Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin Cezai Sorumlulukla BağlantılıHukuki Sorumluluğu

Dr. Zikrullah ÖZBAĞ

 

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ.7

İÇİNDEKİLER.9

KISALTMALAR21

GİRİŞ

KONUNUN TAKDİMİ. 25

KONUNUN SINIRLANDIRILMASI . 28

İNCELEME PLANI 29

BİRİNCİ BÖLÜM

ANONİM ŞİRKET YÖNETİM KURULUNUN ORGANİZASYONU VE

YÖNETİM KURULU ÜYELİĞİ

ANONİM ŞİRKET YÖNETİM KURULUNUN ORGANİZASYONU . 33

Kişi Kavramı 33

Organ Kavramı 35

Organ Kavramının Farklı Anlamları . 36

İşlev Sahibi Olarak Organ 39

Şeklî Organ. 39

Maddî Organ 42

Fiilî Organ (De Facto Organ). 43

Temsile Yetkili Olarak Organ . 47

Temsilci Niteliği 48

Temsilci 48

Organ ile Temsilci İlişkisi. 49

Yardımcı Kişi Niteliği 51

Yardımcı Kişi. 51

Organ ile Yardımcı Kişi İlişkisi. 52

Organ Kişi Niteliği 53

 

10 İçindekiler

Organ Kişi . 53

Organ ile Organ Kişi İlişkisi . 54

Sorumluluk Hukuku Bakımından Organ 55

Sorumluluğun Şahsiliği. 55

Cezai Sorumluluk Bakımından 55

Hukuki Sorumluluk Bakımından . 56

Sorumluluğa Tabi Olan Kişiler 57

Sorumluluk Hukuku Bakımından Yönetim Kurulu Üyeleri . 58

YÖNETİM KURULUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ 59

Organ ve Tüzel Kişi İlişkisi . 59

Organ Olarak Yönetim Kurulu. 61

Yönetim Kurulu Üyeleri ile Anonim Şirket Arasındaki Hukuki İlişkinin Niteliği . 63

 

İKİNCİ BÖLÜM

 

YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZAİ SORUMLULUĞU

 

EKONOMİK SUÇ VE TİCARİ SUÇ KAVRAMI 67

CEZA HUKUKUNUN GENEL İLKELERİNE GÖRE YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZAİ

SORUMLULUĞU . 69

Suçların ve Cezaların Kanuniliği İlkesi . 69

Kusur İlkesi 71

Suçların ve Cezaların Şahsiliği İlkesi 72

III. TÜZEL KİŞİNİN CEZA HUKUKU SORUMLULUĞU 73

YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZAİ SORUMLULUĞUNUN UNSURLARI . 76

Maddî Unsur. 77

Fail . 77

Mağdur 78

Suçun (Hareketin) Konusu. 79

Fiil (Hareket) 80

Netice 82

Nedensellik Bağı 82

Manevi Unsur . 85

Kast . 85

Taksir. 86

 

İçindekiler 11

Hukuka Aykırılık Unsuru 87

SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ BİÇİMLERİ 88

Teşebbüs. 88

İçtima 92

ŞİRKET SUÇLARINDA FAİLLİK VE İŞTİRAK 95

Faillik ve Türleri. 96

Müstakil (Doğrudan) Faillik . 96

Müşterek Faillik. 96

Dolaylı Faillik . 97

Şeriklik 98

Suça İştirak 98

Bağlılık Kuralı. 100

Şeriklik Türü Olarak Azmettirme ve Yardım Etme . 103

Şirket Suçlarında Failin Belirlenmesi. 104

VII. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZA HUKUKU SORUMLULUĞU. 106

VIII. SUÇLARI ÖNLEME SORUMLULUĞU 113

TÜRK TİCARET KANUNU BAĞLAMINDA YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZAİ

SORUMLULUĞU . 117

TÜRK TİCARET KANUNU’NA GÖRE ŞİRKETLER HUKUKUNA İLİŞKİN CEZAİ SORUMLULUK

HÂLLERİ  121

Şirket Sırrının Saklanması Yükümlülüğünün İhlâli Suçu 123

Kanuni Düzenleme 123

Korunan Hukuki Değer 124

Suçun Faili ve Mağduru . 124

Fiil . 125

Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 127

Cezai Yaptırım . 128

Şirkete Borçlanma Yasağının İhlali Suçu . 128

Kanuni Düzenleme 128

Korunan Hukuki Değer 129

Suçun Faili ve Mağduru . 129

Fiil . 130

Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 132

 

