İnsan Hakkı Olarak Barınma: Birey, Toplum ve Devlet Kesişiminde Bir İnceleme

A. Aslı ŞİMŞEK ÖNER

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ  5

İÇİNDEKİLER 7

TABLO VE ŞEKİL LİSTESİ. 13

KISALTMALAR . 15

GİRİŞ .19

Çalışmanın Konusu 20

Konunun Önemi ve Literatür İçindeki Yeri 22

III. Çalışmanın Amacı 33

Çalışmanın Kapsamı ve Sınırları. 34

Yaklaşım ve Terminoloji 40

Çalışmanın Planı 44

BİRİNCİ BÖLÜM

BİREY, TOPLUM VE DEVLET İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA BARINMA

BİREY, TOPLUM VE DEVLET İLİŞKİSİNİN MEKÂNSALLIĞI . 48

Devleti ve Hukuku Mekân Aracılığıyla Düşünmek. 54

Mekânsal Bağlamın Devlete ve Hukuka Etkisinin Tarihî ve Düşünsel

Kökenleri . 63

Mekânsal Dönüşümün Devlete ve Hukuka Etkisi 72

BARINMAYA İLİŞKİN TEMEL KAVRAM SETİ VE HUKUK 77

Temel İhtiyaçtan Metaya, Metadan İnsan Hakkına: Barınma Olgusu. 79

Barınma ve Konut Kavramlarının Karşılaştırılması 81

İnsan Hakları Terminolojisi Açısından Barınma. 86

Ev/Yuva . 92

Ev Kavramının Çok Yönlülüğü: Hem Bir Kale Hem Bir Kafes . 93

Barınma Hakkı Açısından Anlamlı Bir Metafordan İdeoloji Olarak

Yuvaya: Ev Sahipliği İdeolojisi . 97

Evsizlik. 101

Kentsel ile Kırsal Arasında Kentleşme ve Barınma 109

8 İçindekiler

Kentsel Dönüşüm.114

Mutenalaştırma .119

III. DEVLETİN UNSURLARINI BARINMA BAĞLAMINDA DÜŞÜNMEK127

Barınma ve Yurttaşlık: Konut İnşasından Ulus İnşasına .130

Barınma ve Ülke Unsuru: Hukuki-Coğrafi Bir Bakış142

Barınma ve Devlet Kudreti: Otorite Mekânlarından Mekânın Otoriter

Tertibine 155

Mekânda Neoliberal Devlet İktidarı ve Barınma Politikaları158

İstisna Hali: Daimî Barınma Krizi 174

Savaş, Çatışma ve Barınma: Aşırı Konut-kırım .180

Tahakküm Yerleri: Kapatılma Mekânları ve Barınma 182

İKİNCİ BÖLÜM

BİR İNSAN HAKKI OLARAK BARINMA: DÜŞÜNSEL TEMELLER,

YAKLAŞIMLAR VE KAVRAMSAL ÇERÇEVE

İNSAN HAKLARININ BARINMA SORUNUNA ÇARE ARAYIŞI: MEKÂNDA

ADALET YAKLAŞIMI 189

Mekânda Adalet Yaklaşımı Bağlamında Barınma Hakkı Mücadelesi .195

Kentte Barınmanın Planlanması ve Kentsel Adalet197

MEKÂNSAL DÖNÜŞÜN İNSAN HAKLARINA ETKİSİ VE BARINMA206

III. BARINMANIN BİR İNSAN HAKKI OLARAK TASARLANMASI VE TANINMASI212

Siyasi İdeolojilerde Birey, Toplum ve Devlet İlişkileri Bağlamında

Barınma Hakkı219

İnsan Hakları Kuramında Barınma Hakkının Yeri .225

Kuramdan Pratiğe Sosyal Haklar Sistematiğinde Barınma Hakkı.234

Barınma Hakkının Özü ve Doğası .240

Sosyal Konut Uygulamalarının İşe Yararlığı 242

Ulusal Zenginlik ile Ev Sahipliği Arasındaki İlişki.243

Barınma Hakkının Mülkiyet Hakkına Göre İkincilliğine İlişkin

Önyargılar.244

Serbest Piyasanın Herkes İçin Barınma Hakkını Güvence

Altına Almaya Yeterli Olduğuna İlişkin Varsayım .244

Barınma Hakkının Yasal Olarak Tanınmasının Hakkın

Gerçekleşmesinde Yeterliliği246

Barınma Hakkının Yargılanabilir Bir Hak Olmadığına İlişkin

Ön Kabul.246

İçindekiler 9

Konut İnşasında Kayıtlı Sektörün Rolü. 247

Evsizliğe İlişkin Ön Yargılar 247

Barınmanın Yalnızca Gelişmekte Olan Ülkelere Özgü Bir

Sorun Olarak Düşünülmesi  248

Barınma Hakkının Yaşama Geçirilmesi İçin Yapılan Kamu

Harcamalarının Yeterliliği  249

Barınma Hakkının Diğer Toplumsal Meselelerle İlişkisinin

Kurulamaması 250

Barınma Hakkının İçeriği . 252

Barınma Hakkının İçeriğine İlişkin Yaklaşımlar 253

Barınma Hakkının İçeriğinin Normatif Olarak

Belirlenmesinde Uluslararası Standartlar 258

Barınma Hakkının Kapsamı ve Sınırı 266

Barınma Hakkının Kapsamına İlişkin Tartışmalar. 267

Barınma Hakkının Sınırlandırılması 272

Barınma Hakkının Diğer İnsan Hakları İlkeleriyle ve Kategorileriyle

İlişkisi. 275

İnsan Onuru 277

Ayrımcılık Yasağı . 282

Cinsiyet Eşitliği ve Barınma Ayrımcılığı 284

Engellilik ve Barınma Ayrımcılığı 292

Yerli Halklar ve Barınma Ayrımcılığı. 296

Medeni Haklar Kategorisi ile Barınma Hakkı İlişkisi 300

Özel Hayatın Gizliliği Kapsamında Barınma Hakkının

Korunması . 301

Mülkiyet Hakkı Kapsamında Barınma Hakkının Korunması. 302

İşkence Yasağı Kapsamında Barınma Hakkının Korunması 307

Zayıf Tarafın Korunması İlkesi ve Barınma: Kira Hukuku

