluğu (Tıbbȋ Sorumluluk)217
B.Hekimin Tıbbî Sorumluluğunun Değişik Görünüm Biçimleri218
1. Genel Olarak218
a. Hekimin Medenî Hukuk Sorumluluğu (Özel Hukuk Sorumluluğu; Dar ve teknik anlamda Hukuksal Sorumluluğu)218
b. Ceza Hukuku Sorumluluğu (Cezaȋ Sorumluluk)220
c. İdare Hukuku Sorumluluğu (İdarȋ Sorumluluk)222
d. Tıbbî Etik Sorumluluğu224
e. Disiplin Hukuku Sorumluluğu (Disipliner Sorumluluk)226
2.Sözleşme Öncesi Görüşme İlişkisinden Kaynaklanan Sorumluluk227
3.Sözleşmesel Borç İlişkisinden (Hekimlik Sözleşmesinden) Kaynaklanan Sorumluluk230
a. Hekimlik Sözleşmesinin Tanımı ve Niteliği230
b. Hekimlik Sözleşmesinin Unsurları231
b/1)Tarafların Serbest (Bağımsız) Çalışan Hekim ve Hasta Olması.231
b/2)Hekimin Tıbbî Teşhis, Tedavi ve Müdahale Amaçlı Edimleri Üstlenmesi.232
b/3)Hastanın Ödeyeceği Bedelin (Ücretin) Belirli / Belirlenebilir Olması.233
b/ 4) Tarafların Anlaşması.234
c. Hekimlik Sözleşmesinin Hukuksal Niteliği235
d. Hekimlik Sözleşmesinden Doğan Sorumluğun Koşulları237
d/1)Sözleşmenin Varlığı ve Geçerliliği238
d/2)Sözleşmesel Yükümün İhlâli (Borca Aykırılık)239
d/3)Tıbbî Meslek Kusurunun Varlığı.246
d/4)Zararlı Sonucun Doğması.249
d/5)Nedensellik Bağı (Tıbbî Meslek Kusuru–Zararlı Sonuç İlişkisi)250
e.Hekimin Sözleşmesel Sorumluluğunun Sonucu: Tıbbî
Tazminat Davası251
f. Hekimlik Sözleşmelerinde Sorumluluktan Kurtulma
Anlaşması253
4. Hekimin Vekâletsiz İş Görme İlişkisinden Kaynaklanan Tıbbȋ Sorumluluğu255
5. Hekimin Haksız Eylem İlişkisinden Kaynaklanan Sorumluluğu257
Dördüncü Bölüm
HASTANENİN HUKUKSAL SORUMLULUĞU
§ 6. HASTANE SORUMLULUK HUKUKU261
A. Hastane Sorumluluk Hukukunun Sağlık ve
Tıp Hukuku Alanındaki Yeri261
1. Genel Olarak261
2. Hastane Hukuku ve Tıbbî Sorumluluk İlişkisi263
B. Hastane Hukukunun Temel Bazı Kurum ve İlkeleri265
1. +Hastane Hizmet Organizasyonunun Bütünlüğü265
2. Hastanelerin Kurumsal Hizmet Organizasyonu267
3. Hastane Personel Organizasyonu268
a. Tıbbî Personel268
aa. Hekimler269
bb. Diğer Tıbbî Personel270
b. Tıbbî Hizmet Dışında Kalan Hastane Personeli271
aa. Hastanenin Malî ve Yönetsel Personeli271
bb. Hastanenin Teknik Personeli273
4. Hastanelerde Tıbbî İşbölümü Organizasyonu273
a. Tıbbî İşbölümü ve Güven274
aa. Genel Olarak İşbölümü274
bb. Tıbbî İşbölümünde Güven İlkesi276
b. Yatay ve Dikey Tıbbî İşbölümü278
aa. Yatay Tıbbî İşbölümü (Horizontale Arbeitsteilung)278
bb. Dikey Tıbbî İşbölümü (Vertikale Arbeitsteilung)280
