Alternatif Uyuşmazlık Çözümü

GELENEKSEL TOPLUMDAN MODERN TOPLUMA

ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ



Dr. ŞULE ŞAHİN CEYLAN ( Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Araştırma Görevlisi )



- Antropolojik Ve Sosyolojik Boyutlarıyla Uyuşmazlık Çözümü

- Modern Toplumda Alternatif Uyuşmazlık Çözümü



SUNUŞ .........................................................................................................vii

ÖNSÖZ ......................................................................................................... xi

İÇİNDEKİLER .........................................................................................xiii

KISALTMALAR ...................................................................................... xxi

GİRİŞ ...............................................................................................................1

Birinci Bölüm

ANTROPOLOJİK VE SOSYOLOJİK

BOYUTUYLA UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ

I. UYUŞMAZLIK VE ÇÖZÜMÜYLE BAĞLANTILI

TEMEL KAVRAMLAR ....................................................................9

A. UYUŞMAZLIĞIN ZORUNLU ARKA PLANI:

KÜLTÜR .........................................................................................9

1. Kültür Kavramının Kısa Tarihçesi ................................. 11

2. Genel Özellikleriyle Kültür .............................................. 18

3. Kültürün Unsurları ............................................................. 23

4. Kültür ve Toplum İlişkisi .................................................. 26

5. Toplumsal Denetim Araçları ............................................ 36

İÇİNDEKİLERxiv

B. UYUŞMAZLIĞIN BİR BENZERİ VE AŞAMASI:

ÇATIŞMA ................................................................................... 41

1. Çatışmanın Kaynakları ve Türleri .................................. 48

2. Çatışma Süreci ve Sonuçları ............................................ 60

3. Çatışma Kavramına İki Farklı Yaklaşım ....................... 63

a. İşlevselci Kuram .......................................................... 63

b. Çatışma Kuramı ........................................................... 67

II. UYUŞMAZLIK VE ÇÖZÜM SÜRECİ ...................................... 75

A. UYUŞMAZLIK KAVRAMI .................................................. 75

1. Uyuşmazlık Çalışmalarında Kullanılan

Yöntemler ............................................................................. 79

2. Uyuşmazlığın Aşamalara Ayrılmasında Farklı

Eğilimler ................................................................................84

3. Uyuşmazlık Süreci .............................................................. 91

a. Uyuşmazlık Öncesi ..................................................... 91

(1) Şikayet Aşaması .................................................... 91

(2) Çatışma Aşaması ................................................ 93

b. Uyuşmazlık Aşaması .................................................. 98

4. Uyuşmazlık ve Kültür İlişkisi ........................................106

5. Uyuşmazlık Çözümünde Toplumsal Kuralların

Rolü ....................................................................................... 110

6. Uyuşmazlık ve Hukuk İlişkisi........................................112

B. UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ ..................................................115

1. Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerinin

Sınıflandırılması ..............................................................122

a. Uygulanan Yöntemin Niteliğine Göre ................124

(1) Üçüncü Kişinin Katılımı .................................124

(2) Üçüncü Kişinin Yer Aldığı Yöntemlerin

Sınıflandırılması ................................................125

b. Yöntemin Uygulandığı Topluma Göre ...............126

(1) Geleneksel Toplum ...........................................139xv

(a) Geleneksel Toplumda Toplumsal

Yapı ..............................................................139

(b) Geleneksel Toplumda Uyuşmazlık

Örnekleri ....................................................140

(c) Geleneksel Toplumda Uyuşmazlık

Kurumları .................................................. 141

(d) Geleneksel Toplumda Uyuşmazlık

Çözüm Mekanizmaları .......................... 142

(i) Çıkış ya da Kaçınma .................... 142

(ii) Dile Getirme ...................................143

(iii) Sadakat veya Tahammül Etme ...143

(iv) Uyuşmazlığın Sembolik

ve Doğaüstü Kavramlara

Dönüştürülmesi ............................144

(v) Zorlama ............................................144

(vi) Kendine Yardım .............................144

(vii) Müzakere .........................................146

(viii) Arabuluculuk .................................. 147

(ix) Tahkim .............................................148

(2) Modern Toplum ................................................149

(a) Modern Toplumda Toplumsal Yapı ....149

(b) Modern Toplumda Uyuşmazlık

Örnekleri ....................................................150

(c) Modern Toplumda Uyuşmazlık

Kurumları .................................................. 151

(3) Modern Toplumların Uyuşmazlık

Kurumlarının ve Çözüm Yöntemlerinin

Geleneksel Toplumlara Aktarımı:

Sömürgecilik ......................................................152

(4) Geleneksel Toplumların Uyuşmazlık

Kurumlarının ve Çözüm Yöntemlerinin

Modern Topluma Aktarımı: Alternatif

Uyuşmazlık Çözümü .......................................155xvi

(5) Alternatif Uyuşmazlık Çözüm

Yöntemleri ve Geleneksel Yöntemlerin

Karşılaştırılması .................................................159

(a) Toplumsal Yapı Farkının Uyuşmazlık

Sürecine Yansıması .................................160

(b) Toplumsal Denetim Ağı ........................ 161

(c) Uyuşmazlık Çözümünde Toplumsal

Kuralların İşlevi ....................................... 161

(d) Kullanılan Uyuşmazlık Çözüm

Yönteminin Zorlayıcılığı .......................162

(e) Uyuşmazlık Çözümünde Rol Alan

Üçüncü Kişinin Konumu ......................163

(f) Tarafların Birbirleri Karşısındaki

Konumu ......................................................164

(g) Uyuşmazlık Çözümünde Harcanan

Süre ..............................................................166

(h) Uyuşmazlığın Çözümü ..........................166

İkinci Bölüm

MODERN TOPLUMDA ALTERNATİF

UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ

I. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜNÜN

KURAMSAL ALTYAPISI ............................................................169

A. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜNÜN

KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ ...............................................169

B. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜNÜN

AMAÇLARI .............................................................................. 176

1. Alternatif Uyuşmazlık Çözümünü

Destekleyenler Açısından Amaçları ............................ 176

2. Devlet İktidarı Açısından Amaçları ............................185xvii

C. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜNE

İLİŞKİN KURAMSAL ARAYIŞLAR ..............................186

1. Çatışma Kuramı ve İşlevselcilik İkiliği .......................186

2. Genel Hatlarıyla Amerikan Hukuk Düşüncesi .........188

3. Hukuki Çoğulculuk ve Yaşayan Hukuk Olgusu .......193

4. Uyuşmazlık Çalışmaları ..................................................201

D. YARGI SİSTEMİNE YÖNELEN

ELEŞTİRİLERDEN BİRİ OLARAK

ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ ..................206

1. Eleştirilerin Arkasındaki Farklı Eğilimler .................207

2. Eleştirilerin Yöneldiği Hedefler ....................................212

a. Hukuki Formalizm ...................................................212

(1) Genel Hatlarıyla Hukuki Formalizm ...........212

(2) Hukuki Formalizmden Uzaklaşmanın

Çeşitli Görünümleri ......................................... 216

(a) Resmi Memurların Katılımına Duyulan

Gereksinimi Gidermeye Yönelik

Önlemler .................................................. 216

(b) Resmi Kurumların Kendi Reformları 218

b. Refah Devleti .............................................................221

3. Yargı Sisteminin Sorunlarına Yönelen

Eleştiriler .............................................................................230

a. Eleştirilerin Niteliğine Göre ..................................231

b. Eleştirilerin Yöneldiği Amaçlara Göre ................233

E. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜNÜN

İDEOLOJİK TEMELLERİ ...................................................238

1. Genel Olarak İdeoloji Kavramı......................................238

2. Liberal Hukuk İdeolojisi ................................................247

3. Alternatif Uyuşmazlık Çözümünün İdeolojisi .........248

4. Alternatif Uyuşmazlık Çözümüne İlişkin

İdeolojik Varsayımlar ......................................................252xviii

II. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ

UYGULAMALARI ........................................................................259

A. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ VE

DEVLET İKTİDARI İLİŞKİSİ ..........................................259

1. İktidar Kavramı .................................................................260

2. Alternatif Uyuşmazlık Çözümünün Devlet

İktidarı Karşısındaki Konumu ......................................268

B. DEVLET SİSTEMLERİ, OTORİTE

YAPILARI, USUL HUKUKU SİSTEMLERİ VE

ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜ ...................278

1. Devlet Sistemleri ...............................................................280

a. Tepkisel Devlet ...........................................................281

b. Yönetici (Eylemci) Devlet .......................................283

2. Devlet Otoritesinin Yapısı ..............................................285

3. Usul Hukuku Sistemleri ..................................................286

C. ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜNDE

KULLANILAN YÖNTEMLER .........................................290

1. Uygulanacak Alternatif Uyuşmazlık Çözüm

Yönteminin Belirlenmesinde Kullanılan Kıstaslar .290

2. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerini

Birbirlerinden Ayırt Ederken Kullanılan Kıstaslar .294

3. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemleri ...............296

a. Müzakere .....................................................................296

b. Arabuluculuk ..............................................................298

c. Tahkim .........................................................................302

d. Ombudsman ...............................................................306

e. Özel Yargılama (Private Tribunals-Private

Judging) .......................................................................307

f. Ilımlı Çözüm Konferansı (Moderated

Settlement Conference) ...........................................307

g. Uzlaştırma ...................................................................308

h. Arabuluculuk- Tahkim (Med-Arb) .......................308xix

i. Kısa Duruşma (Mini-trial/Structured

Settlement Negotiation) ..........................................309

j. Özet Jüri Duruşması (Summary Jury Trial) ...... 311

4. Türk Hukukundaki Görünümleri ................................ 313

a. Medeni Hukuk ........................................................... 313

b. Ceza Hukuku .............................................................. 314

(1) Cumhuriyet Savcısının Kamu Davası

Açmayabileceği Haller...................................... 315

(2) Diğer Sona Erme Halleri ................................. 317

c. İş Hukuku ....................................................................323

d. İdare Hukuku .............................................................326

e. Diğer Kanunlarda Yargı Dışı Çözüm Yolları ......327

(1) Tüketicinin Korunması Hakkında

Kanun ....................................................................327

(2) Köy Kanunu .........................................................328

(3) Petrol Kanunu .....................................................329

(4) Taşınmaz Mal Zilyedliğine Yapılan

Tecavüzlerin Önlenmesi Hakkında Kanun 329

(5) Vergi Usul Kanunu ............................................330

(6) Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve

Görevleri Hakkında Kanun .............................330

SONUÇ ......................................................................................................333

KAYNAKÇA ............................................................................................341