Alacaklının Temerrüdü

Roma Hukukunda Ve Karşılaştırmalı Hukukta

ALACAKLININ TEMERRÜDÜ



Mehmet ÜÇER



- Kavramsal Çerçeve Ve Tarihsel Gelişim

- Alacaklının Temerrüdünün Şartları

- Alacaklının Temerrüdünün Hüküm Ve Sonuçları, Diğer İfa Engelleri Ve Alacaklının Temerrüdünün Sona Ermesi



ÖNSÖZ VII

KISALTMALAR IX

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE TARİHSEL GELİŞİM § 1. BORÇ KAVRAMI VE ALACAKLININ TEMERRÜDÜNE KONU OLABİLECEK BORÇLAR 5

A. BORÇ VE BORÇ İLİŞKİSİ 5

B. BORCUN KONUSU: EDİM VE EDİM TÜRLERİ 7

A. Dare (vermek) 8

B. Facere (yapmak) 8

C. Non-facere (yapmamak) 8

D. Praestare (sorumlu olmak) 8

C. ALACAKLININ TEMERRÜDÜNE KONU OLABİLECEK BORÇLAR 9

1. Yapma Borçlan 9

2. Yapmama Borçlan 9

§ 2. ALACAKLININ TEMERRÜDÜ KAVRAMI VE BENZER HUKUKİ KURUMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI 10

I. ALACAKLININ TEMERRÜDÜ KAVRAMI 10

A. Alacaklının Temerrüdü ve Borçlunun Temerrüdü 14

1. Genel Olarak 14

2. Tarafların İşbirliği Yapma Borcu Bakımından T. 16

3. Kusur ve Kusurun Sonuçları Bakımından 17

4. Alacaklının Temerrüdünde İfa Teklifi İle Borçlunun

Temerrüdündeki İhtar Arasındaki Farklılıklar . 18

A. İfa Etmeme (Ademi İfa) ve Alacaklının Temerrüdü 19

B. Alacaklının Temerrüdü ve İmkânsızlık 20

§ 3. PANDEKT HUKUKUNDA ALACAKLININ

TEMERRÜDÜNÜN KUSURDAN AYRIŞTIRILMASI... 22

GENEL OLARAK ....22

n. PANDEKT HUKUKUNDA ALACAKLININ TEMERRÜDÜNÜN KUSURDAN

AYRIŞTIRILMASININ GEREKÇELERİ 22

A. Alacaklının Edimi Kabulünün Sadece Bir Hak Olduğu

ve Bir Yükümlülük Doğurmayacağı Gerekçesi 22

1. Kanunda Açıkça Düzenlenmiş Olan ve Edimi Kabul Yükümlülüğünden Söz Eden Hükümler ve Bunların Anlamı 25

1. Edimi Kabul Yükümlülüğünden Söz Eden Hükümler 25

a) Satım Sözleşmesinde 26

b) Karz Sözleşmesinde 28

c) Eser Sözleşmesinde 29

2. Edimi Kabul Yükümlülüğünden Söz Eden Hükümlerin Anlamı 30

2. Alacaklının Edimi Kabul Hakkının İstisnasız Oluşu 33

B. Edimi Kabulde Bir Yükümlülüğü Olmayan Alacaklının Kusurlu Olamayacağı Gerekçesi 36

C. Kaynaklardaki Düzenlemelere İlişkin Gerekçeler 38

m. ALACAKLININ TEMERRÜDÜNDE KUSUR ŞARTI

ARANMASI ZORUNLULUĞU 42

A. Alacaklının Temerrüdünde Kusurun Dayanağı:

Alacaklının Borçluya Zarar Vermeme Yükümlülüğü 42

B. Alacaklının Edimi Kabul Hakkı İlkesi İle Borçluya Zarar Vermeme Yükümlülüğünün Çelişemeyeceği 45

C. Alacaklının Temerrüdünün Kusur Şartına Bağlanması Zorunluluğu 46

D. Türk-îsviçre Hukukunda Alacaklının Temerrüdünde

Kusur Şartı 47

§ 4. ALACAKLININ BORCUN İFASINA KATILIM ZORUNLULUĞU VE ALACAKLININ EDİMİ KABUL ETME HUKUKSAL ÖDEVİ 49

A. ALACAKLININ BORCUN İFASINA KATILIM ZORUNLULUĞU 49

B. ALACAKLININ EDİMİ KABUL ETME HUKUKSAL ÖDEVİ 53

§ 5. KARŞILIKLI SÖZLEŞMELERDE ALACAKLININ TEMERRÜDÜ HALİNDE BAŞVURULACAK HÜKÜMLER 55

İKİNCİ BÖLÜM ALACAKLININ TEMERRÜDÜNÜN ŞARTLARI

§ 6. BORÇ MUACCEL VEYA İFA EDİLEBİLİR

OLMALIDIR 57

A. GENEL OLARAK 57

B. BORCUN MUACCEL OLMASI 58

1. Genel Kural: Derhal İfa 59

2. İfa Zamanının Sözleşmeyle Belirlenmesi 60

3. İfa Zamanının İşin Niteliğine Göre Belirlenmesi 61

4. İfa Zamanının Kanunla Belirlenmesi 61

