1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi Çerçevesinde Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları

Dr. Berat Lale AKKUTAY

Birinci Bölüm

1982 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ ÇERÇEVESİNDE UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ

I. -DENİZ HUKUKU UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜMÜNDE TARİHSEL GELİŞİM-5

1. -Genel Olarak Uluslararası Uyuşmazlık Kavramı-6

2. -Uluslararası Toplumda Uyuşmazlıkların Barışçı Çözümü İlkesinin Gelişimi-9

3. -Deniz Hukuku Uyuşmazlıklarının Çözümünde Tarihsel Süreç-14

A. -Genel Olarak-14

B. -I. Deniz Hukuku Konferansı ve 1958 Cenevre Deniz Hukuku Sözleşmeleri-17

C. -III. Deniz Hukuku Konferansı ve 1982 Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi-21

II. -1982 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ ÇERÇEVESİNDE UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜNE İLİŞKİN GENEL DÜZENLEMELER VE TARAFLARIN İRADESİNE TANINAN ÖNCELİK-27

1. -Genel Düzenlemeler-28

2. -Uyuşmazlıkların Tarafların Üzerinde Anlaştıkları Yollarla Çözümü-30

A. -Uyuşmazlıkların Taraf Devletlerce Belirlenen Yollar Çerçevesinde Çözülememesi Halinde İzlenecek Usul ve Southern Bluefin Tuna Kararı-33

a. Vakalar ve Hukuki Gerekçeler-34

b. -Hakem Mahkemesinin Kararı-37

c. -Southern Bluefin Tuna Kararına İlişkin Eleştiriler ve Kararın Etkileri-41

B. -Genel, Bölgesel veya İki Taraflı Andlaşmalarda Düzenlenen Çözüm Rejimi ve MOX Santrali Kararı-45

a. -Vakalar ve Hukuki Gerekçeler-45

b. -Hakem Mahkemesinin Kararı-48

c. -Karara İlişkin Değerlendirme-51

III. -1982 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ ÇERÇEVESİNDE ZORUNLU YARGISAL ÇÖZÜM REJİMİ ve BU REJİMİN SINIRLARI-52

1. -Zorunlu Yargısal Çözüm Rejimi-52

A. -Genel Olarak-53

B. -Zorunlu Yargısal Çözüm Yolları ve Seçme Hakkı-54

C. -Tahkim-57

a. -Genel olarak-58

b. -VII. Ek Uyarınca Tahkim-60

aa. -Davanın Açılması-61

bb. -Hakemlerin Listesi-62

cc. -Hakem Mahkemesinin Oluşumu-62

dd. -Taraf Ehliyeti-63

ee. -Hakem Mahkemesinin Yargı Yetkisi-64

ff. -Hakem Mahkemesinin Uygulayacağı Usul Kuralları-64

gg. -Hakem Mahkemesinin Kararlarının Niteliği-65

hh. -Hakem Mahkemesinin Uygulayacağı Maddi Hukuk Kuralları-66

ii. -Değerlendirme-66

c. -VIII. Ek Uyarınca Tahkim-69

aa. -Davanın Açılması-70

bb. -Hakemlerin Listesi-70

cc. -Özel Hakem Mahkemesinin Oluşumu-71

dd. -VIII. Ek'in 5. Maddesi Çerçevesinde Özel Hakem Mahkemesi Tarafından Yürütülen Soruşturma Faaliyeti-72

ee. -Değerlendirme-74

2. -Zorunlu Yargısal Çözüm Rejiminin Sınırları-74

A. -Genel Olarak-74

B. -Zorunlu Yargısal Çözüm Rejiminin İstisnaları-75

a. -Zorunlu Yargısal Çözüm Rejimine Getirilen İstisnaların İstisnaları-75

aa. -Seyrüsefer ve Denizaltı Kablo ve Boru Döşenmesinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar-76

bb. -Deniz Çevresinin Korunması ve Muhafazasına İlişkin Uyuşmazlıklar-77

cc. -Değerlendirme-77

b. -Deniz Bilimsel Araştırmalarına İlişkin Uyuşmazlıklar Konusundaki İstisnalar-79

c. - Balıkçılık Faaliyetlerine İlişkin Uyuşmazlıklar Konusundaki İstisnalar-80

C. -Zorunlu Yargısal Çözüm Rejiminin İhtiyari İstisnaları-81

a. -Deniz Alanlarının Sınırlandırılması Konusundaki Uyuşmazlıklara İlişkin İhtiyari İstisnalar-82

b. - Askeri Faaliyetlerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklara İlişkin İhtiyari İstisnalar-85

c. -Kıyı Devletinin Belirli Konulardaki Egemen Hak ve Yetkilerini Kullanmasından Kaynaklanan Uyuşmazlıkların Çözümüne İlişkin İhtiyari İstisnalar-85

d. -BM Güvenlik Konseyinin, BM Andlaşması Çerçevesinde Görevlerini Yerine Getirmesinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklara İlişkin İhtiyari İstisnalar-87

