İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR 7 İÇİNDEKİLER 9 KISALTMALAR CETVELİ19 GİRİŞ § 1 KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ, SINIRLANDIRILMASI VE İNCELENMESİ METODU23 I KONUNUN TAKDİMİ23 II KONUNUN ÖNEMİ27 III KONUNUN SINIRLANDIRILMASI 31 IV KONUNUN İNCELENMESİ METODU32 BİRİNCİ BÖLÜM ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİN HUKUKÎ TEMELLERİ § 2 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİNTERMİNOLOJİSİ, TANIMI, TÜRLERİ VE KONUSU 37 I TERMİNOLOJİ37 II ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİN TANIMI 40 III ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ 40 A BORÇ ALTINA GİREN TARAF SAYISI BAKIMINDAN 41 1 Karşılıklı Ar-Ge Sözleşmesi 41 a Genel Açıklama ve Terminoloji 41 b Tanımı42 aa Karşılaştırmalı Hukukta42 bb Türk Hukukunda44 cc Değerlendirme ve Benimsenen Tanım 46 c Türleri47 aa Genel Açıklama ve Terminoloji47 bb Edim Sonucu Borçlanılan Karşılıklı Ar-Ge Sözleşmesi48 cc Edim Fiili Borçlanılan Karşılıklı Ar-Ge Sözleşmesi48 2 Ortak Ar-Ge Sözleşmesi 49 a Genel Açıklama 49 b Terminoloji50 10 İçindekiler c Tanımı 51 d Karşılıklı ve Ortak Ar-Ge Sözleşmelerinin Birbirinden Ayırt Edilmesi 52 B YAPILMASI GEREKEN AR-GE FAALİYETLERİNİN KAPSAMI BAKIMINDAN 55 1 Ar-Ge Projesi Sözleşmesi 55 2 Süreli Ar-Ge Sözleşmesi 57 C AR-GE PROJESİ DESTEKLEME SÖZLEŞMESİNİN AR-GE SÖZLEŞMESİNİN BİR TÜRÜ OLUP OLMADIĞI MESELESİ 58 IV ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİN KONUSU 61 A AR-GE SONUCU KAVRAMI 61 B AR-GE SONUCUNUN TÜRLERİ 63 1 Patent veya Faydalı Model 63 2 Know-How 69 3 Fikir ve Sanat Eseri 71 § 3 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİNUNSURLARI74 I GENEL AÇIKLAMA 74 II KARŞILIKLI AR-GE SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI 75 A AR-GE FAALİYETİNDE BULUNMA 75 1 Genel Açıklama 75 2 Ar-Ge Kavramı 76 a OECD Tarafından Yapılan Tanım 76 b Türk Kanun Koyucu Tarafından Yapılan Tanım 79 c Değerlendirme 81 3 Ar-Ge Faaliyetinin Türleri 82 a Genel Açıklama 82 b Türleri 85 aa Araştırma Faaliyetleri 85 aaa Temel Araştırma 85 bbb Uygulamalı Araştırma 86 bb Geliştirme Faaliyetleri 87 aaa OECD’ye Göre: Deneysel Geliştirme 87 bbb Speiser’e Göre: Temel Geliştirme ve Ürün Geliştirme 87 c Değerlendirme 88 4 Ar-Ge Faaliyetinin Özellikleri 90 a Yenilikçi Olma 90 aa Genel Açıklama 90 bb OECD’nin Bakış Açısı 91 cc Türk Kanun Koyucunun Bakış Açısı 92 İçindekiler 11 b Yaratıcı Olma 93 c Belirsizlik Taşıma ve/veya Riskli Olma93 aa Belirsizlik Taşıma 93 aaa Hedefin Ulaşılabilirliğinde Belirsizlik 94 bbb Masraflarda Belirsizlik 95 ccc Zamanda Belirsizlik96 bb Riskli Olma96 d Sistematik Olma96 e Devredilebilme ve/veya Tekrar Üretilebilme Potansiyeli Taşıma97 f Değerlendirme 98 B AR-GE BEDELİ 99 III ORTAK AR-GE SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI101 A MÜŞTEREK AMAÇ101 B KATILIM