1. Kira Sözleşmesinde 61

2. Ariyet Sözleşmesinde 62

3. Karz Sözleşmesinde 62

4. Hizmet Sözleşmesinde 62

5. İstisna Sözleşmesinde '. 62

6. Vedia Sözleşmesinde 62

7. Ardiye Sözleşmesinde 62

8. Tellâllık Sözleşmesinde 63

9. Yaşam Boyu Gelir Sözleşmesinde..... 63

A. İfa Zamanının Âdetle Belirlenmesi 63

B. İfa Zamanının Dürüstlük Kurallarına Göre Belirlenmesi 63

II. BORCUN İFA EDİLEBİLİR OLMASI.. 63

A. Sözleşme Hükümleri ve Sözleşmenin Niteliği 64

B. Hâl ve Şartlar.... 65

C. Kanun Hükümleri 65

§ 7. BORCUN İFASI MÜMKÜN OLMALIDIR 66

1. GENEL OLARAK 66

2. ALACAKLININ TEMERRÜDÜ İLE İMKÂNSIZLIĞI BİRBİRİNDEN AYIRMADA ORTAYA ATILAN TEORİLER . 67

1. Soyutlandırma Teorisi 67

2. İfa Teorisi 67

3. Etki Alanı Teorisi (Sphârentheorie) 68

4. Amaca Ulaşma ve Amacın Devam Ettirilmesi 68

3. UYGULAMASI. 70

§ 8. BORCUN İFASI ALACAKLIYA USULÜNE UYGUN OLARAK TEKLİF EDİLMİŞ OLMALIDIR.... 71

a) GENEL OLARAK İFA TEKLİFİ i 71

b) İFA TEKLİFİNİN ALACAKLININ TEMERRÜDE DÜŞMESİNDEKİ ROLÜ 72

m. İFA TEKLİFİ YAPMA YETKİSİ VE TEKLİFİN

YAPILABİLECEĞİ KİŞİLER 77

A. İfa Teklifi Yapma Yetkisi... 77

B. İfa Teklifinin Yapılabileceği Kişiler 79

4. İFA TEKLİFİNİN GERÇEK OLMASI 82

5. SÖZLÜ TEKLİFİN YETERIİOLDUĞU DURUMLAR 86

1. Genel Olarak Sözlü Teklif, Tarafları ve Şekli 86

2. Sözlü Teklifin Yapılabileceği Durumlar 88

A. Alacaklının İfayı Kabul Etmeyeceğini Önceden Bildirmesi 88

B. İfanın Gerçekleşmesi İçin Alacaklının Katılım Ödevinin Bulunduğu Durumlarda Bu Ödevden Kaçınması 89

A. Genel olarak 89

B. Alacaklının Edimi Somutlaştırma Yükümlülüğünün Olduğu Durumlarda Bundan Kaçınması 89

1. Borçlunun Borç Miktarını Bilememesi 89

2. Seçimlik Borçlarda 90

3. Tahsis Kaydıyla Yapılan Satışlarda (Spezifikationskauf HGB § 375) 92

c. Aranacak Borçlarda (Holschuld) 93

1. İFA TEKLİFİNİN GEREKLİ OLMADIĞI DURUMLAR 93

2. İFA TEKLİFİNİN USULÜNE UYGUN OLMASI 96

a) İfa Teklifi İfa Yerinde Yapılmış Olmalıdır 97

A. Edimin Niteliği 98

B. Tarafların İradesi 99

C. Özel Kanun Hükümleri 100

D. Kanunda Düzenlenmiş Yedek Hukuk Kuralları 100

1. Para Borçlarında İfa Yeri 101

2. Parça Borçlarında İfa Yeri 102

3. Para ve Parça Borcu Dışındaki Borçlarda İfa Yeri 103

b) İfa Teklifi Sözleşmedeki Koşullara Uygun Olmalıdır 103

c) Tam İki Taraflı Sözleşmelerde Edimler Aynı Zamanda Teklif Edilmelidir 105

d) İfa Teklifinde Ayıp Bulunmamalıdır 108

e) Kural Olarak Kısmî İfa Teklifi Yeterli Değildir 110

f) Teklifte Bulunan Borçlu İfa Güçsüzlüğü İçinde Olmamalıdır 114

g) Teklif Dürüstlük Kuralına Uygun Olmalıdır 116

h) Alacaklının Geçici Kabul Engelinden YararlamlmaTfıış Olmalıdır 116

§ 9. ALACAKLI KENDİSİNE YAPILAN İFA TEKLİFİNİ HAKLI BİR NEDEN OLMAKSIZIN REDDETMİŞ OLMALIDIR 118

A. GENEL OLARAK 118

B. İFA TEKLİFİNİN REDDİ 118

C. İFA TEKLİFİNİ REDDETMENİN HAKLI BİR SEBEBİNİN OLMAMASI 121

A. Alacaklıya İlişkin Objektif Sebepler 121

B. Alacaklıya İlişkin Kişisel Sebepler 122

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ALACAKLININ TEMERRÜDÜNÜN HÜKÜM VE SONUÇLARI, DİĞER İFA ENGELLERİ VE ALACAKLININ TEMERRÜDÜNÜN SONA ERMESİ