12 İçindekiler

Cezai Yaptırım . 133

Ticari Defter ile Şirketle İlgili Belgelerde Sahtecilik Suçu 133

Kanuni Düzenleme 133

Korunan Hukuki Değer 133

Suçun Faili ve Mağduru . 134

Fiil . 134

Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 137

Cezai Yaptırım . 137

Şirket Sermayesi Hakkında Yanlış Beyanda Bulunma ve Ödeme Yetersizliğini

Bilerek Onaylama Suçu . 137

Kanuni Düzenleme 137

Korunan Hukuki Değer 138

Suçun Faili ve Mağduru . 138

Fiil . 138

Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 139

Cezai Yaptırım . 140

Sermayeye Değer Biçmede Yolsuzluk Suçu 140

Kanuni Düzenleme 140

Korunan Hukuki Değer 140

Suçun Faili ve Mağduru . 140

Fiil . 141

Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 142

Cezai Yaptırım . 142

Kanuna Aykırı Olarak Halktan Para Toplanması Suçu . 142

Kanuni Düzenleme 142

Korunan Hukuki Değer 143

Suçun Faili ve Mağduru . 143

Fiil . 143

Suçun Özel Görünüş Biçimleri . 143

Cezai Yaptırım . 144

DİĞER KANUNLARA GÖRE ŞİRKETLER HUKUKUNA İLİŞKİN BAZI CEZAİ SORUMLULUK

HÂLLERİ  144

Türk Ceza Kanunu Kapsamındaki Düzenlemeler. 144

 

İçindekiler 13

Güveni Kötüye Kullanma Suçu 144

Kanuni Düzenleme. 144

Korunan Hukuki Değer. 144

Suçun Faili ve Mağduru 145

Fiil . 147

Suçun Özel Görünüş Biçimleri 150

Cezai Yaptırım 151

Hileli İflas Suçu 152

Kanuni Düzenleme. 152

Korunmak İstenen Hukuki Değer . 153

Suçun Faili ve Mağduru 153

Fiil . 153

Suçun Özel Görünüş Biçimleri 154

Cezai Yaptırım 154

Borca Batıklık Durumunun Mahkemeye Bildirimi 155

Çevre Suçları 157

Kanuni Düzenleme. 157

Korunan Hukuki Değer. 158

Suçun Faili ve Mağduru 158

Fiil . 159

Suçun Özel Görünüş Biçimleri 161

Cezai Yaptırım 162

Sermaye Piyasası Kanunu Kapsamındaki Düzenlemeler. 162

Güveni Kötüye Kullanma Suçu 163

Kanuni Düzenleme. 163

Korunan Hukuki Değer. 164

Suçun Faili ve Mağduru 164

Fiil . 165

Suçun Özel Görünüş Biçimleri 167

Cezai Yaptırım 168

Sermaye Piyasası Kanunu’nda Düzenlenen Diğer Suçlar. 169

Bankacılık Kanunu Kapsamındaki Düzenlemeler 171

Bankacılık Zimmet Suçu. 171

 

14 İçindekiler

Kanuni Düzenleme. 171

Korunan Hukuki Değer. 171

Suçun Faili ve Mağduru 172

Fiil . 173

Suçun Özel Görünüş Biçimleri 175

Cezai Yaptırım 175

Bankacılık Kanunu Kapsamındaki Diğer Düzenlemeler . 175

Vergi Usul Kanunu Kapsamındaki Düzenlemeler 175

Sigortacılık Kanunu Kapsamındaki Düzenleme . 178

XII. ULUSLARARASI ALANDA RÜŞVETLE MÜCADELEYE DAİR DÜZENLEMELER . 179

Mücadelenin Amacı 179

Uluslararası Sözleşmeler. 182

OECD Rüşvetle Mücadele Sözleşmesi. 182

Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karşı Ceza Hukuku Sözleşmesi. 183

Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi. 184

Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi . 184

Uluslararası Rüşvetle Mücadelede Rüşvet Suçu . 185

Rüşvetle Mücadelede Yapılaması Gerekenler 186

 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

 

CEZAİ SORUMLULUKLA BAĞLANTILI HUKUKİ SORUMLULUK

 

