Uluslararası Vergi Hukukunda Tahkim

ULUSLARARASI VERGİ HUKUKUNDA TAHKİM



Dr. Murat YILDIRIM



- Kavram Ve Terim

- Tahkimin Yakın Kavramlardan Ayırt Edilmesi

- Konunun Sınırlandırılması Ve Plan

- Uluslararası Vergi Tahkiminin Tarihsel Ve Nedensel Süreci

- Uluslararası Vergi Tahkimi Modellerine Toplu Bakış

- Uluslararası Vergi Tahkiminin Temellendirilmesi

- Uluslararası Vergi Tahkiminin Hukuksal Düzeni

- Uluslararası Vergi Uyuşmazlıklarına Uluslararası Mahkemelerin Fonksiyonu Ve Ön Kararlar





Dr. MURAT YILDIRIM

ULUSLARARASI

VERGİ HUKUKU'NDA

TAHKİM



ÖNSÖZ .................................................................................................................. v ii

İÇİNDEKİLER......................................................................................................ix

K ISA LTM A LA R.................................................................................................x ix

§ 1.GİRİŞ...................................................................................................................1

I. KAVRAM VE TERİM...................................................................................1

1. Kavram ........................................................................................................1

a. Tanım ...................................................................................................1

b. Unsurlar ...............................................................................................4

aa. Anlaşma ........................................................................................4

bb. Uyuşmazlık...................................................................................5

cc. Hakem ya da Uluslararası Organizasyon...............................6

dd. Uyuşmazlığın Çözülmesi Usulü..............................................6

2. Terim............................................................................................................7

II. TAHKİMİN YAKIN KAVRAMLARDAN

AYIRTEDİLMESİ...........................................................................................9

1. Yargılamadan Ayırt Edilmesi ...............................................................10

2. Görüşmeden Ayırt Edilmesi.................................................................11

3. Arabuluculuktan Ayırt Edilmesi ........................................................12

4. Dostça Girişimden Ayırt Edilmesi......................................................14

5. Araştırma ve Soruşturmadan Ayırt Edilmesi...................................14

6. Uzlaştırmadan Ayırt Edilmesi..............................................................14

7. Bilirkişilikten Ayırt Edilmesi ...............................................................15

III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI VE PLAN...............................16

İÇİNDEKİLERx

Birinci Bölüm

ULUSLARARASI VERGİ TAHKİMİNİN

TARİHSEL VE NEDENSEL SÜRECİ

§ 2.TARİHSEL SÜREÇ......................................................................................19

I. TAHKİMİN ULUSLARARASI HUKUKTA GELİŞİMİ ................19

1. Uluslararası Kamu Hukuku..................................................................19

a. 1899 - 1907 Pasifik Sözleşmeleri.................................................. 20

b. 1928 Milletler Cemiyeti Genel Senedi........................................21

c. 1958 Tahkim Usulü Hakkında BM Model Kuralları...............21

d. 1982 Deniz Hukuku Sözleşmesi ..................................................21

2. Uluslararası Özel Hukuk ...................................................................... 22

a. 1958 New York Sözleşmesi............................................................ 22

b. 1961 Avrupa (Cenevre) Sözleşmesi............................................. 22

c. 1965 ICSID (Washington) Sözleşmesi ...................................... 22

II. TAHKİMİN ULUSLARARASI VERGİ HUKUKUNDA

GELİŞİMİ....................................................................................................... 23

1. Uluslararası Örgütler............................................................................. 25

a. Milletler Cemiyeti Çalışmaları.................................................... 25

b. Birleşmiş Milletler Çalışmaları.................................................... 28

c. OEEC ve OECD Çalışmaları ....................................................... 30

d. ICC Çalışmaları................................................................................33

e. IFA Çalışmaları ............................................................................... 34

