Siyasi Parti Kapatma Davaları
Prof. Dr. Osman CAN
Kitap, demokratik siyasal yaşamın vazgeçilmez unsurları olan siyasi partileri yalnızca birer tüzel kişilik olmanın ötesinde, sosyal temelleri ile birlikte ele almakta; ve bu oluşumların hukuki varlıklarına yine demokrasiye dair gerekçelerle son verilmesi uygulamalarını incelemektedir Yazar, siyasi partilerin bir bütünün parçası olarak demokratik siyasal yaşamın gerekleri ile uyumlu hareket etme yükümlülüklerinin yanı sıra hatta bunun doğrudan bir gereği olarak kendi kurumsal yapılarında demokratik gerekliliklere uyumlu bir işleyiş sürdürmelerinin mücadeleci demokrasi açısından önemine de dikkat çekmektedir. Bu çerçevede parti içi demokrasi zorunluluğu anahtar kavram seviyesine yükseltilmektedir. Diğer yandan mücadeleci demokrasi anlayışının aynı zamanda ve öncelikle devletin pozitif yükümlülüklerine riayeti zorunlu kıldığı görüşü ilk defa dile getirilmektedir.
Kitapta farklı toplumsal arka planlardan kaynaklanan siyasi partilerin kapatılma süreçleri değerlendirilmekte; Anayasa Mahkemesinin ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin bu davalardaki değerlendirmeleri irdelenmektedir. Türkiye’nin gündemini uzun süre meşgul eden siyasi parti kapatma davalarının görüldüğü dönemde kendisi de Anayasa Mahkemesinde bu davaların raportörlüğünü yapan yazar, tarihe tanıklık da ederek, Mahkeme’nin içtihadında paralellik gösterdiği görüşlerini de değerlendirmelerine yansıtmakta; ulusal yargının ve İnsan Hakları Avrupa Mahkemesinin siyasi partilerin kapatılması konusundaki yaklaşımlarına bir süreç olarak ışık tutmakta; ayrıca bir dönem üyesi ve Bilimsel Konsey Başkan Yardımcısı olduğu Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi (Venedik) Komisyonu’nun yaklaşımının incelenmesine de bu çalışmasında yer vermektedir. Kitap bu niteliğiyle gerek doktrin gerekse içtihat bakımından yeni açılımlar sunmaktadır..
İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA V
ABOUT THE BOOK VII
KISALTMALAR XIII
ÖNSÖZ XVII
GİRİŞ VE YÖNTEM 1
BİRİNCİ BÖLÜM
TARİHSEL SÜREÇTE SİYASİ PARTİLER VE İŞLEVLERİ
I. GENEL OLARAK 7
II. TARİHSEL SÜREÇ 10
III. SİYASAL PARTİLERİN İŞLEVLERİ 19
İKİNCİ BÖLÜM
SOSYOLOJİK VE SİYASAL GERÇEKLİK – ANAYASA TEORİK YAKLAŞIM
I. SİYASİ PARTİLERİN SOSYOLOJİK TEMELLERİ 27
A. Sosyal Çatışma Analizi 29
B. Sosyal Çatışma ve Anayasal Meşruiyet 40
C. Sosyal Çatışmanın Siyasal Yansıması 45
D. Anayasa Yargısı, Siyaset ve Yargısal Yaklaşım 51
II. ANAYASA’NIN DEMOKRASİ ANLAYIŞINDAKİ EVRİM 61
III. MİLİTAN VE MÜCADELECİ DEMOKRASİ ANLAYIŞI 73
A. Militan ve Demokrasi? 73
B. Mücadeleci Demokrasi ve Siyasal Kültür 75
1. Tarihsel Arka Plan 75
2. Siyasal Kültür Sorunu 86
3. Yöntem Sorunu 89
4. Mücadeleci Demokrasi Araçları 93
C. Mücadeleci Demokrasi ve Devletin Pozitif Sorumluluğu 95
1. Parti İçi Demokrasi Zorunluluğu 97
2. Devletin Denetim, Gözetim ve Uyarı Sorumluluğu 99
D. Siyasal Mücadelede Özgürlüklerin Sınırları 103
1. Bir “Başlangıç” Sorunu 107
2. Düşünsel Özgürlüklerin Sınırları 114
a) Nitelik Sorunu - Kamuoyu - İşlevsellik 114
b) Sınırlamada Farklı Yaklaşım Zorunluluğu 122
c) Yasama Sorumsuzluğu Sorunu 125
3. Eylemsel Özgürlüklerin Sınırları 128
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
NORMATİF VE İÇTİHADİ ANAYASAL YAKLAŞIM
I. SİYASİ PARTİLERİN KAPATILMASININ ANAYASAL TEMELLERİ 129
A. Kapatma Davasının Açılması Usulü 130
1. Yetki 130
2. İddianamenin Kabulü 131
3. Yargılamada Sonraki Aşamalar 134
B. Siyasi Parti Kapatma Davasının Niteliği 136
C. Siyasi Partiler Kanunu Hükümlerinin Uygulanması Sorunu 140
