Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminat

SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN MANEVİ TAZMİNAT



Arzu GENÇ ARIDEMİR



- Manevi Tazminatın Hukuki Niteliği, Amacı Ve Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminatın Yasal Dayanağı

- Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminat Borcunun Doğumu İçin Aranan Koşullar

- Hak Sahibinin Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Sorumluluk Hükümlerine Göre Manevi Tazminat Talep Etmesinin Pratik Sonuçları







İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .................................................................................................... vii

KISALTMALAR LİSTESİ ............................................................................ xv

GİRİŞ ......................................................................................................... 1

Birinci Bölüm

MANEVİ TAZMİNATIN HUKUKİ NİTELİĞİ,

AMACI VE SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN

DOĞAN MANEVİ TAZMİNATIN YASAL

DAYANAĞI

I. MANEVİ TAZMİNATIN NİTELİĞİNİ VE AMACINI AÇIKLAYAN

GÖRÜŞLER ......................................................................................... 7

A. Telafi Görüşü ................................................................................ 7

B. Özel Hukuk Cezası Görüşü ............................................................ 8

C. Tatmin Görüşü .............................................................................. 9

D. Önleme ve Caydırma Görüşü ....................................................... 10

E. Denkleştirme Görüşü ................................................................... 11

II. TARİHSEL SÜREÇTE SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN

MANEVİ TAZMİNAT ........................................................................... 17

A. Roma Hukukunda ....................................................................... 17

B. Eski Cermen Hukukunda ............................................................ 19

C. Pandekt Hukukunda ................................................................... 20

III. ALMAN HUKUKUNDA SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN

MANEVİ TAZMİNATIN YASAL DAYANAĞI .......................................... 24

A. Genel Olarak ............................................................................... 24

B. Tazminat Hükümlerinin Değişikliği Hakkında İkinci

Kanun’un Yürürlüğe Girmesinden Önce Alman Medeni

Kanunu’nun Düzenlemeleri ......................................................... 24x

C. Tazminat Hükümlerinin Değişikliği Hakkında İkinci Kanun’la

Yapılan Değişiklikten Sonra Alman Medeni Kanunu’nun

Düzenlemeleri .............................................................................. 31

IV. İSVİÇRE HUKUKUNDA SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN

MANEVİ TAZMİNATIN YASAL DAYANAĞI .......................................... 34

A. Genel Olarak ................................................................................ 34

B. Art.99 Abs.III OR’nin Oluşum Süreci ............................................ 35

1. Eski İsviçre Borçlar Kanunu Dönemindeki Durum ................. 35

2. Borçlar Kanunu Tasarılarındaki Düzenlemeler ....................... 35

3. İsviçre Borçlar Kanunu’ndaki Düzenleme ............................... 37

C. Art.99 Abs. III OR’nin Yorumu ..................................................... 39

1. Sözleşmeye Aykırılık Sebebiyle Doğan Manevi Zararın

Tazmininde Haksız Fiil Hükümlerinin Uygulanması

Gerektiğini Savunan Görüş .................................................... 39

2. Sözleşmeye Aykırılık Sebebiyle Doğan Manevi Zararın

Tazmininde Sözleşmeye Aykırılık Hükümlerinin

Uygulanabileceğini Savunan Görüş ........................................ 40

a. Art.97 OR’nin Yasal Dayanak Olduğu Görüşü .................. 42

b. Art.99 Abs. III OR’nin Yasal Dayanak Olduğu Görüşü ...... 43

3. Federal Mahkeme’nin Benimsediği Görüş .............................. 46

V. TÜRK HUKUKUNDA SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN

MANEVİ TAZMİNATIN YASAL DAYANAĞI .......................................... 47

A. Genel Olarak ................................................................................ 47

B. BK m.98 f.II’nin İşlevi ................................................................... 49

C. BK m.98 f.II’nin Yorumu .............................................................. 50

1. BK m.98 f.II‘nin Lafzî Yorumu ................................................ 50

2. BK m.98 f.II’nin Sistematik Yorumu ....................................... 51

3. BK m.98 f.II’nin Amacı ve Yorumun Yapıldığı Zamandaki

Koşul ve İhtiyaçlar ................................................................. 52

4. Sonuç .................................................................................... 58

VI. BK m.98 f.II’NİN BK m.47 ve BK m.49’A YAPTIĞI ATFIN KAPSAMI ..... 60

A. Genel Olarak ................................................................................ 60

B. Özel Hüküm (BK m.47)- Genel Hüküm (BK m.49) İlişkisi ............. 60

C. BK m.98 f.II’nin Manevi Tazminatın Özel Koşullarının

Belirlenmesi Bakımından BK m.47 ve m.49’a Atfı ........................ 61

D. BK m.98 f.II’nin Manevi Tazminatın Türü ve Belirlenmesi

Bakımından BK m.47 ve m.49’a Atfı ............................................. 65

