Dr. Murat ORUÇ
İÇİNDEKİLER
Takdim III
Önsöz V
Kısaltmalar . XVII
GİRİŞ
I. Konunun Takdimi ve Sınırlandırılması .. 1
II. Tercih Edilen Terminoloji . 3
III. İnceleme Planı 3
BİRİNCİ BÖLÜM
TERMİNOLOJİ SORUNU BAĞLAMINDA HASAR KAVRAMI,
RİSKİN GÖRÜNÜM BİÇİMLERİ VE RİSKİN GEÇİŞİ KAVRAMI
I. Terminoloji Sorunu Bağlamında Hasar Kavramı .. 7
A. Eşya Hasarı 8
B. Eşyaya İlişkin Hasar .. 10
C. Borca İlişkin Hasar . 11
1. Kavram ve Terminoloji Sorunu.. 11
2. Borca İlişkin Hasarın Unsurları . 16
a. Geçerli Bir Borç İlişkisinin Varlığı .. 16
b. Edime İlişkin Olumsuz Ekonomik Sonuçlara
Katlanma İhtimali . 19
3. Değerlendirme, Terim Önerisi ve Tanım Denemesi .. 22
II. Riskin Görünüm Biçimleri . 28
A. Edim Riski 29
B. Karşı Edim Riski .. 31
III. Riskin Geçişi Kavramı . 35
A. Genel Olarak . 35
B. Düzenleniş Biçimi 38
1. Sözleşme Prensibini Kabul Eden Hukuk Sistemleri 39
2. Mülkiyetin Nakli Prensibini Kabul Eden
Hukuk Sistemleri 44
3. Teslim Prensibini Kabul Eden Hukuk Sistemleri.. 46
C. Riskin Geçişi ile Zilyetliğin Devri ve Mülkiyetin
Nakli Arasındaki İlişki 52
1. Incoterms Açısından . 52
2. CISG Açısından 54
3. TBK Açısından 56
İKİNCİ BÖLÜM
CISG VE TBK UYARINCA RİSKİN ALICIYA GEÇTİĞİ AN
I. Düzenlemeler Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklara
Genel Bakış. 63
A. Sistematik Bakımdan Mukayese . 63
B. Uygulama Alanları Bakımından Mukayese.. 64
1. Yer Bakımından.. 64
2. Sözleşmenin Konusu Bakımından.. 65
3. Sözleşmenin Türü Bakımından 66
II. Maddi Edim Riskinin Geçişi . 67
III. Bedel Riskinin Geçişi .. 73
A. Yerinde Satışlarda 73
1. Uygulama Alanı 73
2. Kural 75
a. Alıcının Dolaysız Zilyet Kılınması 77
(1). Elden Teslim . 77
(2). Araçların Teslimi . 79
(3). Uzak Elden Teslim.. 80
(4). Kısa Elden Teslim .. 81
b. Alıcının Dolaylı Zilyet Kılınması .. 82
(1). Temsilci Aracılığıyla Zilyetliğin Kazanılması . 82
(2). Hükmen Teslim 82
(3). Zilyetliğin Havalesi . 83
(4). Emtiayı Temsil Eden Senetlerin Teslimi .. 83
i. Konişmentonun Teslimi .. 84
ii. Makbuz Senedinin Teslimi . 85
3. İstisna: Alıcının Temerrüde Düşmesi .. 86
a. Genel Olarak . 86
b. Şartları 87
(1). Alıcının Malları Teslim Alma Borcuna
Aykırı Davranması . 88
(2). Malların Alıcının Tasarrufuna Hazır
Bulundurulması 90
i. Çeşit Borcunun Ayırt Edilerek Sözleşmeye
Özgülenmesi. 90
ii. İhbar Yükümlülüğü .. 90
B. Götürme Suretiyle ve Alıcının Malları Satıcının İşyerinden
Farklı Bir Yerde Teslim Alacağı Diğer Satışlarda 93
1. Uygulama Alanı . 94
2. Şartları 97
a. Teslim Borcunun Muaccel Olması.. 97
b. Malların Alıcının Tasarrufuna Hazır Bulundurulması .. 99
c. Alıcının Malların Tasarrufuna Hazır
Bulundurulduğundan Haberdar Olması .. 102
C. Gönderme Satışlarında . 105
1. Hükümlerin Tanıtılması .. 105
a. CISG m.67 105
b. TBK m.208/f.3 107
2. Uygulama Alanı 109
a. Malın İfa Yerinden Başka Bir Yere Gönderilmesi . 109
b. Malın Alıcının İsteği Üzerine Gönderilmesi .. 112
3. Kural 114
a. Malın Taşıyıcıya Teslimi 114
(1). Taşıyıcı Kimdir? 114
i. Taşıyıcı Bağımsız Bir Kişidir 115
ii. Taşıyıcı Taşıma İşini Üstlenir . 119
(2). Taşıyıcıya Teslimden Anlaşılması