D. - Değerlendirme-88

IV. -1982 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ ÇERÇEVESİNDE UZLAŞTIRMA ve ZORUNLU UZLAŞTIRMA-89

1. -Uzlaştırma-90

A. -Uzlaştırma Yoluna Başvurulması-91

B. -Uzlaştırma Komisyonun Oluşumu-91

C. -Uzlaştırma Komisyonun Uygulayacağı Usul Kuralları-92

D. -Uzlaştırma Komisyonun Dostça Çözüm Önerilerinde Bulunma İşlevi-93

E. -Uzlaştırma Komisyonunun Raporu-94

F. -Uzlaştırma İşlemlerinin Sona Ermesi-95

2. -Zorunlu Uzlaştırma-95

A. -Zorunlu Uzlaştırma Yoluna Başvuru-96

B. -Zorunlu Yargısal Çözüm Rejimine Getirilen İstisnalara İlişkin Zorunlu Uzlaştırma-97

C. -Zorunlu Yargısal Çözüm Rejimine Getirilen İhtiyari İstisnalara İlişkin Zorunlu Uzlaştırma-99

D. -Değerlendirme-101

İkinci Bölüm

ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU MAHKEMESİ

I. -ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU MAHKEMESİNİN KURULUŞU VE NİTELİĞİ-103

1. -Genel Olarak-103

2. -Mahkemenin Kuruluşu-103

3. -Mahkemenin Niteliği-104

II. -ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU MAHKEMESİNİN YAPISI-107

1. -Mahkeme Üyeleri-107

A. -Mahkeme Üyelerinin Özellikleri ve Seçimi-107

B. -Mahkeme Üyelerinin Bağımsızlığını ve Tarafsızlığını Sağlayan Hükümler-111

a. -Yargıçların Davaya Bakmaktan Memnu Olması veya Reddedilmesi-112

b. -Yargıçlıkla Bağdaşmayan Faaliyetler-113

c. -Yargıçlık Teminatı-114

2. -Başkanlık-114

3. -Mahkeme Kalemi-115

4. -Sözleşme'nin 289. Maddesi Çerçevesinde Uzmanlar-117

5. -Daireler-118

A. -Deniz Yatağı Uyuşmazlıkları Dairesi-118

B. -Özel Daireler-121

a. -Basit Usul Dairesi-122

b. -Daimi Daireler-123

aa. -Balıkçılık Uyuşmazlıkları Dairesi-125

bb. -Deniz Çevresi Uyuşmazlıkları Dairesi-125

cc. -Deniz Alanları Uyuşmazlıkları Dairesi-125

c. -Ad Hoc Daireler-126

III. -ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU MAHKEMESİNİN YARGI YETKİSİ-127

1. -Kavramsal Çerçeve-127

A. -Taraf Ehliyeti (Locus Standi)-128

B. -Mahkemenin Maddi Yargı Yetkisi-132

2. -Mahkemenin Sözleşme'nin 287. Maddesi Uyarınca Seçimlik Yargı Yetkisi-135

3. -Mahkemenin Zorunlu Yargı Yetkisi-136

A. -Mahkemenin Hakem Mahkemesi ve Özel Hakem Mahkemesi Kurulana Kadar İhtiyati Tedbir Kararı Alma Yetkisi-137

B. -Mahkemenin Makul Bir Teminat Karşılığında Gemilerin Durdurulmasına Acilen Son Verilmesi ve Mürettebatın Derhal Serbest Bırakılması Başvurularındaki Yargı Yetkisi (Sözleşme, m. 292)-143

a. -Sözleşme'nin 292. Maddesi ile Örtüşen Diğer Hükümler-146

aa. -Sözleşme'nin 292. Maddesi ve 73/2. Madde-146

bb. -Sözleşme'nin 292. Maddesi ve 220/7. Madde-147

cc. -Sözleşme'nin 292. Maddesi ve 226/1(b)-(c). Madde-147

b. -Sözleşme'nin 292. Maddesinin Uygulanmasına Getirilen Sınırlar-149

C. -Deniz Yatağı Uyuşmazlıkları Dairesinin (DYUD) Bölgeye İlişkin Faaliyetlerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklardaki Yargı Yetkisi-151

