Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu kadrosununlideri ve ilk Cumhurbaşkanı olan Kemal Atatürk 5 Eylül 1938 tarihinde tanzimettiği vasiyetnameyle bazı gayrimenkulleri ile sahip olduğu nakit ve hissesenetlerinin tümünden oluşan varlıklarını CHP (Cumhuriyet Halk Partisi)’yebırakmış; bu varlıklar içerisinde yer alan nakit ve hisse senetleriningelirlerini de yakını olan bazı kişiler, kız kardeşi ve manevi evlatları ile TTK(Türk Tarih Kurumu) ve TDK (Türk Dil Kurumu)’ya verilmesini vasiyet etmiştir. Gerçekkişilere yaşadıkları sürece belirli bir miktarda her ay ödeme yapılmasını,kalan gelirin de her yıl iki kurum arasında eşit şekilde paylaştırılmasınıvasiyet etmiştir. Vasiyetnamenin hazırlanışı ile kapsamı hukuksal açıdanbirinci bölümde ayrıntılı olarak incelenmiştir.
Vasiyetname uygulanmaya başladığı tarihtenitibaren politikanın merkezinde yer almıştır. Çok partili sisteme geçilmesininardından vasiyetname ile CHP’ye bırakılan mal varlığı bir kanunla müsadereedilmiştir. Söz konusu kanun 1963 yılında Anayasa Mahkemesi tarafından iptaledilmiş ve müsadere edilen mal varlığı CHP’ye geri verilmiştir. 12 Eylül 1980askeri darbesi ile CHP dahil tüm siyasi partiler kapatılmış ve mal varlıklarıda Hazine’ye devredilmiştir. Böylece hem vasiyet bırakılan tüzel kişininvarlığı sonlanmış hem de vasiyetname ile İş Bankası payları dahil bırakılan malvarlığı yeniden kamuya geçmiştir. 1992 yılında parlamento çıkardığı bir kanunlakapatılan siyasi partilerin yeniden faaliyete geçebilmelerine izin vermiştir.Bu kanuna dayanarak CHP yeniden faaliyet geçmiş ve Hazine’ye devredilmiş malvarlıkları da partiye iade edilmiştir. Vasiyetnameye geçmişte yapılmış olanmüdahaleler ve günümüzde yapılmaya çalışılan müdahale niyetleri ikinci kısımdakapsamlı bir biçimde ele alınmıştır.
Günümüzde Kemal Atatürk’ünvasiyetnamesinin üç paydaşı bulunmaktadır. Üçüncü bölümde bu paydaşlarincelenmiştir. Bunlardan birisi vasiyetedilen varlıklardan vasiyetnamenin uygulanması kapsamında günümüzde kalan tekvarlık İş Bankası’nın paylarıdır. Bu paylar bankanın sermayesinin %28.09’unuoluşturmaktadır. Çalışmada İş Bankası’nın kuruluş, sermaye ve yönetimindekigelişmeler tarihsel bir perspektif içinde incelenmiştir. Kemal Atatürk’ün vasiyetnamesi ile bıraktığıvarlıkların sahipliği hukuksal olarak tartışmasız biçimde CHP’ye aittir. Ancak,vasiyetnamenin hazırlandığı tarihte siyasi partiler ile bankacılığa ilişkindüzenlemeler açısından bir sorun olmasa da günümüzde bu konuya ilişkindüzenlemelere göre siyasal partilerin bir bankada büyük pay sahibi solupolmayacağı önemli bir tartışma konusu olmaktadır. Vasiyetnamenin bir diğerpaydaş grubu kendilerine gelir bırakılan iki dernektir. Askeri yönetim 1982 Anayasasıve buna dayanarak çıkardığı bir kanunla vasiyetname ile gelir bırakılan dernekstatüsündeki özel hukuk kişileri olan TTK ve TDK’yı aynı ünvanlarla kamu tüzelkişilerine dönüştürmüş vasiyetname gelirini de bu kurumlara özgülemiştir. 1983yılından bu yana Kemal Atatürk’ün vasiyetnamesi ile bırakılan gelir vasiyetininbu kamu tüzel kişileri tarafından alınıyor olması hukuksal açıdanirdelenmiştir.
İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA V ABOUT THE BOOK VI ÖNSÖZ VII ŞEKİLLER XVII TABLOLAR XVII EKLER XIX KISALTMALAR XXI
KISIM I VASİYETNAME
BÖLÜM 1 VASİYETNAMENİN HAZIRLANIŞI
BÖLÜM 2 VASİYETNAME - KAPSAMI VE NİTELİĞİ, ÖZELLİKLERİ
TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜK OLARAK MİRAS HAKKI 25 VASİYETNAMENİN GENEL ÇERÇEVESİ 28 EL YAZISI İLE VASİYETNAME VE GEÇERLİLİĞİ 32 VASİYETNAMENİN YORUMU 38 VASİYET EDİLMİŞ VARLIKLAR 49 VASİYET EDİLEN VARLIKLARIN ELDE EDİLMESİNDE KULLANILAN PARANIN KAYNAĞININ VASİYETNAMENİN GEÇERLİĞİ ÜZERİNDE BİR ETKİSİ VAR MIDIR? 58 VASİYETNAMENİN KAPSAMI YA DA HÜKMÜ 65 Vasiyetnameden Yararlanan Kişiler 65 CHP’nin ve Vasiyetten Diğer Yararlanıcıların Durumu 71 İş Bankası’nın Durumu 87 Vasiyetnameden Yararlananların Vergilenmesi 87 KEMAL ATATÜRK ASLINDA CHP’YE DEĞİL DE DEVLETE Mİ MİRAS BIRAKTI? 90 VASİYETİN YÖNETİMİ 98 Giriş 98 Vasiyet İle CHP’ye Bırakılanlar “Özel Mal Varlığı- Hususi Mamelek”tir 100 Vasiyet Edilen Gayrimenkullerin Yönetimi 103 Vasiyet Edilen Hisse Senetlerinin ya da İş Bankası Paylarının Yönetimi 104 Vasiyet Edilen Varlıkların Nemalandırılması Yönetimi 106 VASİYETNAMEDE NEMA KAVRAMI 111 Giriş 111 Mevduat Hesaplarının Neması 116 Şirket Pay Sahipliğinin ya da Payların Neması 117 GELİR-İRAT VASİYETİ 152 Gelir-İrat Ödemesinin Genel Nitelikli Ön Koşulu 153 Gelir-İrat Ödemesinin Özel Nitelikli Ön Koşulu 153 Gelir-İrat Ödenmesinde Öncelikler ve Süreler 154 Vasiyet Edilen Gelir-İrat Miktarının Yeniden Belirlenmesi 156 Gerçek Kişilerin Vefatı Halinde Onlara Vasiyet Edilen Gelir-İrat Payı 165
KISIM II VASİYETNAMEYE YÖNELİK MÜDAHALE GİRİŞİM VE ÇABALARI
BÖLÜM 1 CUMHURİYET HALK PARTİSİ’NİN MAL VARLIĞINA EL KOYMA GİRİŞİMLERİ
GİRİŞ 173 6195 SAYILI CUMHURİYET HALK PARTİSİ’NİN HAKSIZ İKTİSAPLARININ İADESİ HAKKINDA KANUN 179 6195 Sayılı Kanun: Çıkarılması, Uygulanması ve Eleştiriler 179 6195 Sayılı Kanun’un Anayasa Mahkemesi Tarafından İptal Edilmesi 190 VASİYETNAMEYE “PAY SULANDIRMASI” YÖNTEMİYLE MÜDAHALE 212 CHP’NİN SAHİP OLDUĞU İŞ BANKASI PAYLARI DEVLETLEŞTİRİLEBİLİR Mİ? 214 Giriş 214 Bankacılık Bir Kamu Hizmeti midir? 218 Devletleştirme Kamu Yararı Açısından Gerekli ve Zorunlu mudur? 225 Devletleştirme Bedeli Nasıl Hesaplanacaktır? 226 Devletleştirme Bedeli Nasıl Kullanılacaktır? 227
BÖLÜM 2 YENİDEN EL KOYMA ÇABALARI ÜZERİNE