Kapsamında Barınma Hakkının Korunması 308

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BARINMA HAKKININ POZİTİF HUKUKTA DÜZENLENİŞİ VE

KORUMA REJİMİ

ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI HUKUKUNDA BARINMA HAKKI 311

Küresel Düzeyde Barınma Hakkına İlişkin Düzenlemeler ve Koruma

Rejimi  312

10 İçindekiler

BM Şartı’na Dayalı Koruma Rejimi.312

BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği’nin Faaliyetleri.313

Özel Usuller 314

Birleşmiş Milletler İnsan Yerleşimleri Programı (BM-

HABITAT) 320

BM Sözleşme İçi Koruma Rejimi 323

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi324

BM Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası

Sözleşme 326

BM Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme .334

BM Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına

İlişkin Uluslararası Sözleşme 335

BM Mültecilerin Hukuki Statüsüne İlişkin Sözleşme 337

ILO’nun 117 Sayılı Sosyal Politika (Temel Amaçlar ve

Standartlar) Sözleşmesi338

BM Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan

Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme.338

BM Çocuk Haklarına İlişkin Sözleşme .343

BM Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Fertlerinin Haklarının

Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme 349

BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme.349

Bölgesel Düzeyde Barınma Hakkına İlişkin Düzenlemeler ve Koruma

Rejimi .353

Avrupa Bölgesel İnsan Hakları Rejimi 354

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi355

Avrupa Sosyal Şartı ve Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı 360

Afrika Bölgesel İnsan Hakları Rejimi 374

Afrika İnsan ve Halkların Hakkı Şartı 375

Afrika Çocuk Hakları ve Refahı Şartı .379

Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı’na Ek Afrika Kadın

Hakları Protokolü .382

Afrika İnsan ve Halkın Hakları Şartı’na Ek Afrika’daki Engelli

Kişilerin Haklarına İlişkin Protokol385

Amerika Bölgesel İnsan Hakları Rejimi 386

Arap Devletleri Birliği İnsan Hakları Belgeleri 393

Barınma Hakkı Bakımından Uluslararası İnsan Hakları Hukukunun

Getirdiği Yükümlülükler .396

İçindekiler 11

Devletlerin Barınma Hakkına Yönelik Yükümlülüklerine İlişkin

Genel Hukuki Rejim. 396

Tüm Uygun Araçları Kullanarak Gerekli Adımları Atma. 398

Mevcut Kaynakların Azamisini Kullanma. 400

Aşamalı Olarak Gerçekleştirme . 401

Asgari Çekirdek Yükümlülük ve Üçlü Tipoloji Çerçevesinde

Devletin Barınma Hakkına İlişkin Yükümlülükleri  403

Yeterli Barınma Hakkına İlişkin Devletin Asgari Çekirdek

Yükümlülüğü  404

Üçlü Tipoloji Çerçevesinde Devletin Yeterli Barınma

Hakkına İlişkin Yükümlülükleri . 406

a) Barınma Hakkını Tanıma 407

b) Barınma Hakkına Saygı Gösterme 410

c) Barınma Hakkını Koruma . 412

d) Barınma Hakkını Yerine Getirme 417

Ulusal Düzeyde Barınma Hakkına İlişkin Düzenlemeler ve Koruma

Rejimi  419

Devletlerin Barınma Hakkını İç Hukuklarında Yerine Getirmesine

İlişkin Genel Çerçeve. 420

Ulusal Düzeyde Koruma Rejimi: Ülke Örnekleri 422

Türk Hukukunda Barınma Hakkını Koruma Rejiminin

Değerlendirilmesi 439

Bir Temel Hak ve Özgürlük Olarak Barınmaya İlişkin Ulusal

Düzenlemelere Kronolojik Bakış 441

Politika Yapımından Hukuki Tanınma(ma)ya: Türkiye’de

Barınma Hakkının Akıbeti  445

SONUÇ 475

KAYNAKLAR.493

KAVRAM DİZİNİ .549

TABLO VE ŞEKİL LİSTESİ

Tablo 1. Barınma Hakkı Konusunda İnsan Hakları Terminolojisi ve Türkçe

Çevirileri 89

Tablo 2. Evsizlik ve Barınmadan Dışlanma Avrupa Tipolojisi (European

Typology of Homelessness and Housing Exclusion/ETHOS) 106

Tablo 3. Kale ve Kafes Metaforları Bağlamında Barınma ve Ülke  154

Tablo 4. Kentte Mekânın Yeniden Üretimine Dayalı İktidar İlişkileri

Karşısında Mekânda Adalet Talepleri . 194

Tablo 5. Farklı Kent Planlama Yaklaşımları ve Eleştirel Yaklaşımlar Açısından

Kentsel Adalet. 199

Tablo 6. BM Yeterli Barınma Hakkı Özel Raportörlüğü Görevi ve Barınma

Hakkının Güçlenmesine Katkısı. 317

Tablo 7. GGASŞ m. 31 Çerçevesinde Barınma Hakkının Bileşenleri 362

Şekil 1. Barınma Hakkının Unsurları 264