a. -DYUD'de Taraf Ehliyeti-151

b. -DYUD'nin Yargı Yetkisi-156

aa. -Taraf Devletler Arasındaki Uyuşmazlıklar-156

bb. -Taraf Devletler ve Otorite Arasındaki Uyuşmazlıklar-156

cc. -Bir Mukavelenin veya Çalışma Planının Yorumlanması veya Uygulanmasından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar-158

dd. -Otoritenin Hukuki Sorumluluğundan Kaynaklanan Uyuşmazlıklar-159

ee. -1994 Andlaşması'nın Yorumlanması ve Uygulanmasından Kaynaklanan Uyuşmazlıklar-159

ff. -DYUD'nin Sözleşme'de Belirtilen Diğer Durumlarda Yargı Yetkisi-160

c. -DYUD'nin Yargı Yetkisinin Sınırları-160

d. -Bölgeye İlişkin Uyuşmazlıkların Çözümünde Alternatif Yollar-161

aa. -Mahkemenin Özel Daireleri ya da DYUD'nin Ad hoc Daireleri Önünde Çözüm-161

bb. -Zorunlu Ticari Tahkim-162

4. -Mahkemenin Sözleşme Dışındaki Andlaşmalar Çerçevesinde Yargı Yetkisi-164

IV. -MAHKEMENİN DANIŞMA GÖRÜŞÜ VERME YETKİSİ-165

V. -ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU MAHKEMESİNİN UYGULAYACAĞI USUL HUKUKU-169

1. -Mahkemenin Davalarda ve Davalara İlişkin Özel Durumlarda Uygulayacağı Usul-171

A. -Mahkemenin Davalarda Uygulayacağı Usul-171

a. -Davanın Açılması-171

b. -Muhakemenin Safhaları-172

aa. -Yazılı Safha-173

bb. -İlk Müzakereler (Initial Deliberations)-174

cc. -Sözlü Safha-175

dd. -Son Müzakereler (Initial Deliberations After Oral Proceedings)-177

B. -Mahkemenin Davalara İlişkin Özel Durumlarda Uygulayacağı Usul (Incidental Proceedings)-179

a. -Sözleşme'nin 294. Maddesi Çerçevesinde İlk İnceleme (Preliminary Proceedings)-179

b. -İlk İtirazlar (Preliminary Objections)-182

c. -Davaya Müdahale (Intervention)-184

d. -İhtiyati Tedbirler (Provisional Measures)-188

aa. -Sözleşme'nin 290/1. Maddesi Çerçevesinde İhtiyati Tedbir Başvuruları-188

bb. -Sözleşme'nin 290/5. Maddesi Çerçevesinde İhtiyati Tedbir Başvuruları-189

e. -Karşı Davalar (Counter - Claims)-191

2. -Mahkemenin Belirli Uyuşmazlıklar ve Dairelerde Uygulayacağı Usul-191

A. -Mahkemenin Gemilerin Durdurulmasına Acilen Son Verilmesi ve Mürettebatın Derhal Serbest Bırakılması Hakkındaki Başvurularda Uygulayacağı Usul-192

B. -Deniz Yatağı Uyuşmazlıkları Dairesinde Uygulanacak Usul-199

a. -Taraflardan Birinin Devlet Teşebbüsü ya da Gerçek veya Tüzel Kişi Olması Halinde Uygulanacak Usul-199

b. -Uluslararası Deniz Yatağı Otoritesi Meclisi Üyeliğinin Askıya Alınması Kararına İlişkin Başvurularda Uygulanacak Usul-201

c. -Ticari Hakem Mahkemesinin Görüş İstediği Durumlarda Uygulanacak Usul-202

C. -Özel Dairlerde Uygulanacak Usul-202

3. -Danışma Görüşlerinde Uygulanacak Usul-203

4. -Mahkeme Kararlarının Niteliği ve Sonuçları-207

A. -Nitelikleri İtibariyle Mahkeme Kararları-207

B. -Hükmün Yeniden İncelenmesi ve Yorumu-209

a. -Hükmün Yeniden İncelenmesi-210

b. -Hükmün Yorumu-212

C. -Mahkeme Kararlarının Uygulanması-213

VI. -MAHKEMENİN UYGULAYACAĞI MADDİ HUKUK KURALLARI-215

SONUÇ-219

KAYNAKÇA-223