Arap Baharı Sonrası Anayasacılık
Dr. Sezgin BAŞ
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ . 7
İÇİNDEKİLER . 9
KISALTMALAR . 15
GİRİŞ. 17
ARAŞTIRMANIN TEMEL SORUSU. 17
ARAŞTIRMA SORUSUNA İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR 18
MODERN ANAYASACILIK VE İSLAMİ ANAYASACILIK 18
ARAP BAHARI VE ANAYASAL GELİŞMELER . 21
ANAYASAL DEĞİŞİMİN DERECESİ: DEVRİMCİ ANAYASACILIK VE
ANAYASAL DEVRİM 24
III. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ 28
ARAŞTIRMANIN METODU 31
ARAŞTIRMANIN SINIRLARI VE PLANI 38
BİRİNCİ BÖLÜM
ARAP BAHARI ÖNCESİ ANAYASACILIK
GİRİŞ . 43
ORTA DOĞU VE KUZEY AFRİKA’DA SİYASAL REJİMLER. 44
GENEL OLARAK SİYASAL REJİMLER VE BÖLGENİN DURUMU 44
ORTA DOĞU VE KUZEY AFRİKA’DA OTORİTER REJİMLERİN
NEDENLERİ VE SÜRDÜREBİLİRLİĞİ HAKKINDA TEZLER . 50
III. ARAŞTIRMA KAPSAMINDAKİ ÜLKELERDE ANAYASACILIK 59
GENEL OLARAK. 59
ÜLKELER 65
Mısır 65
Cemal Abdul Nasır Dönemi. 66
Enver Sedat Dönemi. 68
(1) 1971 anayasası 68
(2) 1980 değişiklikleri. 70
Hüsnü Mübarek Dönemi 72
(1) 2005 değişiklikleri. 73
10 İçindekiler
(2) 2007 değişiklikleri .75
Tunus.80
Habib Burgiba Dönemi.81
Zeynel Abidin Bin Ali Dönemi.83
Libya 87
Yemen92
Cezayir 99
Fas109
II. Hasan Dönemi110
(1) 1962 anayasası .110
(2) 1970 anayasası .112
(3) 1972 anayasası .113
(4) 1992 anayasası .114
(4) 1996 anayasal reformu .120
VI. Muhammed Dönemi121
Umman 123
Ürdün129
Bahreyn .134
ORTA DOĞU ve KUZEY AFRİKA REJİMLERİNDE ANAYASALARIN
SAHTE OLDUKLARI TARTIŞMASI143
SONUÇ 151
İKİNCİ BÖLÜM
ANAYASA YAPIM SÜREÇLERİ
GİRİŞ.155
GEÇİŞ BAĞLAMINDA ANAYASA YAPIMI SÜRECİ .156
GENEL OLARAK ANAYASA YAPIM SÜRECİ156
DEVRİMCİ ANAYASA YAPIMI .158
Tunus160
Geçiş Süreci ve Kurucu Meclis Seçimleri Öncesi Atılan Adımlar .160
Yüksek Otorite 162
Kurucu Meclis Seçimleri.165
Meclisin Usul Kuralları167
Anayasa Yazım Süreci ve Onaylanması.170
2014 Anayasası Sonrası Tunus’ta Anayasal İstikrar.176
Mısır 183
Mübarek Sonrası Geçiş ve İlk Anayasal Metinler184
(1) 19 Mart anayasa referandumu (anayasa değişiklikleri)184
İçindekiler 11
(2) 30 Mart anayasal bildirisi (geçici anayasa) .186
(3) Anayasa-üstü ilkeler.189
2012 Anayasası Yapım Süreci192
(1) 2012 parlamento seçimleri .192
(2) Kurucu meclislerin oluşumu.194
(3) 2012 cumhurbaşkanlığı seçimleri197
(4) Muhammed Mursi’nin anayasal siyaseti.199
(5) Kurucu meclis çalışmaları ve Anayasa’nın kabulü .203
2013 Ordu Darbesi ve 2014 Anayasası Yapım Süreci 209
2019 Anayasa Değişiklikleri.213
Libya217
Ulusal Geçici Kongre (TNC) ve 2011 Anayasal Bildirisi.218
Genel Ulusal Kongre (GNC) Seçimleri 220
Anayasa Tasarısı Meclisinin (CDA) Oluşumu .221
Politik Bölünme ve İç Savaş226
Libya Siyasi Anlaşması227
Anayasa Tasarı Meclisinin Çalışmaları: Siyasal Bölünme,
Silahlı Çatışma, Kilitlenme ve Boykotlar Altında Anayasa
Yapım Süreci229
Temmuz 2017 Nihai Anayasa Taslağı234
Libya Siyasal Diyaloğu.237
Yemen.241
Müzakereler ve Körfez İşbirliği Konseyi (GCC) Girişimi .241
Uygulama Mekanizması243
Ulusal Diyalog Konferansı .249
Anayasa Tasarısı Komitesi 253
Federalizm Tartışmaları.256
Çatışma ve Belirsizlik.258
REFORMİST ANAYASA YAPIMI261
Cezayir .263
2016 Anayasa Değişiklikleri.263
2020 Cezayir Anayasası266
Fas (2011 Anayasası)268
Bahreyn .271
2012 Değişiklikleri271
2017 Değişiklikleri272
Ürdün273
2011 Anayasa Değişiklikleri.273
2014 ve 2016 Değişiklikleri275
12 İçindekiler
Umman (2011 Anayasa Değişikliği).276
III. KARŞILAŞTIRMALI PERSPEKTİFTEN ANAYASA YAPIM
SÜREÇLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ.277
GEÇİŞ SÜRECİ BAĞLAMINDA ANAYASA YAPIMINI ETKİLEYEN
FAKTÖRLER277
ÖNCE PARLAMENTO SEÇİMLERİ Mİ YOKSA ANAYASA YAPIMI MI?.280