5. Hasta ve Hastane Güvenliği İlkesi282
a. Hasta Güvenliği282
b. Hastane ve Hastane Çalışanı Güvenliği283
6. Hastanelerde Risk Yönetimi ve Risklerin Minimizasyonu285
7. Hastanelerde Hizmet Kalitesi Standartlarına Uygunluk –
Hastanelerin Sertifikasyonu ve Akreditasyonu288
a. Genel Olarak288
b. Uluslararası Hastane Hizmet Kalite Güvencesi Standartları289
c. Hastanelerin Sertifikasyonu290
d. Hastanelerin Akreditasyonu291
§ 7. ÖZEL HASTANE – KAMU HASTANESİ AYRIMI VE BU AYRIMIN HUKUKSAL SONUÇLARI295
A. Sağlık Hizmet Kuruluşları Arasında Hastanelerin Yeri295
B. Sağlık kuruluşları (SUT-2010, m. 2.1):295
C. Sağlık kurumları (SUT-2010, m. 2.2):296
D. Özel Hastane–Kamu Hastanesi Ayrımının Yasal Ölçütleri297
E. Ayrımın Sorumluluk Hukuku Yönünden Sonuçları298
§ 8. ÖZEL HASTANELERİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ302
A. Özel Hastane Kavramı302
B. Özel Hastane Kapsamına Girmeyen Kamusal Sağlık Kurum ve Kuruluşları (Kamu Hastaneleri)305
1. Kamu Hastaneleri ve Bunların Hukuksal Sorumluluğu305
a. Genel Olarak Kamu Hastaneleri305
b. Kamu Hastanelerinin Hukuksal Sorumluluğu307
c. Genel Kamu (Devlet) Hastaneleri ile ilgili Pozitif Durum312
d. Üniversite Hastaneleri ile ilgili Kavramsal İçerik ve Genel Çerçeve314
2. Pozitif Hukuk Kaynakları315
3. Üniversite Hastaneleri Kurumsal Yapıları ve Bunların Hukuksal Sorumluluğu320
a. Devlet Üniversitesi Hastaneleri320
b. Vakıf Üniversitesi Hastaneleri321
4. Üniversite Hastanelerinin Statüsü ve Organizasyonel İşleyişi ile Hukuksal Sorumluluğu325
a. Üniversite Hastanelerinde Hukuksal Statü ve Organizasyonel İşleyiş325
b. Sorumluluk Hukuku Bakımından Üniversite Hastaneleri326
c. Üniversite Hastanelerinin Hukuksal Sorumluluğu328
5. Özel Hastaneler Dışındaki Özel Sağlık Kurum ve Kuruluşları332
a. Tıp Merkezi334
b. Poliklinik335
c. Muayenehane336
Beşinci Bölüm
HASTANE İŞLETMELERİNİN HUKUKSAL SORUMLULUĞUNUN DAYANAKLARI
§ 9.ÖZEL HASTANELERİN SÖZLEŞME ÖNCESİ GÖRÜŞME SORUMLULUĞU VE HASTANE SÖZLEŞMELERİNE DAYANAN SORUMLULUK343
A.ÖZEL HASTANELERİN SÖZLEŞME ÖNCESİ GÖRÜŞME SORUMLULUĞU343
B. HASTANE SÖZLEŞMELERİNE DAYANAN SORUMLULUK345
1. Genel Olarak345
2. Hastanelerin Sözleşmesel Sorumluluğunun Koşulları345
a. Bir Hastane Sözleşmesinin Varlığı345
b. Sözleşmesel Edim Yükümünün İhlali (Borca Aykırılık)347
3. Hastane Hizmet Kusuru350
4. Zararlı Sonucun Doğması353
5. Nedensellik Bağı354
§ 10.HASTANE İŞLETMECİSİNİNİN HAKSIZ EYLEM SORUMLULUĞU356
