Dr. Gizem GÜNER YAŞAR
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖNSÖZ . 7
İÇİNDEKİLER. 9
KISALTMALAR 13
GİRİŞ.15
ANAYASAL DEĞERLER SİSTEMİ BAKIMINDAN ANAYASAYI DEĞİŞTİRME İKTİDARI VE
SINIRLILIĞI21
Anayasal Değerler Sistemi ve Sistemde Değişiklik Yapılmasının Mümkün Olup
Olmadığı . 21
Değer ve Değer Yargısı Kavramı 21
Değer kavramı 21
Değerlerin değişime açık olup olmadığı meselesi ve değer yargısı kavramı 24
Anayasal Değer Kavramı 29
Anayasal değer kavramının içeriği . 29
Anayasaların içeriğine ilişkin yaklaşımlar . 30
Anayasal değerler sistemi, içeriği ve “Anayasal kimlik” kavramı 31
Anayasal değerlerin anayasalardaki konumları . 39
Başlangıç metinleri . 39
Temel hak ve özgürlükleri içeren maddeler . 45
Değiştirilemez maddeler 46
Anayasayı değiştirme kuralları . 46
Değerlendirme . 48
Anayasal değerler sisteminde değişiklik ihtiyacı 48
Anayasayı Değiştirme İktidarının “Kuruculuk” Sıfatının Sorgusu ve Sınırlılığı
Tartışmaları . 52
Anayasayı yapma ve değiştirme iktidarı açısından iktidar türleri. 52
Anayasayı değiştirme iktidarının “kuruculuk” sıfatının sorgusu 57
Anayasayı değiştirme iktidarının sınırlılığı: Lehte ve aleyhte görüşler . 59
Anayasayı Değiştirme İktidarının Usuli Sınırları 61
Anayasayı Değiştirme Usullerinin Varlık Gösterdiği Katı Anayasa Sistemi. 61
10 İçindekiler
Anayasayı Değiştirme Usullerinin Önemi ve İşlevleri 66
Anayasayı Değiştirme Usullerinin Değiştirilebilir Olup Olmadığı Tartışması . 68
III. Anayasayı Değiştirme İktidarının Maddi Sınırları 70
Anayasayı Değiştirme İktidarının Anayasayı Değiştirme Biçimleri ve
Uygulamadaki Modeller 71
Genel olarak. 71
Anayasa değişikliği modelleri. 74
Anayasal anayasa değişiklikleri 75
Anayasa dışı anayasa değişiklikleri . 77
Anayasaya aykırı anayasa değişiklikleri 80
Anayasa Değişikliklerinin Açık Maddi Sınırları (Explicit Substantive
Limitations): Değiştirilemez Maddeler 91
Değiştirilemez maddelerin kapsamı. 91
Değiştirilemez maddelerin kapsamı dışında bırakılan diğer sınırlar. 94
Değiştirilemez maddelerin tarihsel temelleri ve gelişimi. 96
Değiştirilemez maddelerin amacı ve işlevi. 98
Değiştirilemez maddelere verilen hukuki değerle ilişkili tartışmalar . 102
Değiştirilemez maddelerin varlığına ilişkin itirazlar ve kabuller . 102
Değiştirilemez maddelerin değiştirilmesi meselesi 107
Değiştirilemez maddelerin dar ve geniş yorumlanması . 110
Değiştirilemez maddelerin içeriği 114
Anayasa Değişikliklerinin Zımnî Maddi Sınırları (Implicit Substantive
Limitations) . 118
Zımnî maddi sınırların kapsamı 118
Zımnî maddi sınırların varlığını reddeden ve kabul eden görüşler. 122
Zımnî maddi sınırların tarihsel gelişimi 125
ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNİN YARGISAL DENETİMİ VE BU DENETİMİN MEŞRULUĞU 129
Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetiminin Mantıki Temelleri . 130
Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetiminin Yapıldığı Zaman Bakımından
Denetim Sistemleri ve Ülke Uygulamaları 133
Önleyici (a priori) Denetim 135
Düzeltici (a posteriori) Denetim 138
Anayasa değişikliklerinin denetimini reddeden ülkeler . 139
Şekil bakımından denetim . 142
İçindekiler 11
Esas bakımından denetim 145