§ 10. ALACAKLININ TEMERRÜDÜNÜN BORÇLUYA

SAĞLADIĞI YARARLAR 124

1. BORÇLUNUN SORUMLULUĞUN HAFİFLEMESİ ...... 124

2. TEMERRÜTTEN SONRAKİ MASRAFLARIN ALACAKLIYA AİT OLMASI.... 126

3. BORÇLUNUN TEMERRÜTTEN VE TEMERRÜDÜN HÜKÜMLERİNDEN KURTULMASI 132

4. BORÇLUNUN FAİZLERDEN KURTULMASI..... 135

5. BORÇLUNUN EŞYADAN YARARLANMASI SONUCU ELDE ETTİKLERİNİ İADE YÜKÜMÜNÜN SINIRLANMASI 138

6. HASARIN ALACAKLIYA GEÇMESİ.... 141

1. Kavram 141

2. Roma hukuku.Kaynaklarında Hasarın Geçişine

İlişkin Metinler 142

3. Hasarın Geçişine İlişkin Düzenlemeler 146

1. Satım Sözleşmesinde Hasarın Geçmesi 147

A. Parça Borcunda Hasarın Geçmesi 147

B. Cins Borçlarında Hasarın Geçmesi 149

C. Geciktirici Şarta Bağlı Sözleşmelerde Hasarın Geçmesi... 151

A. Eser Sözleşmesinde Hasarın Geçmesi 152

B. Kira Sözleşmesinde Hasarın Geçmesi 154

D. Hasarın Geçiş Anı 154

1. ALACAKLININ ÖDEMEZLİK DEF’İNDEN YARARLANAMAMASI 155

2. ALACAKLININ REHİN KONUSU EŞYAYI SATIŞ HAKKININ DÜŞMESİ VE KEFİL ÜZERİNDEKİ HAKKINDA KISITLAMA OLUŞMASI 157

§ 11. BORÇLUYA BORÇTAN KURTULMASI İMKÂNI

VEREN YOLLAR 159

I. ROMA HUKUKUNDA BORÇLUYA BORÇTAN KURTULMASI İMKÂNI VEREN YOLLAR 159

1. Genel Olarak 159

2. Borçluya Borçtan Kurtulması İmkânı Veren Yollar 159

a) Edim Konusunun Terki (Derelictio = Preisgebung des Leistungsgegenstandes) 159

b) Alacaklının Edim Konusunu Teslim Almaya Dava Yoluyla Zorlanması 165

c) Tevdi 167

d) Borç Konusu Şeyi Satarak Bedelini Tevdi 169

3. Roma hukukunda Borçlunun Borçtan Kurtulma Yollarını Seçmede Özgürlüğü Var Mıdır? 172

H. GÜNÜMÜZ HUKUKUNDA BORÇLUYA BORÇTAN

KURTULMASI İMKÂNI VEREN YOLLAR 172

A. Genel Olarak 172

B. Tevdi 173

1. Genel Olarak '. 173

2. Tevdiin Hukuki Niteliği 175

Tevdie Konu Olabilecek Şeyler 177

A. Tevdiin Alacaklıya Bildirilmesi 180

B. Tevdiin Yeri 181

C. Tevdi Edilen Şeyi Geri Alma Hakkı

(Geri Alınabilir Tevdi) . 191

A. Genel Olarak 191

B. Geri Alma Hakkının İstisnaları (Geri Alınamaz Tevdi).... 192

1. Tevdi Edenin Geri Alma Hakkından Feragat Etmesi..... 193