PAYI102 C MÜŞTEREK AMAÇ DOĞRULTUSUNDA BİRLİKTE ÇALIŞMA102 IV ORTAK UNSUR: TARAFLARIN ANLAŞMASI 104 A ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI104 1 Genel Açıklama104 2 Karşılıklı Ar-Ge Sözleşmesinde104 3 Ortak Ar-Ge Sözleşmesinde106 4 Ar-Ge Faaliyeti Yerine Getiren Kişiler106 B ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI107 C ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİN GEÇERLİLİĞİNE ETKİ EDEN UNSURLAR110 1 Tarafların Hukukî İşlem Ehliyeti111 2 Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırılık111 3 Ahlâka Aykırılık112 4 Başlangıçtaki Objektif İmkânsızlık113 5 Sözleşmenin Şekli119 § 4 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİN HUKUKÎNİTELİĞİ 128 I GENEL AÇIKLAMA128 II KARŞILIKLI AR-GE SÖZLEŞMESİNİN HUKUKÎ NİTELİĞİ129 A KARŞILIKLI AR-GE SÖZLEŞMESİNİN TİPİK ESER VE VEKÂLET SÖZLEŞMESİNE UYGUNLUĞU129 1 Araştırma-Geliştirme Sözleşmesinin Vekâlet Sözleşmesine Uygunluğu129 2 Araştırma-Geliştirme Sözleşmesinin Eser Sözleşmesine Uygunluğu 139 B KARŞILIKLI AR-GE SÖZLEŞMESİNDE BULUNAN DİĞER SÖZLEŞME TİPLERİNE AİT UNSURLAR 144 1 Kanunda Düzenlenmiş Sözleşmelere Ait Unsurlar144 a Satış Sözleşmesine Ait Unsur144 12 İçindekiler b Kira Sözleşmesine Ait Unsur 146 c Kullanım Ödüncü Sözleşmesine Ait Unsur148 d Adî Ortaklık Sözleşmesine Ait Unsur149 2 Kanunda Düzenlenmemiş Sözleşmelere Ait Unsurlar 150 a Lisans Sözleşmesine Ait Unsur151 b Know-How Sözleşmesine Ait Unsur154 C KARŞILIKLI AR-GE SÖZLEŞMESİNDE BULUNAN UNSURLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ VE KENDİ GÖRÜŞÜMÜZ 155 III ORTAK AR-GE SÖZLEŞMESİNİN HUKUKÎ NİTELİĞİ 162 § 5 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNEUYGULANACAK HÜKÜMLER 169 I GENEL OLARAK169 II KARŞILIKLI AR-GE SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK HÜKÜMLER170 A SÖZLEŞME HÜKÜMLERİ 170 B SÖZLEŞMENİN TAMAMLANMASI 170 1 Öğreti ve Yargı Kararlarında İleri Sürülen Görüşler170 a Alman Hukukunda Savunulan Soğurma (İmtisas) Görüşü170 b Birleştirme Görüşü181 2 Değerlendirme182 III ORTAK AR-GE SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK HÜKÜMLER 183 §6 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİNBENZER SÖZLEŞMELERLE KARŞILAŞTIRILMASI 183 I TEKNOLOJİ TRANSFER SÖZLEŞMELERİYLE KARŞILAŞTIRILMASI184 A PATENT LİSANSI SÖZLEŞMESİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI185 B PROGRAM LİSANSI SÖZLEŞMESİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI186 C KNOW-HOW SÖZLEŞMESİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI188 D DANIŞMANLIK SÖZLEŞMESİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI 189 II KONUSU BENZER OLAN SÖZLEŞMELERLE KARŞILAŞTIRILMASI 191 A PROJE DÜZENLEME SÖZLEŞMESİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI191 B MÜHENDİSLİK SÖZLEŞMESİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI 192 C TAM