A.Hastanelerin Haksız Eylem Sorumluluğunun Genel Görünüm
Biçimleri356
B.Hastane İşleteninin Haksız Eylem Sorumluluğunun Koşulları361
1. Genel Olarak361
2. Sorumluluğunun Özel Koşulları363
a. Hastane Hizmetinin Hukuka Aykırılığı363
b. Hastane İşleticisinin Haksız Eylem Kusuru
(Hastane Hizmet Kusuru)366
c. Zararlı Sonucun Doğması367
d. Nedensellik Bağı372
11.HASTANELERİN VEKÂLETSİZ İŞ GÖRME NEDENİYLE SORUMLULUĞU373
A. Genel Olarak Vekâletsiz İş Görme373
B. Gerçek Olan / Olmayan Vekâletsiz İş Görme Durumları374
1. Gerçek (Tam ve Caiz) Vekâletsiz İş Görme374
2. Gerçek Olmayan (Eksik) Vekâletsiz İş Görme375
C. Tıbbî Sorumluluk Hukukuna Özgü Vekâletsiz İş Görme Durumları376
1. Genel Olarak376
2. Hastanelerin Tıbbî Vekâletsiz İş Görme Durumları379
a. Acil Tıp ve Sağlık Hizmetleri379
b. Tedavi Yönteminin Değiştirildiği / Ameliyatın Genişletildiği Durumlar381
c. Zorunlu Olan / Olmayan Hastane Hizmetleri383
§ 12.HASTANE İŞLETMECİSİNİN TEHLİKE SORUMLULUĞU384
A. Genel Olarak Tehlike Sorumluluğu384
B. Hastane İşletmeciliği Riskine Özgü Tehlike Sorumluluğu386
§ 13.HASTANE İŞLETMECİLİĞİNDE SORUMLULUKTAN
KURTULMA ANLAŞMASI387
A. Genel Olarak387
B. Hastane İşletmecisinin Kendi Kusurundan Sorumsuzluk Kaydı /
Anlaşması389
C. Hastane Personelinin Kusurundan (Yardımcı Kişilerin Eylemlerinden) Sorumsuzluk Anlaşması391
Altıncı Bölüm
HASTANE İŞLETMELERİNİN HUKUKSAL YÜKÜMLERİ ve TIBBÎ ORGANİZASYON YÜKÜMÜNE AYKIRILIK
§ 14. HASTANE İŞLETMELERİNİN HUKUKSAL YÜKÜMLERİNİN KAYNAĞI VE KAPSAMI397
A. Hukuksal Yükümlerin Kaynağı397
B. Hukuksal Yükümlerin Kapsamı398
1. Hastanenin İşletme Organizasyonu Oluşturma Yükümü398
a. Genel Olarak İşletme Organizasyonu Kavramı398
b. İşletme Organizasyonunu Oluşturma Yükümü402
2. Hastayı Aydınlatma Organizasyonu Kurma Yükümü403
a. Genel Olarak Hastanın Aydınlatılması Yükümü403
b. Aydınlatma Türleri406
aa. Teşhis (Tanı) Aydınlatması (Diagnoseaufklärung)407
bb. Süreç Aydınlatması (Verlaufsaufklärung)407
cc. Risk Aydınlatması (Risikoaufklärung)408
dd.Ekonomi Aydınlatması (wirtschaftliche Aufklärung)409
c. Organizasyon Aydınlatması411
3. Hastane Bakım Hizmetleri Verme Yükümü412
4. Hasta ve Hastane Güvenliğini Sağlama Yükümü414
5. Sır Saklama Yükümü414
6. Tıbbî Dokümantasyon ve Bilişim Hizmetleri Sunma Yükümü419
§ 15.HASTANE İŞLETMELERİNİN TIBBÎ ORGANİZASYON
YÜKÜMÜ423
A. Genel Olarak Organizasyon Yükümü423
B. Organizasyon Yükümünün Anlamı - Konusu, Türleri ve Kapsamı425
1. Anlamı ve Konusu425
2. Türleri426