2. Alacaklının Tevdi Konusu Şeyi Kabul Etmesi 193

3. Bir Rehnin Sona Ermesi 194

4. Tevdiin Bir Mahkeme Kararına Dayanması 194

D. Mütemerrit Alacaklının Edimi Kabul veya Reddi 195

E. Tevdiin Hüküm ve Sonuçlan. ........196

1. Tevdiin Borç Üzerindeki Hüküm ve Sonuçları 196

a) Geri Alınabilir Tevdiin Hükümleri 197

b) Geri Alınamaz Tevdiin Hükümleri 200

2. Tevdiin Üçlü Borç İlişkisinin Tarafları Üzerindeki Hüküm ve Sonuçları 201

A. Tevdi Edenle Tevdi Olunan Arasındaki İlişki

Bakımından 202

B. Tevdi Olunan İle Mütemerrit Alacaklı Arasındaki

İlişki Bakımından 204

C. Tevdi Edenle Mütemerrit Alacaklı Arasındaki İlişki Bakımından 205

F. Tevdi Masrafları 205

C. Borç Konusu Şeyi Satarak Bedelini Tevdi 206

1. Genel Olarak 206

2. Şartları 208

1. Borcun Konusu Şey Tevdie Elverişli Olmamalı 208

2. Borçlu Alacaklıya İhtarda Bulunmalı 209

3. Yargıçtan İzin Alınmış Olmalı 210

4. Satış Kural Olarak Açık Arttırma İle Yapılmalı 210

A. Kural: Açık Arttırma İle Satış 210

B. İstisnası: Pazarlıkla Satış 211

5. Satıştan Elde Edilen Para Alacaklı Adına Tevdi Edilmeli. 212

f. Ticarî Satımlarda Bu Şartlara Gerek Olmaması 212

3. Satışın Yapılması ve Hukukî Sonuçları 213

D. Sözleşmeden Dönme 213

A. Genel Olarak 213

B. Sözleşmeden Dönmenin Hukukî Niteliği 218

C. Sözleşmeden Dönmenin Benzer Kurumlardan Ayrılması.224

A. Sözleşmeden Dönme (Rücktritt) ve Fesih (Kündigung).... 224

B. Sözleşmeden Dönme ve İptal (Anfechtung) 226

C. Sözleşmeden Dönme ve Geri Alma (Widerruf) 226

D. Sözleşmeden Dönmenin Sonuçları 227

1. Sözleşmeden Dönmenin Borçtan Kurtarıcı Etkisi 227

2. İfa Edilmiş Edimlerin İadesi 228

3. Menfi Tazminat 229

§ 12. DİĞER İFA ENGELLERİ 233

I. GENEL OLARAK 233

E. ALACAKLININ ŞAHSINDAN KAYNAKLANAN

NEDENLER 234

m. KUSURA DAYALI OLMAYAN ALACAKLININ

ŞAHSINDAKİ BELİRSİZLİK 235

1. Alacaklının Şahsında Tereddüt Olmalıdır 235

2. Tereddüt Alacaklının Şahsına İlişkin Olmalıdır 236

3. Borçlu Tereddüde Düşmede Kusurlu Olmamalıdır.. 236

§ 13. ALACAKLININ TEMERRÜDÜNÜN SONA

ERMESİ . 238

SONUÇ 239

ÖZET 245

KAYNAKÇA 247