ZAMANINDA TEDARİK SÖZLEŞMESİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI193 İKİNCİ BÖLÜM ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ § 7 KARŞILIKLI AR-GE SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ 195 I TARAFLARIN BORÇLARI 195 A AR-GE YAPANIN BORÇLARI 195 1 Ar-Ge Yapanın Aslî Edim Yükümlülükleri 195 a Ar-Ge Faaliyetinde Bulunma Yükümlülüğü 195 aa Genel Olarak195 İçindekiler 13 bb Sorumluluğun Kapsamı196 aaa Kural: İşlerin Sadece Özenli Görülmesinden Sorumluluk196 bbb İstisna: Edim Sonucundan Sorumluluk 197 cc Ar-Ge Faaliyetini Şahsen Yerine Getirme Yükümlülüğü199 aaa Kural: Şahsen İfa 199 bbb İstisna: Ar-Ge Faaliyetini Başkasına Yaptırma Yetkisi202 b Ar-Ge Sonucunu Devir veya Kullandırma Yükümlülüğü 210 aa Fikrî ve Sınaî Mülkiyet Hukukunda Hak Sahipliği210 aaa Temel Kural: Gerçek Hak Sahipliği İlkesi 210 bbb Patent ve Faydalı Model Bakımından Çalışanların Buluşları 214 i Genel Olarak Çalışanların Buluşları214 ii Yükseköğretim Kurumlarında Gerçekleştirilen Buluşlar 220 iii Kamu Destekli Projelerde Ortaya Çıkan Buluşlar 226 ccc Fikir ve Sanat Eserleri Bakımından Çalışanların Fikrî Mülkiyet Hakları231 bb Ar-Ge Sonucu Üzerinde Hak Sahipliği232 cc Ar-Ge Sonucunu Devir veya Kullandırma Yükümlülüğünün Görünüm Şekilleri238 aaa Ar-Ge Sonucunu Devir Yükümlülüğü 239 bbb Ar-Ge Sonucunu Kullandırma Yükümlülüğü242 ccc Prototip Yapma ve Teslim Etme Yükümlülüğü242 dd İfa Zamanı 243 c Ar-Ge Yapanın Ayıba Karşı Tekeffül Yükümlülüğü244 aa Genel Değerlendirme ve Uygulanacak Hükümler244 bb Ar-Ge Yapanın Ayıba Karşı Tekeffül Sorumluluğunun Şartları246 aaa Maddî Ar-Ge Sonucu Ayıplı Olarak Teslim Edilmiş Olmalıdır 247 bbb Ar-Ge Sonucu Ayıplı Olmalıdır247 ccc Ayıp Ar-Ge Yaptırana Yüklenilememelidir 248 ddd Ar-Ge Yaptıran Maddî Ar-Ge Sonucunu Kabul Etmemiş Olmalıdır 250 eee Ar-Ge Yaptıran Gözden Geçirme ve Bildirim Külfetlerini Yerine Getirmiş Olmalıdır 251 fff Ayıptan Sorumluluk Sınırlandırılmamış veya Ortadan Kaldırılmamış Olmalıdır 252 14 İçindekiler 2 Ar-Ge Yapanın Diğer Yükümlülükleri 253 a Gerekli Araç ve Gereçleri Sağlama Borcu253 b Ar-Ge Yaptıranın Talimatlarına Uygun Olarak Hareket Etme Yükümlülüğü255 c Özen Yükümlülüğü 258 d Sadakat Yükümlülüğü 261 B AR-GE YAPTIRANIN BORÇLARI265 1 Aslî Edim Yükümlülüğü: Ar-Ge Bedelini Ödeme265 a Genel Olarak265 b Ar-Ge Bedelinin Türleri265 aa Götürü Bedel266 bb Yaklaşık Bedel (Masraflara Göre Bedel)269 cc Uygulamada Görülen Diğer Ar-Ge Bedeli Türleri270 aaa Hem Masraflara Hem de Edimin Değeri veya Başarısına Göre Bedel270 bbb Edimin Değerine veya Başarısına Göre Bedel 271 c Ar-Ge Bedelinin Önceden Kararlaştırılmamış Olması 271 d Ar-Ge Bedelini Ödeme Zamanı 272 e Ar-Ge Bedelini Ödeme Yeri 273 2 Ar-Ge Yaptıranın Diğer Yükümlülükleri274 a Malzeme Sağlama Yükümlülüğü274 b İşbirliği Yapma Yükümlülüğü 276 II TARAFLARIN HAKLARI278 A