1. Manevi Tazminatın Türü ........................................................ 66

2. Manevi Tazminatın Belirlenmesi ............................................. 70xi

İkinci Bölüm

SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN

MANEVİ TAZMİNAT BORCUNUN

DOĞUMU İÇİN ARANAN KOŞULLAR

I. GENEL OLARAK ............................................................................... 75

II. SÖZLEŞMEYE AYKIRI DAVRANIŞ YOLUYLA KİŞİLİK HAKKININ

İHLAL EDİLMESİ ............................................................................... 75

A. Kişilik Hakkı ve Manevi Tazminatın Kişilik Hakkının

Korunmasındaki Rolü .................................................................. 75

B. Taraflar Arasında Geçerli Bir Sözleşme Bulunmalı ....................... 81

1. Genel Olarak .......................................................................... 81

2. Sözleşme Özgürlüğünün Sınırları ve Kişilik Hakkının

Hukuki İşlem Yoluyla Gerçekleştirilen Saldırılara Karşı

Korunması ............................................................................ 81

C. Borçlu Sözleşmeye Aykırı Davranmalı .......................................... 84

1. Genel Olarak .......................................................................... 84

2. Sözleşmeden Doğan Borç İlişkilerindeki Yükümlülükler ......... 85

a. Genel Olarak .................................................................... 85

b. Doğrudan veya Dolaylı Olarak Kişilik Değerlerinin

Korunmasını veya Teşvik Edilmesini Amaçlayan

Yükümlülükler ................................................................. 87

(1) Genel Olarak .............................................................. 87

(2) Tarafların Anlaşması Yolu İle Belirlenen Kişilik

Değerleri ile İlgili Yükümlülükler ................................ 87

(3) Kişilik Değerleri ile İlgili Kanundan Doğan

Yükümlülükler ........................................................... 90

(4) Hakimin Sözleşmedeki Boşluğu Tamamlaması

Yolu ile Doğan Kişilik Değerleri ile İlgili

Yükümlülükler ........................................................... 93

(5) Dürüstlük Kuralından Doğan Yükümlülükler:

Koruma Yükümlülükleri ............................................. 94

c. Doğrudan veya Dolaylı Olarak Kişilik Değerlerinin

Korunmasını veya Teşvik Edilmesini Amaçlamayan

Yükümlülükler ................................................................ 96

3. Borç İlişkisinden Doğan Yükümlülüklerin İfa Edilmemesi ...... 97

4. Borç İlişkisinden Doğan Yükümlülüklerin İfa Edilmemesi

Dolayısıyla Alacaklının Kişilik Hakkının İhlal Edilmesi ........... 99

a. Genel Olarak ................................................................... 99

b. Hukuka Aykırı Olarak Kişilik Hakkının İhlal Edilmesi .... 100

(1) Genel Olarak ............................................................ 100

(2) Genel Olarak Hukuka Aykırılık Kavramı ve

Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Sözleşme

Hukukunda Uygulanması ........................................ 104xii

c. Kişilik Hakkını İhlal Eden Sözleşmeye Aykırı

Davranışlar .................................................................... 110

(1) BK m.47 Kapsamında Korunan Kişilik Değerleri

Bakımından ............................................................. 110

i. Genel Olarak ...................................................... 110

ii. Ölüm Halinde ..................................................... 110

iii. Beden Bütünlüğünün İhlal Edilmesi Halinde ...... 115

iv. Beden Bütünlüğünü İhlal Eden Sözleşmeye

Aykırı Davranışlardan Örnekler .......................... 118

(2) BK m.49 Kapsamında Korunan Değerler

Bakımından ............................................................. 124

i. Genel Olarak ...................................................... 124

ii. Şeref ve Haysiyetin İhlali .................................... 124

iii. Sözleşmenin Feshinde Kişilik Hakkının İhlali ..... 128

iv. Özel ve Gizli Alanın İhlali ................................... 132

v. Ölüm Sonrası Kişiliğin Korunması Sorunu ........ 139

vi. İşyerinde Cinsel Taciz ve Psikolojik Taciz

(Mobbing) ........................................................... 143

5. Manevi Tazminat Talep Edilip Edilemeyeceği Tartışmalı

Olan Bazı Haller ................................................................... 148

a. Doğrudan veya Dolaylı Olarak Kişiliğin

Korunmasını veya Teşvik Edilmesini Amaçlamayan

Yükümlülüklerin İhlali Halinde ...................................... 148

b. Eşyanın Zarar Görmesi Halinde ve Eşyayı Kullanma

Olanağının Kaybı Halinde ............................................... 153

(1) Eşyanın Zarar Görmesi Halinde ............................... 153

i. Aile Hatırası Olan Eşyalar ................................. 155

ii. Resim, Fotoğraf, Mektup vb. .............................. 156

iii. Hayvanların Öldürülmesi veya Yaralanması

Halinde ............................................................. 158

(2) Eşyayı Kullanma Olanağının Kaybı Halinde .............. 161

c. Gezi Sözleşmesinde Tatilden Beklenen Faydanın Elde

Edilememiş Olması Halinde ............................................ 168

III. MANEVİ ZARAR ............................................................................... 176

A. Genel Olarak ............................................................................. 176

B. Manevi Zarar Kavramını Açıklayan Teorilerin

Değerlendirilmesi ....................................................................... 177