2. Ulusüstü Bütünleşme: AB.....................................................................35

III. TAHKİMİN TÜRK HUKUKUNDA GELİŞİMİ...............................37

§ 3. NEDENSEL SÜREÇ...................................................................................41

I. ULUSLARARASI VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ

ORTAYA ÇIKIŞI...........................................................................................41

1. Uluslararası Vergi Anlaşmaları ............................................................41

2. Uluslararası Vergi Anlaşmalarından Doğan Uyuşmazlıklar ....... 44xi

II. ULUSLARARASI VERGİ UYUŞMAZLIKLARININ

ÇÖZÜMÜNDE KARŞILIKLI ANLAŞMA USULÜ ........................ 49

1. Karşılıklı Anlaşma Usulü ..................................................................... 49

2. Karşılıklı Anlaşma Usulünden Kaynaklanan Sorunlar ................ 54

a. Ulusal Hukuk Sistemleri Yönünden Sorunlar ......................... 54

b. Vergi Mükellefleri Yönünden Sorunlar.......................................57

c. Devletler Yönünden Sorunlar........................................................62

3. Karşılıklı Anlaşma Usulüne Alternatif: Uluslararası Vergi

Tahkimi .................................................................................................... 63

a. Vergi Mükellefleri Yönünden Uluslararası Vergi

Tahkimin Gerekçeleri ................................................................... 64

b. Devletler Yönünden Uluslararası Vergi Tahkiminin

Gerekçeleri.........................................................................................67

İkinci Bölüm

ULUSLARARASI VERGİ TAHKİMİ

MODELLERİNE TOPLU BAKIŞ

§4. TEORİDE VE UYGULAMADA TAHKİM MODELLERİ..............71

I. TAHKİM TÜRLERİ ...................................................................................71

1. Tahkim Sürecinin Başlaması Yönünden: Zorunlu TahkimZorunlu Olmayan Tahkim....................................................................71

2. Tahkim Organının Sürekliliği Yönünden: Ad-Hoc TahkimKurumsal Tahkim ..................................................................................75

3. Hakem Kararının Etkisi Yönünden: Bağlayıcı Tahkim-

Bağlayıcı Olmayan Tahkim ..................................................................76

II. TEORİDE TAHKİM MODELLERİ...................................................... 77

1. Tahkim Sürecinin Başlaması Yönünden ......................................... 77

a. Zorunlu Olmayan Tahkim Modelleri ...................................... 77

aa. Pierre Kerlan Önerisi............................................................... 77

bb. Carl S. Shoup Önerisi ..............................................................78xii

b. Zorunlu Tahkim Modelleri ...........................................................79

aa. IFA Önerileri ..............................................................................79

bb. Lindencrona-Mattsson Önerisi............................................. 80

cc. ICC Önerisi................................................................................ 83

dd. Altman Önerisi .........................................................................85

2. Hakem Kararının Etkisi Yönünden .................................................. 87

a. Bağlayıcı Tahkim Modelleri ......................................................... 87

b. Bağlayıcı Olmayan Tahkim Modelleri ...................................... 87

3. Tahkim Organının Sürekliliği Yönünden ...................................... 87

a. Ad Hoc Tahkim Modelleri ........................................................... 87

b. Kurumsal Tahkim Modelleri ....................................................... 88

III. UYGULAMADA TAHKİM MODELLERİ......................................... 88

1. Tahkim Sürecinin Başlaması Yönünden ......................................... 88

a. Zorunlu Olmayan Tahkim Uygulamaları................................. 88

b. Zorunlu Tahkim Uygulamaları ................................................... 94

aa. Çifte vergilendirmeyi Önleme Anlaşmalarında ............... 94

bb. OECD Model Anlaşmasında .............................................. 103

cc. Avrupa Birliği Tahkim Anlaşmasında............................... 105

2. Hakem Kararının Etkisi Yönünden ................................................ 107

a. Bağlayıcı Tahkim Uygulamaları ............................................... 107

b. Bağlayıcı Olmayan Tahkim Uygulamaları.............................. 108

3. Tahkim Organının Sürekliliği Yönünden .................................... 109

a. Ad Hoc Tahkim Uygulamaları................................................... 109

b. Kurumsal Tahkim Uygulamaları ............................................. 109xiii