SÜRECİN ZAMANSAL SINIRI.283
KURUCU MECLİS (ANAYASA TASARI ORGANI) TARTIŞMALARI 286
Kurucu Meclisin Doğası .286
Anayasa Tasarısı Meclisinin Oluşumu 287
Anayasa Tasarısı Meclisinin Sınırları 287
Anayasa Tasarısı Meclisine İlişkin Usul Kuralları289
SÜRECİN AÇIKLIK VE ŞEFFAFLIĞI.292
KATILIM VE KAPSAYICILIK TARTIŞMALARI293
KONSENSUS TARTIŞMALARI .300
SONUÇ 301
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ARAP BAHARI SONRASI ANAYASAL DEĞİŞİM
GİRİŞ.305
DİN VE DEVLET İLİŞKİLERİ.306
DEVLETİN DİNİNİN İSLAM OLDUĞU LAFZI 308
YASAMANIN KAYNAĞI OLARAK ŞERİAT312
MEDENİ/SİVİL DEVLET KAVRAMI 318
ANAYASALARDAKİ DİĞER İSLAMİ UNSURLAR AÇISINDAN BİR
DEĞERLENDİRME324
Fas’ta Kral’ın Emir-el Müminin Ünvanı 324
İslam Hukukunun Devlet Politikasının Bir Kısmını Belirlemesi
veya Bir Sınır Olarak İslam.325
Hukukun Bazı Alanlarının İslam Hukukuna Göre Düzenleneceğinin
Belirtilmesi 329
Anayasalarda Dini Kurumların Düzenlenmesi331
Din ve Vicdan Hürriyetinin Düzenlenmesi .333
Dinin Koruyucusu Olarak Devlet ve İslami Hükümlerin
Değiştirilemezliği337
III. HÜKÜMET SİSTEMLERİ338
HÜKÜMET SİSTEMİ TERCİHİ .339
YÜRÜTME VE YÜRÜTMENİN BAŞI OLARAK DEVLET BAŞKANI342
YASAMA VE YÜRÜTME ARASINDAKİ İLİŞKİLER 355
İçindekiler 13
DEVLET BAŞKANININ YARGI İLE İLİŞKİLERİ.368
OLAĞANÜSTÜ HAL YÖNETİMİ.374
DEVLET BAŞKANININ ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNE DAİR
(KURUCU İKTİDAR) YETKİSİ379
TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER.384
TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN ANAYASALARDA DÜZENLENİŞİ384
Medeni ve Siyasal Hakların Düzenlenmesi .385
Düşünce, İfade ve Basın Hürriyeti .385
Toplanma ve Örgütlenme Hürriyeti390
Kişi Hürriyeti ve Güvenliği 392
Eşitlik ve Kadın Hakları 396
Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Hakların Düzenlenmesi .404
Üçüncü Kuşak Haklar410
Anayasalarda Düzenlenen Üçüncü Kuşak Haklar.411
Azınlık Hakları 412
TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIRLANDIRILMASI 415
ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMELERİNİN ANAYASAL
STATÜSÜ 422
Uluslararası Anlaşmaların Ulusal Hukuk Düzeninin Bir Parçası
Olması.423
Uluslararası Anlaşmaların Ulusal Hukuk Düzeni İçindeki Yeri .424
TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER ALANINDAKİ EKSİKLİKLER VE
UYGULAMADAKİ DURUM.429
ANAYASA YARGISI432
ANAYASA MAHKEMELERİNİN OLUŞUMU433
Anayasa Mahkemelerinin Kuruluşu ve Gelişimi.434
Anayasa Mahkemelerinin Üye Sayısı .439
Mahkeme Üyelerinin Atanma Kriterleri.440
Anayasa Mahkemelerinin Üye Seçimi .442
Anayasa Mahkemesi Üyelerinin Görev Süreleri .446
ANAYASA MAHKEMELERİNİN GÖREV VE YETKİLERİ.447
Norm Denetimi.447
Anayasa Değişikliklerinin Denetimi .447
Uluslararası Anlaşmaların Anayasaya Uygunluğu Denetimi.449
(1) Uluslararası anlaşmaların anayasaya uygunluğu denetimi .450
(2) Ulusal kanunların uluslararası anlaşmalara uygunluğu
denetimi .453
Yasama İşlemlerinin Denetimi 454
Anayasaya Uygunluk Denetimi Türleri ve Yolları 456
Norm Denetimi Dışında Verilen Görev ve Yetkiler461
14 İçindekiler
Seçimlerin Denetimi.462
Danışma Rolü 463
Devletin Temel Organları Arasındaki Uyuşmazlıklarda Karar
Vermek .464
Cumhurbaşkanının Görevden Alınması Yargılamasını Yapma 466
Diğer Görev ve Yetkiler.468
Anayasa Mahkemesi Kararlarının Niteliği 469
ANAYASA YARGISININ UYGULAMADAKİ DURUMU VE ETKİNLİĞİNİN
ÖNÜNDEKİ ENGELLER470
SONUÇ 478
SONUÇ481
ANAYASA YAPIM SÜRECİ .481
DİN-DEVLET İLİŞKİLERİ.483
III. HÜKÜMET SİSTEMLERİ484
TEMEL HAK VE HÜRRİYETLER 485
ANAYASA YARGISI487
ANAYASAL DEĞİŞİMİN PANORAMASI488
VII. ARAŞTIRMANIN ETKİSİ490
KAYNAKÇA.493