GENEL OLARAK. 189

HUKUKİ SORUMLULUĞUN ANLAMI . 191

İsnat Anlamında Sorumluluk. 191

Şahsi Sorumluluk 191

Tazmin Sorumluluğu. 192

III. SORUMLULUĞUN NİTELİKLERİ . 192

Kusur Sorumluluğu . 192

Sorumluluğun Şahsiliği 194

CEZAİ - HUKUKİ SORUMLULUK DOĞURAN GENEL YÜKÜMLÜLÜKLER. 195

Özen Yükümlülüğü 195

Borçlar ve Şirketler Hukuku Yönünden Özen Yükümlülüğü. 197

Borçlar Hukuku Bakımından Özen . 197

 

İçindekiler 15

Şirketler Hukuku Bakımından Özen . 198

Özen Yükümlülüğünün Hukuki Niteliği 200

Borç İlişkisinin İçerdiği Yükümlülükler Kapsamında Özen Yükümlülüğünün

Hukuki Niteliği . 200

Anonim Şirkette Yönetim Kurulu Üyesinin Özen Yükümlülüğünün Hukuki

Niteliği . 201

Özen Yükümlülüğünün Belirlenmesinde Tedbirli Yönetici 203

Özen Yükümlülüğünün Nesnelleştirilmesi (Objektifleştirilmesi) . 203

Sadakat (Bağlılık) Yükümlülüğü. 205

CEZAİ SORUMLULUKLA BAĞLANTILI HUKUKİ SORUMLULUK DOĞURAN YÜKÜMLÜLÜK

HÂLLERİ  206

Yükümlülük İhlallerinin Özel Görünümleri 206

Şirket Sırrını Saklama Yükümlülüğü. 207

İçeriden Öğrenenlerin Ticareti Yasağına Uygun Davranma Yükümlülüğü . 210

Yasaklara Uyma Yükümlülüğü . 212

Şirketle İşlem Yapma Yasağı. 212

Şirkete Borçlanma Yasağı. 215

Rekabet Yasağı. 218

Ticari Defterlerin Tutulmasında Özen Yükümlülüğü 221

Ticari Defterlerin Tutulmasında Özen 221

Muhasebe ve Finans Düzeninin Kurulmasında Özen . 222

Belge ve Beyanların Gerçeğe Uygun Olması Yükümlülüğü 224

Ödeme Yetersizliğinde Onay vermeme ve Sermaye Hakkında Doğru Beyanda

Bulanma Yükümlülüğü  225

Ayni Sermayeye ve İşletmeye Biçilen Değerin Gerçeğe Uygun Olması

Yükümlülüğü . 226

Halktan Para Toplanması Hâlinde Kanuna Uygun Davranma Yükümlülüğü 227

Yükümlülük İhlallerinin Genel Görünümleri . 227

Sermayenin Korunmasını Gözetme Yükümlülüğü . 229

Şirket Menfaatini Gözetme Yükümlülüğü . 230

Şirket Menfaati Doğrultusunda Davranma Yükümlülüğü 230

Müzakerelere (Toplantılara) Katılma Yasağı 232

YETKİ DEVRİ HÂLİNDE SORUMLULUK. 234

Anonim Şirket Bünyesinde İşlenen Suçların Faili Olabilecek Kişiler 235

 