a. Aslî / Talî Organizasyon Yükümleri426
b. Soyut / Somut Organizasyon Yükümleri428
3. Kapsamı429
C. Tıbbî Organizasyon Yükümü Kavramı430
1. Tıbbî Tedavi Süreci Organizasyonu433
2. Hastane Bakım Süreci Organizasyonu434
D. Tıbbî Organizasyon Kusurunun Anlamı ve Sonuçları434
1. Anlamı434
2. Sonuçları435
§ 16.HASTANE İŞLETMECİLİĞİNDE TIBBÎ ORGANİZASYON KUSURU SAYILAN BAZI ÖNEMLİ DURUMLAR436
A. Tıbbî İşbölümü Kusuru436
B. Hastanenin Personel ve Teknik Donanım Kusurları439
1. Hastanenin Personel Donanım Kusuru439
2. Hastanenin Tıbbî Teknik Donanım (Medikal Ürün) Kusuru441
C. Hastane Hizmet Kalitesi ve Aydınlatma Organizasyonu Kusuru444
D. Hasta ve Hastane Güvenliği Kusuru445
E. Hastane Hijyen ve Enfeksiyon Kusurları449
1. Hastane Hijyeni Kusuru450
2. Hastane Enfeksiyon Kusuru453
F. İlaç ve Eczane Hizmetleri Kusuru459
G. Ameliyat – Ameliyathane ve Yoğun Bakım Kusurları463
1. Ameliyat ve Ameliyathane Kusuru463
2. Hastane Yoğun Bakım Hizmet Kusuru467
H. Hastanenin Acil Tıp Hizmetleri Kusuru469
İ. Hastanenin Tıbbî Dokümantasyon ve Bilişim Hizmetleri Kusuru474
Yedinci Bölüm
TIBBÎ SORUMLULUK, TAZMİNAT DAVASI ve TIBBİ SORUMLULUK SİGORTASI
§ 17.HUKUKSAL SORUMLULUĞA DAYANAN TAZMİNAT DAVALARI479
A. Tıbbî Sorumluluk ve Tazminat Davası479
1. Genel Olarak479
2. Konusu480
3. Tarafları480
a. Davacı (Zarargören Hasta / Hastanın Yakını)480
b. Davalı (Hastane İşleticisi ve/veya Hekim)483
B. Tıbbî Tazminat Davasında İspat Hukuku Sorunları486
1. İspatın Konusu486
2. İspat Yükünün Dağılımı487
3. İspat Yükünün Hafifletildiği Özel Durumlar488
a. Ağır Tedavi ve Organizasyon Kusurlarında İspat Yükünün
Ters Çevrilmesi489
b. Nedensellik Bağı Karinesi491
c. İlk Görünüş İspatı
(ein Beweis des ersten Anscheins=Prima Beweis)492
d. Tıbbî Belgeleme Yükümünün İhlâli (Ağır Dokümantasyon Ayıbı)495
C. Tıbbî Sorumluluk ve Tazminat Davalarında Bilirkişinin Rolü497
1. Genel Olarak Bilirkişilik Kurumu497
2. Tıbbî Bilirkişilik499
D. Hastane Sorumluluk ve Tıbbî Tazminat Davalarında Zamanaşımı504
1. Genel Olarak Zamanaşımı504
2. Tıbbî Tazminat Davasında Zamanaşımı Süreleri506
a. Adli Yargıdaki Tazminat Davasında506
b. İdarȋ Yargıdaki Tam Yargı Davasında507
§ 18.TIBBİ SORUMLULUK SİGORTASI509
A. Genel Olarak509
B. Tıbbî Sigorta – Sorumluluk Sigortası İlişkisi512
C. Hekim ve Hastane Yönünden Sorumluluk Sigortaları516
1. Hekimin Mesleki Sorumluluk Sigortası (Dar anlamda Tıbbî Sigorta) 516
2. Hastane Sorumluluk Sigortası520
