Hukuk Tarihimizde Hapis

Prof. Dr. Mustafa AVCI

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 7
KISALTMALAR 17
GİRİŞ 19
I. GENEL OLARAK 19
II. HUKUK TARİHİMİZDE HÜRRİYET KAVRAMI VE ÖNEMİ 21
III. HÜRRİYETİN KISITLANMASI 24
BİRİNCİ BÖLÜM
KAVRAMLAR VE TARİHÇE
I. HAPİS KAVRAMI 29
A. SÖZLÜK ANLAMI 29
B. TERİM ANLAMI 30
C. ŞAHSİ HÜRRİYETİ BAĞLAYICI CEZA KAVRAMI 36
D. TEDBİR OLARAK HAPİS (TUTUKLAMA) KAVRAMI 37
E. HAPİS CEZASI İLE TUTUKLAMA ARASINDAKİ FARK 39
F. HÜRRİYETİ KISITLAYICI CEZALAR 40
1. Sürgün (nefy, tağrib, ib’ad, exil) 40
2. Genel Güvenlik Gözetimi 42
II. TÖHMET, İTHAM VE MÜTTEHEM 43
III. TARİHÇE 45
A. TARİHTE HAPİSHANELERİN FONKSİYONLARI 45
1. Eski Çin’de 47
2. Eski Hint’te 48
3. Eski Yunan’da 49
4. Etilerde 50
5. Sumerlerde 51
6. Babil Hukukunda 51

7. Asurlularda 52
8. Eski İran’da 54
9. İbrani Hukukunda 54
10. Eski Mısır’da 55
11. Roma Hukukunda 56
12. Cermen Hukukunda 61
13. Eski Türklerde 63
14. Japon Hukuku 65
15. Cahiliye Devri Araplarında Hapis 65
16. Kilise Hukukunda 67
B. CEZA DOKTRİNLERİNİN HAPSE BAKIŞI 69
C. ULUSLARARASI BELGELERDE HAPİS 71
1. Magna Carta Libertatum 71
2. Petition of Rights 71
3 . Habeas Corpus Act. 72
4. Bill of Rights 72
5. Virginia Haklar Bildirgesi 72
6. Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Beyannamesi 73
7. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 73
8. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 73
9. Paris Şartı 74
D. ÇAĞDAŞ HAPİS CEZASININ ORTAYA ÇIKIŞI 74
E. MUKAYESELİ HUKUKTA HAPİS 78
1. Almanya 78
2. Fransa 79
3. İngiltere 79
4. İsviçre 79
5. ABD Hukuku 79
6. Mısır Hukuku 80
7. Türk Hukuku 80
a) Önleme Amaçlı Özgürlük Kısıtlaması 82
b) Ceza Muhakemesinde Koruma Tedbirleri 84
c) Disiplin Hapsi. 85
d) Tazyik hapsi 87
e) 5326 sayılı Kabahatler Kanununa Göre Özgürlük Kısıtlaması 88
f) Hapis cezası 90

g) Özgürlüğü kısıtlayıcı güvenlik tedbirleri 92

IV. İSLÂM HUKUKU KAYNAKLARINDA HAPİS 93
A. KUR’AN’DA 93
1. Önleme Hapsi 93
2. Koruma (Muhakeme) Tedbiri Olarak Hapis 96
3. Yaptırım Olarak Hapis 98
4. Borç İçin Hapis 101
B. SÜNNET’TE HAPİS. 101
1. Önleme Hapsi 101
2. Koruma Tedbiri Olarak Hapis 104
3. Yaptırım Olarak Hapis 107
4. Savaş Esirlerinin Hapsi 107
5. Borç İçin Hapis 108
C. Hz. ÖMER’İN UYGULAMASI 110
1. Önleme Hapsi 110
2. Tedbir Olarak Hapis 111
3. Yaptırım Olarak Hapis 111
4. Borç İçin Hapis 112
5. Cezaevi Olarak Bina Tahsisi 112
D. Hz. OSMAN’IN UYGULAMASI 113
E. Hz. ALİ’NİN UYGULAMASI 113
1. Koruma Tedbiri Olarak Hapis (Tutuklama) 113
2. Mükerrir Hırsıza Hapis Cezası 113
3. İnfaza Kadar Mahkumun Hapsi 114
4. Borç İçin Hapis 114
5. Hapishane Binası İnşası 115
6. Mahpusların Masrafları ile İlgili Uygulama 115
F. EMEVİLER DEVRİ 115
G. DİĞERLERİ 118
İKİNCİ BÖLÜM ÖNLEME HAPSİ
I. GENEL OLARAK 119
A. TANIM 119
B. ÖNEMİ 119
C. İÇERİĞİ, HUKUKİ NİTELİĞİ VE SÜRESİ 121
1. İçeriği 121
2. Hukuki Niteliği 121
3. Süresi 122