16 İçindekiler

Yönetim Teşkilatının Belirlenmesinde Özen . 237

Şirketin Üst Düzey Yönetim Kapsamındaki Görevlerde Özen . 238

Atama ve Görevden Almada Özen 239

Müdürlerin ve Aynı İşleve Sahip Kişilerin Atanmasında ve Görevden

Alınmasında Özen . 240

Boşalan Üyelik Seçiminde Özen 241

Yönetim Kurulunun Yetkilerinin Kısıtlandığı Hâllerde Özen 241

Yetki Devri Hâlinde Özen 242

Yönetim Yetkisinin Devri . 243

Yönetim Yetkisinin Devri Şartları . 244

Esas Sözleşme Hükmünün Bulunması 244

İç Yönergenin Hazırlanması 246

Devredilebilir Yetkilerden Olması. 249

Yönetim Yetkisinin Devri Yapılabilecek Kişiler . 250

Temsil Yetkisinin Devri 253

Temsil Yetkisi . 253

Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması 255

Temsil Yetkisinin Kapsamı ve Sınırlandırılması . 255

Sınırlı Yetkiye Sahip Ticari Vekil 257

Yetki Devriyle Organ Vasfının Kazanılması . 259

Temsil Yetkisinin Devredilme Şartları. 260

Temsil Yetkisinin Devredilebilecek Kişiler. 262

aaa. Murahhas Üye ve Müdür Olarak Üçüncü Kişi  262

bbb. En Az Bir Yönetim Kurulu Üyesinin Temsil Yetkisinin Bulunması

Şartı . 263

ccc. Temsil Yetkisinin Devri Hâlinde Temsil Yetkisinin Kullanılma

Esasları (Birlikte Temsil). 265

ddd. Devredilen Yetkinin Devredilmesi . 268

Yetki Devri Hâlinde Cezai ve Hukuki Sorumluluk . 269

Cezai Sorumluluk Bakamından. 270

Hukuki Sorumluluk Bakamından 271

aaa. Yetki Devri Hâlinde Yönetim Kurulu Üyelerinin Sorumluluğu 271

Seçimde Özen 277

Talimat Vermede Özen 278

 

İçindekiler 17

iii. Gözetimde Özen. 281

bbb. Sınırlı Yetkili Temsilci Atanması Hâlinde Yönetim Kurulu

Üyelerinin Sorumluluğu. 282

Üst Gözetim Görevinde Özen . 284

VII. YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN TABİ OLDUĞU SORUMLULUK 289

Cezai ve Hukuki Sorumlulukların Örnek Üzerinde Değerlendirilmesi . 289

Farklılaştırılmış Teselsül Sorumluluğu. 293

Müteselsil Sorumluluk. 295

Farklılaştırılmış Teselsül. 297

Kanuni Düzenleme. 299

Farklılaştırılmış Teselsülün Temel Özellikleri . 300

Dış İlişki Yönünden Sonuçları 301

Şahsi İndirim Sebeplerinin Dış İlişkide İleri Sürülmesi 301

Farklılaştırılmış Teselsülde Birlikte Verilen Zarardan Sorumlu

Olunması  302

aaa. Aynı – Birlikte Verilen Zarar Ayrımı 303

bbb. Tek Başına Zarar – Aynı Zarar Ayrımı . 303

ccc. Aynı Zarar – Zararın Tamamı Ayrımı  303

ddd. Uygun İlliyet Bağının Bulunması  304

Farklılaştırılmış Teselsül Sorumluluğunun Sınırlı Kapsamı 304

Şahsi Sorumluluk Tavanının belirlenmesi. 305

Zararın Tamamının Birlikte Dava ve Talep Edilmesi . 308

Tazminat Miktarının Hâkim Tarafından Tespit Edilmesi. 309

Farklı Tazminat Sorumlusu Grupların Olması . 310

ıı. Farklılaştırılmış Teselsülde İç İlişki  310

Rücu İlişkisi . 311

Şahsi İflas. 313

 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

 

YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN HUKUKİ SORUMLULUĞUNUN

ŞARTLARI VE SORUMLULUK DAVASI

YÖNETİM KURULU ÜYELERİNİN CEZAİ SORUMLULUKLA BAĞLANTILI HUKUKİ

SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI 318

Zarar . 320

Hukuka Aykırılık 324

 