Üçüncü Bölüm

ULUSLARARASI VERGİ TAHKİMİNİN

TEMELLENDİRİLMESİ

§5. DEVLETİN YARGILAMA YETKİSİ DEVLET

EGEMENLİĞİ AÇISINDAN SINIRLAR...........................................111

I. DEVLET EGEMENLİĞİ..........................................................................111

1. Devlet Egemenliğinin Sınırları ..........................................................111

a. Kişisellik İlkesi............................................................................... 115

b. Ülkesellik İlkesi .............................................................................116

2. Vergisel Egemenlik ..............................................................................116

II. DEVLETİN YARGILAMA YETKİSİNİN SINIRLARI ...............120

1. Uluslararası Hukuk Açısından..........................................................120

a. Devletin Yargılama Yetkisi..........................................................120

b. Devletlerin Yargı Bağışıklığı ...................................................... 121

c. Devletlerin Egemen Eşitliği ....................................................... 121

2. Vergi Hukuku Açısından .................................................................... 122

§ 6. DEVLETİN YARGILAMA YETKİSİNİN DEVRİ:

ANAYASA AÇISINDAN SINIRLAR.................................................. 129

I. YARGILAMA YETKİSİNE İLİŞKİN ANAYASAL

DÜZENDE TAHKİM: ANAYASA, m.6-9 ......................................... 129

1. Tahkim Kurulunun Bağımsız Mahkeme Olup Olmadığı

Sorunu..................................................................................................... 130

2. Tahkim Kurumunun Anayasal Olup Olmadığı Sorunu ............. 135

3. Uluslararası Vergi Tahkimi ve Anayasa Değişikliği

Gereksinimi .......................................................................................... 143

II. VERGİLENDİRME YETKİSİNE İLİŞKİN ANAYASAL

DÜZENDE TAHKİM .............................................................................. 146

1. Verginin Yasallığı İlkesi Açısından ................................................. 146

2. Vergide Eşitlik İlkesi Açısından ....................................................... 149xiv

III. KİŞİ HAKLARINA İLİŞKİN ANAYASAL DÜZENDE

TAHKİM ..................................................................................................... 151

1. Genel: Tahkim Başvurusu ile Yargısal Başvuru Arası İlişki

Açısından .............................................................................................. 151

2. Özel: Adil Yargılanma Hakkı Açısından: İHAS 6, Anayasa

36, 37, 125 .............................................................................................. 157

a. İHAS ................................................................................................ 159

b. Anayasa ........................................................................................... 162

aa. Tahkim Usulü ile Ulusal Yargılamanın Eşzamanlı

Olarak Tercih Edilebilmesi ................................................. 163

bb. Tahkim Usulü ya da Ulusal Yargılama Arasında

Seçim Yapılması...................................................................... 164

cc. Rıza Olmadan Ulusal Yargı Yerlerine Müracaat

Hakkının Ortadan Kalkması .............................................. 167

dd. Hakem Kararı ile Ulusal Yargı Süreci Arasında

Seçim Yapılabilmesi .............................................................. 168

Dördüncü Bölüm

ULUSLARARASI VERGİ TAHKİMİNİN

HUKUKSAL DÜZENİ

§7. TAHKİMİN MADDİ VE ŞEKLİ KOŞULLARI................................ 169

I. TAHKİMİN MADDİ KOŞULLARI ................................................... 169

1. Uluslararası Vergi Uyuşmazlığının Varlığı .................................... 169

2. Karşılıklı Anlaşma Usulünün Tüketilmesi.................................... 173

3. Tahkim Başvurusunda Uzlaşılması..................................................176

4. Tahkim İçin Vergi Mükellefinin Rızasının/Talebinin

Bulunması .............................................................................................. 177

5. Ulusal Yargı Organlarınca Verilmiş Bir Kararın

Bulunmaması ........................................................................................ 180

II. TAHKİMİN ŞEKLİ KOŞULLARI........................................................181xv

1. Hakem Kurulunun Oluşturulması ...................................................181

a. Hakem Sayısı ve Başkanın Atanması.........................................181

b. Hakem Atanmasında Süre Sınırlaması .................................... 189

c. Yedek Hakemlerin Belirlenmesi ................................................ 190