II. İSLÂM HUKUKU TEORİSİNDE ÖNLEME HAPSİ 122
A. TOPLUMA ZARARLI KİŞİLERİN HAPSİ 123
B. KÜÇÜKLERİN VE AKIL HASTALARININ HAPSİ 124
C. KAMU GÜVENLİĞİ SEBEBİYLE HAPİS 125
1. Hırabe (eşkıyalık) Suçunun Önlenmesi İçin Hapis 125
2. Bağilerin Hapsi. 126
D. NAZARCININ HAPSİ 128
E. KENDİSİNE ZARAR VERME İHTİMALİ OLANLARIN HAPSİ 128
F. HAKLARIN ZAYİ OLMAMASI İÇİN HAPİS 129
III. OSMANLI UYGULAMASINDA ÖNLEME HAPSİ 129
A. ŞEHZADE VE MAZÜL PADİŞAHLARIN HAPSİ 130
B. AHLÂKÎ GEREKÇELERLE ÖNLEME HAPSİ 132
C. GÖÇÜ ÖNLEMEK İÇİN HAPİS 133
D. KAMU SAĞLIĞINI KORUMAK İÇİN HAPİS 133
E. SERSERİLERİN HAPSİ 134
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KORUMA TEDBİRLERİ
I. KAVRAM 137
II. KORUMA TEDBİRLERİNE HAKİM OLAN İLKELER 138
A. ŞAHSÎLİK İLKESİ 138
B. GEÇİCİ OLMASI 139
C. ARAÇ OLMASI 139
D. ORANTILILIK İLKESİ 139
III. KORUMA TEDBİRLERİ 141
A. YAKALAMA 141
B. GÖZALTI 151
C. ZORLA GETİRME 152
D. TUTUKLAMA 156
1. Tanım 156
2. Hukuki niteliği 157
3. Tutuklamanın Amacı 158
4. Tutuklamanın Şartları 158
a) Maddi Şartlar 158
b) Tutuklamanın Şekli Şartları 165
5. Tutuklamayı Gerektiren Suçlar 175

6. Tutuklamanın Hükümleri 183
a) Tutuklamanın İhtiyariliği 183
b) Tutuklama Kararına İtiraz ve Bu Kararın Resen İncelenmesi 184
c) Tutuklama Kararının Yerine Getirilmesi 188
d) Tutukluluk Süresi 189
7. Teminatla Salıverme 192
a) Şahsi Kefalet 193
b) Mali Teminat 195
c) Geçici Salıverme 197
8. Tutuklama Kararının Hükümsüz Kalması 197
a) Kararın Kendiliğinden Hükümsüz Kalması 197
b) Şüphelinin iyi halli olması 197
c) Tutuklama Sebebinin Ortadan Kalkması 198
d) Yargılamanın Sona Ermesi 198
9. Adli emanete alınan şüpheli eşyasının iade edilmesi 200
E. ÖZEL TUTUKLAMA HALLERİ VE DİSİPLİN HAPSİ 201
1. Tanığın, Bilirkişinin ve Zilyedin Hapsi 201
2. Duruşma Düzenini Bozanların Hapsi (disiplin hapsi) 202
3. Vasinin happsen tazyiki 203
4. Elçilerin Tutuklanması 204
5. İnfaza Kadar Mahkumun Hapsi 204
6. Sınırdışı Etmek Amacıyla Tutuklama 208
7. Kaçak kölenin tutuklanması 208
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM YAPTIRIM OLARAK HAPİS
BİRİNCİ KISIM HAPİS CEZASI
I. HUKUK KAYNAKLARINDA HAPİS CEZASININ YERİ 209
A. GENEL OLARAK 209
B. HAPSİN HUKUKİ NİTELİĞİ 213
C. SÜRESİNE GÖRE HAPSİN TASNİFİ 213
1. Süresiz Hüküm 215
2. Süreli (mahdut, süresi önceden belirli) Hapis 218
a) Müebbet Hapis 218