D. Kapatma Nedenleri 148
1. Tüzük ve Program Aykırılıkları 151
2. Eylemsel Aykırılıklar 156
a) Korunan Hukuksal Değerler 157
(1) Demokratik Cumhuriyet İlkesine Aykırılık 160
(a) Demokrasi Tanımı 160
(b) Demokrasi İlkelerine Aykırılık 165
(c) Parti İçi Demokrasi İlkelerine Aykırılık 168
(2) Eşitlik İlkesine Aykırılık 173
(3) Hukuk Devleti İlkesine Aykırılık 176
(4) İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesine Aykırılık 179
(5) Laik Cumhuriyet İlkelerine Aykırılık 185
(a) Aydınlanma 187
(b) Din Özgürlüğü ve Laiklik İlişkisi 189
(c) Sekülarizm, Meşruiyet ve Çatışmanın Çözümlenmesi 192
(d) Türk Uygulamasında Devlet-Din Diyalektiği 199
(e) Toplumsal Yapı ve Laiklik İlişkisi 200
(f) Normatif Yapı 201
(g) Anayasa Mahkemesi Kararları 204
(h) Ölçütler 214
(6) Devletin Ülkesi ve Milletiyle Bölünmez Bütünlüğüne Aykırılık 216
(a) Genel Olarak 216
(b) Etnisite ve Sosyolojik Analiz 218
(c) Anayasa Mahkemesi Kararları 220
(d) Öğreti 227
(e) Normatif Boyut ve Ölçütler 229
b) Odaklaşma 236
(1) Odak Olmanın Maddi Koşulları 239
(a) Eylemin Niteliği 240
(b) Yoğunluk 248
(c) Benimseme 252
(d) Kararlılık 257
(2) Odak Olmanın Usuli Koşulları 259
(a) SPK 102/2 259
(b) Odaklaşmaya Engel Olabilecek Diğer Haller 268
(i) Politika Değişikliklerinin Etkisi 269
(ii) İstihbarat Katkısı 270
(iii) Yargısal Muafiyetlerin Etkisi 273
3. Yurtdışından Yardım 273
4. Devam Nedeniyle Kapatılma 277
a) Normatif Düzenlemelerin Durumu 278
b) Anayasa Mahkemesinin Yaklaşımı 279
c) Kapatılmış Bir Partinin Devamı Olmak, Yaptırımsız mı? 283
E. Yaptırım Rejimi 287
1. Fiillerin Ağırlığı 291
2. Yaptırımın Uygulanması 299
3. Yaptırımın İşlevselliği/Yardımdan Yararlanamama 300
4. Yaptırımın Sonuçları 306
a) Temelli Kapatma 306
b) Devlet Yardımından Yoksunluk 307
c) Kararın Niteliği 307
F. Yargılama Usulü ile İlgili Bazı Sorunlar ve İçtihadi Çözümler 308
1. Kanıtların Değerlendirilmesinde Ölçütler 308
a) Hukuka Aykırı Deliller Sorunu 308
b) İsnat Ölçütleri 309
2. Yargılamanın Tüm Aşamalarındaki Karar Nisabı 311
3. Kamu Görevlilerinin Eylemleri 312
4. Duruşmalı Yargılama 313
5. Siyasi Yasaklılık İstenenlerin Sözlü Savunma Talepleri 315
6. Tedbir Talebi 316
G. Metodoloji 318
II. ANAYASA MAHKEMESİNİN YAKLAŞIMI: YENİ İÇTİHALAR 319
A. HAKPAR Kararı: İlk Uygulama 320
B. AKP Kararı: Yeni İçtihadi Yaklaşım? 324
C. DTP Kararı: Yeni İçtihadi Yaklaşım İçin Stres Testi 333
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ULUSALÜSTÜ GÜVENCELERİN İŞLEVİ
I. ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI GÜVENCELERİ 341
A. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Uygulaması 341
1. Genel Yaklaşım 341
2. İHAS 17. Madde Uygulaması 345
3. Refah Partisi Kararı 347
4. HADEP Kararı 350
5. DTP Kararı 352
6. DTP-Batasuna Kararları Karşılaştırması ve Tespitler 353
7. İHAS 18. Madde Uygulaması? 357
B. Venedik Komisyonu Yaklaşımı 358
1. Siyasi Partilerin Yasaklanması ve Kapatılması ile Benzeri Tedbirler Hakkında Yol Gösterici İlkeler (Venedik, 10-11 Aralık 1999) 359
2. Türkiye’de Siyasi Partilerin Yasaklanmasına İlişkin Anayasal ve Yasal Hükümlere Dair Görüş (13 Mart 2009) 361
a) Siyasi Partilerin Yasaklanması Konusunda Avrupa Standardı 361
b) Türkiye’de Siyasi Partilerin Kapatılması Uygulamaları 362
c) Türkiye’de Reform İhtiyacına Yönelik Sonuçlar 363
C. Anayasa’nın 90. Maddesi 364
a) Norm Çatışması 368
b) İçtihat Çatışması 374
D. İHAM –Ulusal Yargı Etkileşiminde Sınırlar? 378
EK: ANAYASA MAHKEMESİ VE İNSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ TARAFINDAN DENETLENEN SİYASİ PARTİLER LİSTESİ 381
KAYNAKÇA 397