Gereken Nedir? . 123
i. Karayolu Taşımacılığında . 129
ii. Demiryolu Taşımacılığında .. 130
iii. Denizyolu Taşımacılığında 131
iv. Havayolu Taşımacılığında 133
b. Çeşit Borcunun Ayırt Edilerek Sözleşmeye
Özgülenmesi 133
(1). TBK m.208’in Eleştirisi .. 133
(2). Çeşit Borcunun Ayırt Edilmesi.. 140
(3). Ayırt Edilen Çeşidin Sözleşmeye Özgülenmesi 142
(4). Özel Olarak Toplu Gönderimlerde Ayırt Etme ve
Sözleşmeye Özgüleme 145
i. Sorunun Ortaya Konulması . 145
ii. Öğretideki Görüşler 146
iii. Görüşümüz 147
4. İstisna . 151
D. Taşınmakta Olan Malların Satışında 154
1. Uygulama Alanı 155
2. Hükmün Tarihsel Gelişimi . 157
3. Kural 160
4. İstisna .. 162
IV. Riskin Geçişine İlişkin Hükümlerde Öngörülen Çözümlerin
Uygulanmayacağı Ayrık Hâller . 166
A. Kanundan Doğan Ayrık Hâller . 166
B. Sözleşmeden Doğan Ayrık Hâller 168
1. Açık Anlaşmalar .. 168
2. Örtülü Anlaşmalar 169
C. Durumun Gereğinden Doğan Ayrık Hâller .. 174
1. Genel Olarak . 174
2. Durumun Gereğinden Doğan Ayrık Hâl Olarak
Nitelendirilebilecek Bazı Örnekler . 175
a. Alıcının Tüketici Olduğu Gönderme Satışları 176
b. Satılanın Doğrudan İlk Alıcıya Gönderildiği Satışlar .. 177
c. Teslimin Satıcı Lehine Geciktirildiği Satışlar . 180
d. Geciktirici Koşula Bağlı Satışlar 182
e. Beğenme Koşuluna Bağlı Satışlar 185
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
INCOTERMS UYARINCA RİSKİN ALICIYA GEÇTİĞİ AN
I. Incoterms Kavramı ve Tarihsel Gelişimi. 187
II. Uygulama Alanı . 191
III. Hukuki Niteliği ve Uygulanma Kabiliyeti 193
A. Sorunun Ortaya Konulması. 193
B. Öğretideki Görüşler 194
1. Tanınırlığına İlişkin Görüşler.. 194
2. Hukuki Niteliğine İlişkin Görüşler 196
3. Uygulanma Kabiliyetine İlişkin Görüşler .. 197
C. Yargı Kararlarındaki Durum . 200
D. Görüşümüz 206
IV. CISG ve Incoterms’in Riskin Geçişi Düzenlemeleri
Arasındaki İlişki 212
V. Riskin Geçişine İlişkin Kabul Edilen Sistem 215
VI. Maddi Edim Riskinin Geçişi .. 216
VII. Bedel Riskinin Geçişi 219
A. Tüm Taşıma Türlerini Kapsayan Terimlerde 219
1. EXW (Ex Works) 220
2. FCA (Free Carrier) . 225
a. Kural 226
b. İstisna 227
3. CPT (Carriage Paid to) . 228
4. CIP (Carriage and Insurance Paid to) . 230
5. DAT (Delivered at Terminal) . 231
6. DAP (Delivered at Place) 232
7. DDP (Delivered Duty Paid) 233
B. Deniz ve İçsu Taşımalarına Özgü Terimlerde . 234
1. FAS (Free Alongside Ship) .. 234
2. FOB (Free on Board) . 237
a. Kural 238
b. İstisna 242
3. CFR (Cost and Freight) . 246
4. CIF (Cost, Insurance and Freight) . 246
VIII.Riskin Geçişi Bakımından Özellik Arz Eden
Bazı Durumlar 248
A. Türevler (Variants).. 248
1. FOB Türevleri .. 249
2. CIF Türevleri . 253
3. EXW Türevleri . 255
B. Mavnalara Teslim . 256
1. FOB ve FAS Terimlerinde 257
2. CIF ve CFR Terimlerinde . 259
C. Dökme Yükler 259
D. Liman Teamülleri .. 260
E. Zincirleme Satışlar . 266
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TARAFLARIN BORCA AYKIRI DAVRANIŞLARI VE
RİSKLERE KATLANMA
I. Genel Olarak 271
II. Satıcının Borca Aykırı Davranışları ve Alıcıya
Tanınan Haklar .. 272
A. Ayıba Karşı Tekeffül Borcuna Aykırılık 273