b) Süreli Hapis 220
c) Uygulamada hapsin süresi 221
II. CEZA OLARAK HAPİS 223
A. Had cezası olarak 223
1. Hırabe Suçunda Hapis 224
2. Zina Suçunda Hapis 225
3. Ridde Suçunda Hapis 229
B. TAZİR CEZASI OLARAK HAPİS 232
1. İnsan Öldürme Suçu 233
a) Azmettirenin Hapsi 233
b) Yardım Edenin Hapsi 234
c) Kâtil ile Maktul Arasında Hukuki Eşitsizlik Sebebiyle Kısas Uygulanamıyorsa Failin Hapsi 234
d) Kasden İnsan Öldüren Kısastan Affedilmişse 235
e) İnsan Öldürme Suçunda Uzlaşma Yapılmışsa 235
2. Hırabe 237
3. Bağy 238
4. Hırsızlık 239
5. Genel Ahlak ve Aile Düzenine Karşı İşlenen Suçlar 243
6. Vergi Ödememe Sebebiyle Hapis 246
7. Hakaret 247
8. İftira 248
9. Yalan Tanıklık 248
10. Hürriyeti Tahdit 249
11. Casusluk 251
12. Görevi İhmal 252
13. Yasak Eşya Ticareti 253
14. Alkollü İçki ve Uyuşturucu Madde Kullanma 254
15. Orman Yakma Suçu 255
16. Yetkili Mercilerin Emirlerine Riayetsizlik 255
17. Rüşvet 256
18. Zimmet 256
19. Kalpazanlık 257
20. Askeri Suçlar 257
21. Çevreyi kirletme 258
22. Dini Gerekçeler 258

III. OSMANLI UYGULAMASINDA HAPİS 260
A. KLASİK DÖNEM 260
B. 1838 ASKERİ CEZA KANUNU 263
C. TANZİMAT DÖNEMİ CEZA KANUNLARINDA HAPİS 264
1. 1840 Ceza Kanunu 264
2. 1851 Ceza Kanunu 264
3. 1858 Ceza Kanunu 265
D. HAPSİN İNFAZININ ÖZELLİK GÖSTERDİĞİ DURUMLAR 267
1. Kalebentlik 267
2. Kürek Cezası (Penal Servitude on the Galleys) 275
3. Prangabentlik 285
İKİNCİ KISIM GÜVENLİK TEDBİRİ OLARAK HAPİS
I. KAVRAM 289
II. İSLÂM HUKUKUNDA GÜVENLİK TEDBİRLERİ 289
A. KÜÇÜKLERİN HAPSİ 290
B. AKIL HASTALARININ HAPSİ 292
C. ALKOL VE UYUŞTURUCU TUTKUNLARININ HAPSİ 294
D. DİĞER SEBEPLERLE HÜRRİYETİ BAĞLAYICI GÜVENLİK TEDBİRİ 295
ÜÇÜNCÜ KISIM
HAPSİN CEZA OLARAK DEĞERİ
I. CEZANIN AMACINA GÖRE HAPSİN FAYDALARI (HAPİS CEZASI LEHİNDEKİ GÖRÜŞLER) 297
A. ÖNLEME 298
1. Özel Önleme 299
2. Genel Önleme 301
B. MAĞDURUN TATMİNİ 303
C. KEFARET 303
D. TOPLUMUN KORUNMASI. 304
II. HAPİS CEZASI ALEYHİNDEKİ GÖRÜŞLER (HAPSİN SAKINCALARI) 306
A. ÖZEL ÖNLEME GÜCÜNÜN BULUNMAMASI 306
B. CEZAEVLERİNİN SUÇ OKULU HALİNE GELMESİ 307
C. SORUMLULUK DUYGUSUNU ÖLDÜRMESİ 308
D. SUÇLULARIN TOPLUM ÜZERİNDEKİ BASKILARININ ARTMASI 309