YENİDEN EL KOYMA NİYETLERİNE KARŞI BAZI HATIRLATMALAR 229 Giriş 229 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları 232 Anayasa Mahkemesi Kararları 242 EL KOYMAYI CESARETLENDİRİCİ BAZI OLGULAR 253 Kuvvetler Aykırılığı İlkesinin Zayıflaması ve Yasama Her Şeye Kadirdir Anlayışı 254 Zaman Faktörünün Etkisi 265 Yargıya ve Yargı Kararlarına Bakış 269 Zamanın Ruhu ve Politik İklim 273
BÖLÜM 3 TÜRK TARİH KURUMU VE TÜRK DİL KURUMU İLE VASİYET GELİRLERİNİN DEVLETLEŞTİRİLMESİ
BÖLÜM 4 CUMHURİYET HALK PARTİSİ’NİN TÜRK TARİH KURUMU VE TÜRK DİL KURUMU’NA KARŞI GİRİŞİMLERİ
İŞ BANKASI’NIN İHRAÇ ETTİĞİ BEDELSİZ PAYLARI KENDİNE ALMA ÇABALARI 283 TÜRK TARİH KURUMU VE TÜRK DİL KURUMU’NUN VASİYETNAMEDEN YARARLANMA NİTELİKLERİNİN KAYBOLDUĞU İDDİALARI 295
BÖLÜM 5 VASİYETNAMEYE KARŞI AÇILAN BAZI DAVALAR
MAKBULE HANIM’IN MİRASÇISININ MİRASÇISI TARAFINDAN AÇILAN DAVA 301 Uyuşmazlığın Gelişim Süreci 301 Uyuşmazlığa İlişkin Bazı Düşünceler 302 Makbule Hanımın mirasçısı tarafından açılan davaya ilişkin kaynakça 304 ÜLKÜ ADATEPE’NİN ÇOCUKLARI TARAFINDAN AÇILAN DAVA 305 Uyuşmazlığın Genel Gelişimi 305 Uyuşmazlığa İlişkin Bazı Görüşler 308 Ülkü Adatepe’nin çocukları tarafından açılan davaya ilişkin seçili kaynakça 314 MALATYALI YEĞENLER MESELESİ 316 Uyuşmazlık Hakkında Kısa Bilgi 316 Malatyalı Yeğenler Konusunda Seçili Kaynakça 318
KISIM III GÜNÜMÜZDE VASİYETNAME VE PAYDAŞLARI
BÖLÜM 1 TAÇ’DAKİ MÜCEVHER: TÜRKİYE İŞ BANKASI
TÜRKİYE İŞ BANKASI’NIN KURULUŞU 324 Kuruluş ve Faaliyete Geçme 324 İtibar-ı Milli Bankası İle Birleşme 342 Bankanın İlk Yılları 351 GENEL OLARAK TÜRKİYE İŞ BANKASI YÖNETİMİNİN TARİHSEL ÇİZGİSİ 362 TÜRKİYE İŞ BANKASI’NIN SERMAYESİ VE SERMAYE YAPISI – TARİHSEL BİR BAKIŞ 380 Bankalarda Sermaye Kavramı 380 İş Bankasının Sermayesi ve Sermaye Yapısındaki Gelişmeler- Genel Bakış 390 İş Bankasının Sermayesi ve Sermaye Yapısındaki Gelişmeler- Sermaye Artırımları 397
BÖLÜM 2 SIKINTI VEREN BİR ORTAK: CUMHURİYET HALK PARTİSİ
CHP SİYASİ PARTİ OLARAK BİR ANONİM ŞİRKETTE PAY SAHİBİ OLABİLİR Mİ? 438 Giriş 438 Siyasi Partilerin Şirketlerde Pay Sahibi Olmaları Mümkün müdür? 