AR-GE YAPANIN HAKLARI278 1 Ar-Ge Bedelini Talep Etme Hakkı 278 2 Tazminat Talep Etme Hakkı281 3 Ar-Ge Bedelinin Artırılmasını Talep Etme Hakkı281 B AR-GE YAPTIRANIN HAKLARI 284 1 Ar-Ge Faaliyetinde Bulunulmasını Talep Etme Hakkı284 2 Ar-Ge Sonucunun Devrini veya Kullandırılmasını Talep Etme Hakkı 286 3 Tazminat Talep Etme Hakkı286 4 Ar-Ge Yapanın Ayıptan Sorumlu Olması Hâlinde Ar-Ge Yaptıranın Hakları288 a Genel Açıklama288 b Ar-Ge Yaptıranın Ayıptan Doğan Hakları289 aa Sözleşmeden Dönme Hakkı 289 bb Ar-Ge Bedelinin İndirilmesini İsteme Hakkı 290 cc Ar-Ge Sonucunun Onarılmasını İsteme Hakkı291 dd Tazminat İsteme Hakkı293 İçindekiler 15 § 8 ORTAK AR-GE SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ 293 I AR-GE ORTAKLARININ HAKLARI294 A ORTAKLIK KARARLARININ ALINMASINDA OY HAKKI294 B YÖNETİM VE İTİRAZ HAKKI295 C FAİZ, ÜCRET, BORÇTAN KURTARILMA, GİDER VE ZARAR TALEBİ301 D DENETİM HAKKI304 E KAZANCIN PAYLAŞILMASINA VE KÂRA KATILMA HAKKI305 II AR-GE ORTAKLARININ BORÇLARI 308 A KATILIM PAYI KOYMA BORCU308 B ÖZEN BORCU311 C SADAKAT BORCU314 1 Sır Saklama Yükümlülüğü314 2 Rekabet Etmeme Yükümlülüğü317 D ZARARA KATLANMA BORCU321 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ VE SONA ERMESİNİN SONUÇLARI § 9 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİNSONA ERMESİ 323 I GENEL AÇIKLAMA323 II KARŞILIKLI AR-GE SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ324 A TÜRK BORÇLAR KANUNU’NUN GENEL HÜKÜMLERİNE İLİŞKİN SONA ERME SEBEPLERİ 324 1 Genel Olarak 324 2 İfa324 3 İbra 325 4 Borçlunun Sorumlu Olmadığı İfa İmkânsızlığı325 B TÜRK BORÇLAR KANUNU’NUN ÖZEL HÜKÜMLERİNE İLİŞKİN SONA ERME SEBEPLERİ 327 1 Edim Sonucu Borçlanılan Karşılıklı Ar-Ge Sözleşmesi Bakımından Uygulama Alanı Bulabilecek Sona Erme Sebepleri 327 a Yaklaşık Bedelin Aşırı Ölçüde Aşılması 327 b Tazminat Karşılığı Fesih 328 c İfa İmkânsızlığı331 aa İmkânsızlığın Ar-Ge Sonucunun Beklenmedik Bir Olay Sonucu Yok Olmasından Kaynaklanması331 bb İmkânsızlığın Ar-Ge Yaptıranla İlgili Beklenmedik Bir Olaydan Kaynaklanması 332 cc İmkânsızlığın Ar-Ge Yapanın Ölümü veya Yeteneğini Kaybetmesinden Kaynaklanması333 16 İçindekiler 2 Edim Fiili Borçlanılan Karşılıklı Ar-Ge Sözleşmesi Bakımından Uygulama Alanı Bulabilecek Sona Erme Sebepleri334 a Tek Taraflı Olarak Sona Erdirme334 b Ölüm, Ehliyetin Kaybedilmesi ve İflâs336 III ORTAK AR-GE SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ 337 A KENDİLİĞİNDEN SONA ERME337 1 Sözleşmede Öngörülen Amacın Gerçekleşmesi 337 2 Sözleşmede Öngörülen Amacın Gerçekleşmesinin İmkânsız Hâle Gelmesi338 3 Ar-Ge Ortaklarından Birinin Ölümü339 4 Taraflardan Birinin Kısıtlanması 341 5 Taraflardan Birinin İflâsı342 6 Ar-Ge Ortaklarından Birinin Tasfiyedeki Payının Cebrî İcra Yoluyla Paraya Çevrilmesi 342 7 Sözleşmede Kararlaştırılan Sürenin Dolması 343 B İRADÎ SONA ERME344 1 