E. SAĞLIK VE AHLAK DÜZEYİNİN ÇÖKÜŞÜ 310
1. Psikolojik Yönden 310
2. Bedeni Yönden 311
3. Ahlaki Yönden 311
F. ÜRETİMİ AKSATMASI 312
G. DEVLET BÜTÇESİNE (HAZİNEYE) YÜK GETİRMESİ 312
H. CEZALARIN ŞAHSİLİĞİ İLKESİNİ ZEDELEMESİ 312
BEŞİNCİ BÖLÜM BORÇ İÇİN HAPİS
I. GENEL OLARAK 315
II. İSLÂM HUKUKUNDA MÜTEMERRİT BORÇLUNUN HAPSİ 316
A. BORCUN TANIMI 316
B. BORCUN MUHTEVASI 317
C. BORCUN KAYNAĞI 318
1. Kanun 318
2. Hukuki İşlem 321
3. Sebepsiz Zenginleşme 323
4. Haksız Fiil 323
5. Suç 325
6. Borçlu 327
a) Ödeme gücü olmayan borçlu: 327
b) Ödeme Gücü Olan Borçlu 328
7. Ödeme veya Mal Beyanında Bulunma Emri 329
a) Beyana Zorlamak İçin Hapis 330
b) Ödemeye Zorlamak İçin Hapis 332
8. Beyan Edilen Malın Haczi ve Satılarak Borcun Ödenmesi 336
a) Temerrüt Suçu Sebebiyle Hapis 337
b) Borcun Kaynağına Göre Hapis 338
c) Borç için hapiste süre 341
III. İFLÂS SEBEBİYLE HAPİS 342
A. ÂDÎ İFLÂS 343
B. TAKSİRLİ İFLÂS 343
C. HİLELİ İFLÂS 344
IV. ADLİ PARA CEZASINDAN ÇEVRİLEN HAPİS 345
A. GENEL OLARAK 345

B. ADLİ PARA CEZASININ HAPSE ÇEVRİLMESİ 346
1. Hapse Çevrilecek Adli Para Cezası Miktarı 347
2. Hapsen Tazyikin Süresi 347
C. ADLİ PARA CEZASINDAN ÇEVRİLEN HAPSİN HUKUKİ NİTELİĞİ 348
D. ADLİ PARA CEZASI YERİNE KAMU YARARINA ÇALIŞTIRMA 349
ALTINCI BÖLÜM HAPSİN İNFAZI
I. KAVRAMLAR 351
A. İNFAZ KAVRAMI 351
B. İNFAZ HUKUKU KAVRAMI 352
II. HAPSİN İNFAZI 353
A. GENEL OLARAK 353
B. TUTUKLAMA KARARININ YERİNE GETİRİLMESİ 354
C. HAPİS CEZASININ İNFAZI 355
1. İnfaz Kurumları 355
a) Nezarethane 356
b) Tutukevi 357
c) Cezaevi 357
2. Özel İnfaz Şekilleri 360
a) Evde İnfaz 360
b) Kalebentlik 363
c) Kürek 364
3. İnfaz Personeli 365
4. Mahpusların Tasnifi 368
a) Tutukluların Mahkumlardan Ayrı Bir Yerde (tutukevinde) Tutulması
....................................................................................................... 369
b) Mahpusların Cinsiyetine Göre Tasnifi 369
c) Küçüklerle Büyüklerin Ayrılması 370
d) Hapis Sebebine Göre Tasnif 370
e) Tasnifte Osmanlı Uygulaması 371
5. Mahpusun Hakları 373
a) Ziyaretçi Kabulü 373
b) Mahpusların Aile Bağlarının Korunması 374
c) Hükümlü ve Tutukluların Masrafları 376
d) Tıbbi Bakım (Tedavi) 378

e) Din ve İbadet Özgürlüğü 380
f) Mahpusa İşkence Yasağı 381
6. Mahpusun Hukuki Tasarrufları 382
a) Mahpusun Kamu Hukuku ile İlgili Tasarrufları 382
b) Hapsin Özel Hukuk ile İlgili Sonuçları 383
7. Mahpusun Yükümlülükleri 384
8. Hapsin Sona Ermesi (Bihakkın veya Şartla Salıverme) 387
9. Salıverme Sonrası Yardım ve Himaye 392
10. Haksız tutuklama tazminatı 393
III. OSMANLIDA HAPSİN İNFAZIYLA İLGİLİ REFORM ÇALIŞMALARI 393
IV. ÖZGÜRLÜĞÜ HAKSIZ YERE KISITLANANLARA TAZMİNAT VERİLMESİ 401
A. HAKSIZ TUTUKLAMAYI ÖNLEME ÇARELERİ 401
B. TAZMİNAT ÖDENMESİ 403
1. Maddi Zarar 404
a) Bedeni Zarar 404
b) Mali Zarar 405
2. Manevi Zarar 406
SONUÇ 409
KAYNAKLAR 421
İNDEKS 443

476 SAYFA BÜYÜK BOY