III. Anayasa Değişikliklerinin Esas Bakımından Denetimi İçin Gerekli Argümanlar 146
Anayasa Maddeleri Arasında Hiyerarşinin Kabulü 146
Anayasayı değiştirme usulleri ile diğer anayasa maddeleri arasındaki
hiyerarşi . 151
Farklı değiştirme usulleri arasındaki hiyerarşi 151
Değiştirilemez maddeler ile diğer anayasa maddeleri arasındaki hiyerarşi . 154
Değerlendirme. 161
Anayasa-üstülük Yaklaşımının Kabulü . 162
Anayasa-üstü prensiplerin varlığı ve geçerliliği tartışmaları 162
Anayasaya uygunluk denetiminde ölçü alınan anayasa-üstü prensiplerin
farklı görünümleri 166
Anayasa Değişikliklerinin Esas Bakımından Denetimini Reddeden Mahkemeler . 168
Amerika. 168
İrlanda . 170
Macaristan 172
Anayasa Değişikliklerini Esas Bakımından Denetleyen Mahkemeler 174
Almanya 174
İtalya . 178
Hindistan’ın “Temel Yapı Doktrini” . 181
“Temel Yapı Doktrini”ni Uygulamaya Geçiren Diğer Ülkeler. 189
Güney Afrika Cumhuriyeti . 189
Kenya . 192
Kolombiya 195
Brezilya 201
Slovakya 206
TÜRK ANAYASA MAHKEMESİ’NİN ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİNİN DENETİMİ
KONUSUNDAKİ YAKLAŞIMI.211
Anayasa Mahkemesinin Anayasaya Uygunluk Denetimi Görevi ve Denetimin Sınırı 212
Anayasa Mahkemesinin Anayasa Hükümlerini Yorumlama, Somutlaştırma ve
Anlamlandırma İşlevi. 212
Yargısal Yorumun Sınırlarının Aşılması: “Yargısal Aktivizm” Nitelemesi 213
Türk Anayasa Mahkemesi’nin Anayasa Değişikliklerinin Denetimi Sırasındaki
“Yetkilerini Genişletme Eğilimi” 217
12 İçindekiler
Türk Anayasa Mahkemesi’nin Anayasa Değişikliklerinin Denetimine İlişkin Farklı
Dönemlerdeki Uygulamaları. 221
Genel Olarak Türk Anayasa Mahkemesi’nin Anayasa Değişikliklerin Denetimi
Sırasında Kullandığı Ölçü Normlar. 221
1876 Anayasası (Kanun-ı Esasi) Dönemi 224
1924 Anayasası Dönemi 226
1961 Anayasası Dönemi 229
1961 Anayasası’nda anayasayı değiştirme usulü . 229
1961 Anayasası’ndaki değiştirilemez maddeler. 230
Türk Anayasa Mahkemesi’nin kuruluşu ve anayasa değişikliklerinin
denetiminin başlama süreci. 232
Dönemin önemli içtihatları 234
E. 1970/1, K. 1970/31, K. T. 16.6.1970: Esas bakımından denetimin
ilk sinyali. 234
E. 1973/19, K. 1975/87, K.T. 15.4.1975: Şekil görüntüsü altında
esas bakımından denetim 243
Değerlendirme . 249
1982 Anayasası Dönemi 251
1982 Anayasası’nda anayasayı değiştirme usulü . 253
1982 Anayasası’ndaki değiştirilemez maddeler. 260
4. maddenin değiştirilebilirliği tartışması. 261
4. maddenin değiştirilebileceğini savunan görüşler . 261
4. maddenin değiştirilemeyeceğini savunan görüşler 264
Değerlendirme . 266
1982 Anayasası’nda anayasa değişikliklerinin yargısal denetiminin
kapsamı 267
Dönemin önemli içtihatları 268
E. 1987/9, K. 1987/15, K. T. 18.06.1987: Mevzuata uygun denetim 268
E. 2007/99, K. 2007/86, K. T. 27.11.2007: Mevzuata uygun
denetim ve referandumlar üzerinde anayasallık denetimi sorunu 269
E. 2008/16, K. 2008/116, K. T. 05.06.2008: Şekil görüntüsü altında
esas bakımından denetim içtihatlarına dönüş 277
E. 2010/49, K. 2010/87, K. T. 07.07.2010: Şekil görüntüsü altında
esas bakımından denetim yaklaşımının devamı. 289
E. 2011/59, K. 2012/34, K.T. 01.03.2012: Anayasa Mahkemesi’nin
“yetkisini genişletme eğilimi”nden vazgeçişi 292
SONUÇ. 295
KAYNAKLAR. 303