18 İçindekiler

İlliyet Bağı . 326

Kusur. 328

Kusurun Genel Esasları 328

Kusurun Niteliği: Objektifleştirilmiş Kusur. 330

Kusurun İspatı . 332

SORUMLULUĞU ORTADAN KALDIRAN HÂLLER 342

İşadamı Kararı İlkesine (Business Judgment Rule) Uygunluk 342

İşadamı Kararı İlkesine İlişkin Genel Esaslar 342

İşadamı Kararı İlkesinin Uygulanma Şartları 346

Şirket Faaliyetlerine İlişkin Bir Kararın Mevcudiyeti. 348

Şirket ile Menfaat Çatışması İçerisinde Bulunmamak 350

Özen ve Sadakat Yükümlülükleri Yerine Getirilmiş Bir Karar Alma Sürecine

Dayanmak 351

Uygun ve Yeterli Bilgiye Dayanmak . 351

İyi Niyet ile Hareket Etmek 352

Takdir Yetkisini Kötüye Kullanmamak 353

İşadamı Kararı İlkesinin Uygulanmadığı Hâller 354

Kanun Hükümlerine Aykırı Davranış 354

Esas Sözleşme Hükümlerine Aykırı Davranış 354

Genel Kurul Kararlarına Aykırı Davranış. 355

Hileli İşlemler . 355

Kurumsal Yönetim İlkelerine Uygunluk. 355

Kurumsal Yönetim. 355

Kurumsal Yönetimin Esaslı Unsurları. 358

Şeffaflık 359

Eşitlik . 360

Hesap Verebilirlik. 360

Sorumluluk. 361

Kurumsal Yönetimin Amacı . 361

OECD Kurumsal Yönetim İlkeleri . 361

Kurumsal Yönetim Alanında Türkiye’de Yapılan Çalışmalar 363

Türk Ticaret Kanunu Kapsamında Düzenlemeler. 363

Sermaye Piyasası Kurulu Düzenlemeleri 364

 

İçindekiler 19

Uyum (Uyumluluk/Compliance) . 364

Uyum Kavramı. 364

Uyumun Amacı ve Yararları. 366

Uyum Sistemi 368

Türk Ticaret Kanunu Hükümleri Yönünden Uyum Yükümlülüğü . 370

Uyumun Ceza Hukuku Sorumluluğu Bakımından Önemi 371

III. SORUMLULUĞU SONA ERDİREN HÂLLER . 371

İbra 371

Türk Ticaret Kanunu’nda İbra Düzenlemesi 372

İbranın Hukuki Niteliği. 373

İbranın Kapsamı 374

İbranın Şahsi Kapsamı 375

İbranın Konu (Maddî) Kapsamı 376

Süre İtibarıyla Kapsam . 377

İbranın Türleri . 377

İbra Kararlarının Sakatlığı 377

İbra Kararının Etkisi . 378

İbra Kararının Geri Alınamaması 378

İbra Kararının Hukuki Sorumluluk Davalarına Etkisi. 378

İbrayı Talep Hakkı 379

İbranın Şikâyetten Vazgeçme ve Uzlaşmadan Farkı 380

Rıza 380

Sulh 382

Zamanaşımı 384

Sorumluluk Davasına İlişkin Zamanaşımı Süresi 384

Zamanaşımı Süresinin Başlangıcının Belirlenmesi. 385

Ceza Davası Zamanaşımının Uygulanması. 391

İsviçre Borçlar Kanunu’nun 760. Maddesinde Yapılan Yeni Düzenleme

Bağlamında Zamanaşımının Değerlendirilmesi . 395

SORUMLULUK DAVASI . 397

Sorumluluk Davasında Davacılar 397

Şirketin İflası Dışında Dava Hakkı 398

Doğrudan Zarara İstinaden Davacılar 398

 

20 İçindekiler

Şirket Tüzel Kişiliği 398

aaa. Sorumluluk Davası Açılabilmesi İçin Genel Kurul Kararının

Gerekli Olup Olmadığı Sorunu . 399

bbb. Sorumluluk Davasında Şirketin Temsili  410

Pay Sahipleri (Ortaklar) ve Alacaklılar 412

Dolaylı Zarara İstinaden Davacılar . 413

İflas Hâlinde Dava Hakkı 414

Davalılar 416

Kurucular. 416

Yönetim Kurulu Üyeleri . 416

Yöneticiler . 417

Tasfiye Memurları . 417

Görevli ve Yetkili Mahkeme 417

CEZA MAHKEMESİ KARARLARININ HUKUK MAHKEMESİ BAKIMINDAN ETKİSİ 418

Kesin Hüküm Niteliği 419

Bağlayıcı Etkisi 420

Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması 421

Nihai Kararlar 421

Mahkûmiyet Kararı 421

TBK m. 74 Hükmü Bakımından . 422

Sahtecilik Suçunda . 425

Beraat Kararı 425

Ceza Verilmesine Yer Olmadığına İlişkin Kararı 426

Düşme Kararı . 426

Şikâyetten Vazgeçme Sebebiyle Düşme Kararı 427

Uzlaşma Sebebiyle Düşme Kararı . 428

Davanın Reddi Kararı . 429

Görevsizlik Kararı . 429

Delil Etkisi . 429

SONUÇ  431

KAYNAKÇA  439