Ortakların İradesi İle Sona Erme344 a Fesih Kararı 344 b Fesih Bildirimi345 2 Mahkeme Kararı ile Sona Erme 347 § 10 ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİNSONA ERMESİNİN SONUÇLARI 350 I KARŞILIKLI AR-GE SÖZLEŞMESİ BAKIMINDAN SONUÇLARI350 II ORTAK AR-GE SÖZLEŞMESİ BAKIMINDAN SONUÇLARI 356 A YÖNETİCİ ORTAKLARIN GÖREVLERİNİN SONA ERMESİ356 B AR-GE ORTAKLIĞININ TASFİYESİ 357 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNİN REKABET HUKUKU BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ § 11 REKABETİN ÖNEMİ VE KORUNMASI GEREKLİLİĞİ 363 § 12 REKABETİN KORUNMASI AMACIYLA YASAKLANANFAALİYETLERİN ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME SÖZLEŞMESİNDEORTAYA ÇIKMASI 364 I GENEL AÇIKLAMA364 II KONUNUN YASAKLANAN FAALİYET TÜRLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 365 A REKÂBETİ SINIRLAYICI ANLAŞMA, UYUMLU EYLEM VE TEŞEBBÜS BİRLİĞİ KARARLARI 365 1 RKHK m 4’ün Kapsamına Giren Araştırma-Geliştirme Sözleşmeleri365 a Genel Açıklama365 İçindekiler 17 b Rekâbeti Sınırlayan Anlaşma Bakımından367 c Uyumlu Eylem Bakımından371 d Teşebbüs Birliği Kararları Bakımından372 2 RKHK m 4’ün Kapsamına Girmeyen Araştırma-Geliştirme Sözleşmeleri373 B HÂKİM DURUMUN KÖTÜYE KULLANILMASI 375 C BİRLEŞME VEYA DEVRALMA 376 D ORTAK GİRİŞİM ANLAŞMASININ HANGİ TÜR KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLECEĞİ MESELESİ 377 § 13 AR-GE SÖZLEŞMESİNE REKABET HUKUKUNDA BAĞLANAN HÜKÜM VE SONUÇLAR 380 I MENFÎ TESPİT BELGESİ VERİLMESİ380 II REKABETİ SINIRLAYAN ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME ANLAŞMALARINA UYGULANACAK YAPTIRIMLAR 381 III REKABETİ SINIRLAYAN AR-GE ANLAŞMALARINA BAZI KOŞULLARI TAŞIMASI HÂLİNDE MUAFİYET TANINMASI383 A MUAFİYET KAVRAMI, MUAFİYETİN KONUSU VE GEREKLİLİĞİ 383 B MUAFİYET ŞARTLARI 385 1 Olumlu Şartlar385 a Anlaşmanın Yararlı Olması 385 b Tüketicilerin Bundan Yarar Sağlaması 386 c Değerlendirme 386 2 Olumsuz Şartlar387 a Rekabetin Ortadan Kalkmaması387 b Rekabetin Zorunlu Olandan Fazla Sınırlanmaması 387 C MUAFİYET TÜRLERİ388 1 Bireysel Muafiyet388 2 Grup Muafiyeti390 a Genel Açıklama 390 b Tebliğin Kapsamı 391 c Muafiyetin Genel Koşulları391 d Muafiyete Engel Sınırlamalar394 aa Ar-Ge Anlaşmasını Grup Muafiyeti Kapsamı Dışına Çıkaran Sınırlamalar395 aaa Ar-Ge Faaliyeti Yürütme Özgürlüğünün Kısıtlanması 395 bbb Üretim ve Satış Miktarını Belirlemeye Yönelik Kısıtlamalar395 ccc Satış ve Lisanslama Fiyatlarının Belirlenmesi396 ddd Müşteri veya Bölge Paylaşımı396 18 İçindekiler eee Pazara Yasal Olarak Sunulan Ürünlerin Ticaretinin Engellenmesi 396 bb Kapsam Dışında Bırakılan Sınırlamalar 397 aaa Fikrî Hakların Hükümsüzlüğünü İleri Sürme Hakkının Ortadan Kaldırılması397 bbb Üçüncü Kişilere Lisans Verme Yasağı Getirilmesi397 e Muafiyet Süresi ve Muafiyetin Süresinden Önce Geri Alınabilmesi398 SONUÇ 401 KAYNAKLAR 417