1. Genel Olarak ........................................................................ 177

2. Subjektif Teoriye Göre .......................................................... 177

3. Objektif Teoriye Göre ............................................................ 179

4. Karma (Uzlaştırıcı) Teoriye Göre ........................................... 181

5. Değerlendirme ...................................................................... 182

C. Manevi Zararın İspatı ................................................................. 185

D. Tüzel Kişilerin ve Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişilerin

Manevi Zarara Uğrayıp Uğrayamayacakları Sorunu .................... 187xiii

1. Tüzel Kişiler Bakımından ..................................................... 187

2. Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişiler Bakımından ............... 191

IV. İLLİYET BAĞI .................................................................................. 195

A. Sözleşmeye Aykırı Davranış ile Zararlı Sonuç Arasında İlliyet

Bağı Olması Gereği ................................................................... 195

B. Uygun İlliyet Bağı Teorisi ........................................................... 196

C. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminatta Uygun

İlliyet Bağı .................................................................................. 198

V. BORCUN İFA EDİLMEMESİNDEN SORUMLULUK ........................... 201

A. Genel Olarak ............................................................................. 201

B. Genel İlke: Borçlunun Kusurlu Sorumluluğu (BK m.96) ............. 202

C. İstisna: Kusuru Bulunmadığı Halde Borçlunun Sorumlu

Olduğunun Kabul Edilmesi ........................................................ 204

D. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminatta

Sorumsuzluk Anlaşmaları ......................................................... 208

VI. ÖZEL HALLERİN MANEVİ TAZMİNATI GEREKTİRMESİ KOŞULU

(BK m.47) ........................................................................................ 217

A. BK m.47 Bakımından Özel Hallerin Manevi Tazminatı

Gerektirmesi Koşulu .................................................................. 217

B. BK m.49 Bakımından İhlalin Ağırlığının Manevi Tazminatı

Haklı Kılmasının Gerekli Olup Olmadığı Sorunu ........................ 224

VII. SÖZLEŞME GÖRÜŞMELERİNDEN DOĞAN SORUMLULUKTA

(CULPA İN CONTRAHENDO SORUMLULUĞUNDA) MANEVİ

TAZMİNAT ....................................................................................... 227

A. Genel Olarak Sözleşme Görüşmelerinden Doğan Sorumluluk ..... 227

B. Sözleşme Görüşmelerinden Doğan Sorumlulukta Manevi

Tazminat ................................................................................... 230

Üçüncü Bölüm

HAK SAHİBİNİN SÖZLEŞMEYE

AYKIRILIKTAN DOĞAN SORUMLULUK

HÜKÜMLERİNE GÖRE MANEVİ

TAZMİNAT TALEP ETMESİNİN PRATİK

SONUÇLARI

I. SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN MANEVİ TAZMİNATTA

HAK SAHİBİ ..................................................................................... 235

A. Sözleşmenin Tarafları ................................................................. 235

B. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Sorumluluk Hükümlerine

Dayanarak Manevi Tazminat Talep Edebilecek Üçüncü Kişiler ... 236

1. Genel Olarak ........................................................................ 236

2. Üçüncü Kişi Yararına Sözleşmede ....................................... 236xiv

3. Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşmede........................... 240

4. Yakınların Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Sorumluluk

Hükümlerine Göre Manevi Tazminat Talep Edip

Edemeyecekleri Sorunu ........................................................ 243

a. Yakınların Uğradığı Manevi Zararın Tazmini

Hakkındaki Yasal Düzenleme, Doktrindeki Görüşler

ve Türk Borçlar Kanunu Tasarısının Değerlendirilmesi ... 243

b. Yakınların Sözleşmeye Aykırılık Hükümlerine Göre

Manevi Tazminat Talep Edip Edemeyecekleri Sorunu ..... 250

II. MANEVİ TAZMİNATIN SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN

SORUMLULUK HÜKÜMLERİNE GÖRE TALEP EDİLMESİNİN

PRATİK SONUÇLARI ........................................................................ 257

A. Kusurun İspatı Bakımından ....................................................... 258

1. Genel Olarak ....................................................................... 258

2. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminatta

Kusurun İspatı Bakımından Uygulanacak Hüküm ............... 258

B. Yardımcı Kişinin Fiilinden Sorumluluk Bakımından .................. 261

C. Zamanaşımı Bakımından .......................................................... 266

1. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Manevi Tazminatta

Zamanaşımı Bakımından Uygulanacak Hüküm .................... 266

2. Zamanaşımının Özellikleri ................................................... 272

III. SÖZLEŞMEYE AYKIRILIKTAN DOĞAN MANEVİ TAZMİNAT

TALEBİ İLE HAKSIZ FİİLDEN DOĞAN MANEVİ TAZMİNAT

TALEBİ ARASINDAKİ İLİŞKİ ............................................................ 275

SONUÇ .................................................................................................. 281

KAYNAKÇA ............................................................................................ 287

DİZİN ..................................................................................................... 315