2. Hakemlerin Değiştirilmesi................................................................ 190

3. Hakem Kuruluna İlişkin Koşullar ................................................... 192

a. Niteliksel Koşullar ........................................................................ 192

b. Yetkisel Koşullar............................................................................ 194

aa. Hakemin Bağımsızlığı........................................................... 194

bb. Hakemin Sır Saklama Yükümlülüğü................................. 196

cc. Hakeme Bilgi Sağlanması..................................................... 198

dd. Hakem Ücreti .......................................................................... 199

III. TAHKİM USULÜ......................................................................................200

1. Tahkim Sürecine Katılıma İlişkin Kurallar ..................................200

2. Tahkim Sürecine İlişkin Kurallar ....................................................205

3. Tahkim Yerine İlişkin Kurallar.........................................................208

4. Tahkim Masraflarına İlişkin Kurallar ............................................208

§8. TAHKİMİN SONUCU: HAKEM KARARI..................................... 213

I. HAKEM KARARININ OLUŞUMU.................................................. 213

1. Kararda Uygulanacak Hukuk............................................................ 213

2. Karar Verme Süresi .............................................................................. 218

3. Kararın Verilmesi ................................................................................. 221

4. Kararın Yayınlanması..........................................................................223

II. HAKEM KARARININ SONUCU ......................................................224

1. Kararın Bağlayıcılığı............................................................................224

2. Kararın Uygulanması (Tenfizi) ........................................................ 229

a. Tenfiz ............................................................................................... 229

b. Süre ................................................................................................... 241

3. Kararın Diğer Vergi Mükelleflerine Etkisi.....................................242

4. Kararın Dava Açma Hakları Üzerindeki Etkisi ............................246xvi

Beşinci Bölüm

ULUSLARARASI VERGİ

UYUŞMAZLIKLARINDA ULUSLARARASI

MAHKEMELERİN FONKSİYONU VE ÖN

KARARLAR

§9. ULUSLARARASI MAHKEMELER....................................................249

I. AVRUPA ADALET DİVANI ..................................................................249

1. Avrupa Adalet Divanı'nın Tahkim Yetkisi .....................................249

2. Avrupa Adalet Divanı'nın Tahkim Yetkisi ve ABTS.................... 252

3. Usul Kuralları........................................................................................ 253

4. Uygulanacak Hukuk ........................................................................... 257

II. ULUSLARARASI ADALET DİVANI ................................................258

1. Uluslararası Adalet Divanı'nın Yetkisi ........................................... 258

a. Ad Hoc Yetkilendirme ................................................................. 259

b. Anlaşma Yoluyla Yetkilendirme................................................. 261

c. Bildiri ile Yetkilendirme .............................................................. 262

2. Hukuki Uyuşmazlık Gereksinimi....................................................263

3. Usul Kuralları........................................................................................265

4. Karar ....................................................................................................... 267

III. ULUSLARARASI ADALET DİVANI VE AVRUPA ADALET

DİVANI KARARLARININ SONUÇLARI ....................................268

1. Kararların Bağlayıcı Niteliği .............................................................268

a. Devletler Açısından ......................................................................268

b. Vergi Mükellefi Açısından...........................................................269

2. Kararların Diğer Vergi Mükelleflerine Etkileri ............................ 271

§10. ÖN KARARLAR...................................................................................... 273

I. ULUSLARARASI VERGİ UYUŞMAZLIKLARINDA

ÖNKARAR USULÜ................................................................................. 273

II. AAD VE ÖN KARAR USULÜ ............................................................. 275xvii

1. Ön Karar İçin AAD'nın Yetkilendirilmesi .................................... 279

2. Ön Karara İlişkin Usul Kuralları......................................................283

3. Uygulanacak Hukuk............................................................................284

4. Ön Kararın Bağlayıcı Niteliği............................................................285

5. Ön Kararın Diğer Vergi Mükellefi Üzerindeki Etkileri .............285

III. UAD'NIN TAVSİYE YETKİSİ VE UAD'NIN VERGİ

KONULARINDA “ÖN KANAAT” BİLDİRMESİ ÖNERİSİ......286

§11. SONUÇ........................................................................................................289

KAYNAKÇA ......................................................................................................299