440 Bir Siyasi Partinin Bir Anonim Şirketin Paylarına Sahip Olması Ticari Faaliyet Sayılır mı? 451 Bir Siyasi Partinin Paylarına Sahip Olduğu Anonim Şirketin Genel Kuruluna Katılımı, Oy Kullanımı ve Yönetim Kuruluna Üye Seçmesi Ticari Faaliyet Sayılır mı? 465 Siyasi Partilerin Hesaplarını Bilanço Esasına Göre Tutmaları Tacir Olduklarını ve Ticari Faaliyette Bulunduklarını Gösterir mi? 465 Anayasa Mahkemesi Denetimlerinin Konu Açısından Önemi 466 İŞ BANKASI’NIN NİTELİKLİ PAY SAHİBİ OLARAK CHP 469 Nitelikli Pay ve Nitelikli Pay Sahibi Kavramı 470 Nitelikli Pay Sahibinin Taşıması Gereken Özellikler 472 Nitelikli Pay Sahibi Olma İçin Aranan Koşullara Sahip Olunmaması veya Yitirilmesi 476 CHP Nitelikli Pay Sahibi İçin Aranan Özelliklere Sahip mi? 478 Ne Yapılabilir? 480
BÖLÜM 3 12 EYLÜL DARBESİNİN YARATTIĞI “YENİ” TÜRK TARİH KURUMU VE “YENİ” TÜRK DİL KURUMU
TÜRK TARİH VE DİL KURUMLARININ ÖZEL HUKUK TÜZEL KİŞİSİ OLARAK KURULUŞU 487 12 EYLÜL VE TÜRK TARİH KURUMU İLE TÜRK DİL KURUMU’NUN MAL VARLIKLARININ KAMU TÜZEL KİŞİLERİNE DEVRİ 502 Giriş 502 1982 Anayasası’na Giden Yol 506 2876 sayılı Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Kanunu 520 Bazı Değerlendirmeler 531 Anayasa m. 134 ve 2876 sayılı Kanunu Değiştirme Girişimleri 552 KAMU TÜZEL KİŞİSİ OLAN “YENİ” TÜRK TARİH KURUMU VE “YENİ” TÜRK DİL KURUMU KEMAL ATATÜRK’ÜN VASİYETNAMESİNDEN YARARLANABİLİRLER Mİ? 563 TÜRK TARİH KURUMU VE TÜRK DİL KURUMU’NUN VASİYET GELİRLERİ 569 CHP İLE “YENİ” TÜRK TARİH KURUMU VE “YENİ” TÜRK DİL KURUMU ARASINDAKİ DAVALAR 574 TÜRK DİL KURUMU SEÇİLMİŞ SON BAŞKANI ŞERAFETTİN TURAN’IN “YENİ” TÜRK DİL KURUMU’NA KARŞI AÇTIĞI DAVA 586
BÖLÜM 4 VASİYETNAMENİN GELECEĞİ ÜZERİNE BAZI DÜŞÜNCELER
2876 SAYILI KANUN VE 664 SAYILI KHK İLE GETİRİLEN YAPI DÜZELTİLEBİLİR Mİ? 601 İŞ BANKASININ SERMAYESİNE BAĞLI BAZI KONULAR 615 Sıkıntı Veren Ortak CHP’den Kaynaklanan Sorunlar 615 İtibar-ı Milli Bankası ile Birleşmesinden Günümüze Taşınan Konular 616 Bankanın Munzam Sandığı’nın Büyük Pay Sahipliği 630 SİYASİ PARTİLER BİR BANKADA PAY SAHİBİ OLABİLMELİ MİDİRLER? 639 Siyasi Partilerin Banka Pay Sahipliği 639 CHP-İş Bankası İlişkisi 645 Siyasi Partilerin Banka Pay Sahipliği Özel Olarak Düzenlenmeli mi? 647 CHP İŞ BANKASI PAYLARINI NE YAPABİLİR? 653 CHP İş Bankası Paylarını Elden Çıkarabilir mi? 653 CHP’nin İş Bankası Paylarını Elde Tutmayı Sürdürmesi 663 CHP’nin İş Bankası Paylarını Vakfetme Önerisi 664 GÜNÜN SONUNDA SON SÖZLER 669 EKLER 677 KAYNAKÇA 717 YAZAR HAKKINDA 751
%40670,00 TL402,00 TL
%40420,00 TL252,00 TL