1. Malların Sözleşmeye Uygunluğunu Saptama Bakımından
Riskin Geçtiği Anın Önemi 273
2. Ayıptan Sorumluluk Hükümlerinin Riskin Geçişi
Hükümlerine Müdahalesi .. 276
a. Bedel İndirimi Hakkının Kullanılması Hâlinde 277
b. Sözleşmeden Dönme Hakkının Kullanılması Hâlinde .. 278
(1). Kabul Edilen Çözüm ve Bu Çözümün
Tarihsel Kökeni: Mortuus redhibetur.. 278
(2). Riskin Geriye Aktarılması
(Zurückspringen der Gefahr) 284
(3). Dönme Hakkının Sınırlandırılması 288
c. Malın Değiştirilmesi Hakkının Kullanılması Hâlinde .. 292
d. Onarım Hakkının Kullanılması Hâlinde .. 293
B. Zapta Karşı Tekeffül Borcuna Aykırılık 295
1. Genel Olarak . 295
2. Roma Hukukunda 296
3. CISG’da 297
4. TBK’da 297
C. Bakım, Muhafaza ve Özen Yükümlerine Aykırılık.. 298
D. İfa Yerine İlişkin Aykırılıklar . 302
E. İfa Zamanına İlişkin Aykırılıklar. 303
1. Erken İfa 303
2. Geç İfa 304
F. Edimin Miktarına İlişkin Aykırılıklar 307
1. Az Miktarda Mal Teslimi .. 307
2. Fazla Miktarda Mal Teslimi . 309
G. Edimin Türüne İlişkin Aykırılıklar (Aliudİfa) .. 310
III. Alıcının Borca Aykırı Davranışları ve Satıcıya
Tanınan Haklar 312
A. Satış Bedelini Ödeme Borcuna Aykırılık 313
1. Sözleşmeden Dönme Hakkının Kullanılması Hâlinde .. 313
a. Ön Ödemeli, Ön Ödemeli Taksitle ve Peşin Satışlarda . 313
b. Veresiye ve Taksitle Satışlarda 313
2. Diğer Taleplerde .. 316
B. Teslim Alma Borcuna Aykırılık 317
BEŞİNCİ BÖLÜM
RİSKİN ALICIYA GEÇİŞİNİN HUKUKİ SONUÇLARI
I. Genel Olarak 321
II. Satıcı Açısından . 323
A. Yeni Bir İfa Hazırlığına ya da Denemesine
Girişmek Zorunda Olmaması . 323
B. Yararları Devretme Borcu . 324
C. Malın Bakım ve Muhafazasını Temin Etme Yükümü 326
D. Riskin Gerçekleştiğini Alıcıya Bildirme Yükümü 330
E. Maddi Bakiyeleri Devretme Borcu . 332
III. Alıcı Açısından 334
A. Malı Hiç ya da Sözleşmede Öngörüldüğü Biçimde
Elde Edememe Riskine Katlanmak Zorunda Olması 334
1. Genel Olarak . 334
2. Alıcının Katlanması Gereken Olumsuz Ekonomik
Sonuçların Sınırlandırılması 336
a. Konu Bakımından Sınırlandırma 336
b. Zaman Bakımından Sınırlandırma . 337
c. Kapsam Bakımından Sınırlandırma .. 338
(1). Ekonomik Riskler . 338
(2). Fiziki Riskler .. 338
(3). Hukuki Riskler .. 340
i. Incoterms ve CISG Açısından 341
ii. TBK Açısından 346
(4). Taşıma Riskleri . 348
d. Kişi Bakımından Sınırlandırma .. 350
B. Satış Bedelinin Tamamını Ödeme Borcu .. 356
C. Masrafları Ödeme Borcu 357
1. Genel Olarak . 357
2. Masraf Türleri .. 360
a. Alıcı Bir Yükümlülüğünü İhlal Ettiği İçin
Yapılan Masraflar.. 360
b. Alıcı Bir Yükümlülüğünü İhlal Etmediği Hâlde
Yapılan Masraflar . 362
3. Masrafların Ölçüsü . 365
4. Satıcının Sahip Olduğu Hukuki İmkânlar . 367
5. Masrafların Ödenme Şekli. 370
D. Mükellefiyetlere Katlanma Borcu 371
E. Mallara İlişkin Aktif Taraf Sıfatını Kazanması 373
1. Sorunun Ortaya Konulması .. 373
2. Öğretinin Görüşü .. 374
3. Yargıtay’ın Görüşü .. 375
4. Değerlendirme .. 379
a. Aktif Taraf Sıfatına İlişkin Değerlendirme 379
b. Pasif Taraf Sıfatına İlişkin Değerlendirme 384
IV. İspat Yükü ve Araçları .. 385
A. İspat Yükü 385
B. İspat Araçları .. 391
Sonuç 395
Kaynakça 403
