Avrupa Birliği Kamu Hukuku_{Brexit Sonrası Değişikliklerle}

Prof. Dr. Işıl ÖZKAN

İçindekiler
Takdim
7
Önsöz
9
2. Baskıya Önsöz
11
3. Baskıya Önsöz
13
Tablolar Listesi
27
Kısaltmalar
29
Giriş
35
1. Bölüm
ULUSLARÜSTÜ (SUPRANATIONAL)
BİR ÖRGÜT OLARAK AVRUPA BİRLİĞİ
§1. BİRLEŞİK AVRUPA’NIN KURULUŞU, AMACI VE DAYANAKLARI
39
I. Bütünleşmenin Ortaya Çıkışı
39
A. Tarihi Gelişim
39
1. Avrupa Birleşik Devletleri İdeali
39
2. Kant ve Sürekli Barış
42
3. Nietzsche ve Modernlik
43
B. Ulus Devletler ve Anayasalar
44
C. Uluslararası İlişkiler
45
II. Bütünleşmenin Hukuki Dayanakları ve Modernizm
45
A. Modern Devlet ve Meşruiyet Sorunu Konusunda Düşünceler
45
1. Max Weber
46
2. Frankfurt Okulu
47
B. Moderniteye Farklı Bir Yaklaşım–Habermas
50
C. Post–Modernist Bütünleşme Modeli
52
III. Avrupa Siyasal Bütünleşmesi
53
A. Anayasacılık
54
B. Bütünleşme Modelleri (Nasıl Bir AB?)
55
C. Egemenliğin Kaynağı
57
D. Anayasal Meşruiyet
59
E. Ekonomi, Siyaset ve Hukuk İlişkileri
62
IV. Ekonomik Bütünleşme Modelleri
63
A. Küreselleşme
63
B. Farklı Bütünleşme Modelleri
66
1. Genel Olarak
66
2. Tercihli Ticaret Andlaşmaları
67
3. Serbest Ticaret Bölgeleri
68
4. Gümrük Birliği
69
5. Bütünleşmenin Dereceleri
70
C. Avrupa Birliğinin Kuruluşu ve Amaçları
71
D. Ortak Pazar
73
E. İç Pazar
73
F. Ekonomik ve Parasal Birlik
74
G. Euro Bölgesine Dahil Olmayan Ülkeler
77
§2. AB HUKUKUNUN DİĞER HUKUK DALLARI İLE İLİŞKİLERİ
77
I. Uluslararası Hukukun Temel Özellikleri
77
A. Uluslararası Hukukun Kaynakları
77
B. Uluslararası Hukukun Süjeleri
79
C. Uluslararası Hukukun Amacı ve Dayanağı
80
II. AB Hukukunun Özellikleri
82
A. Genel Olarak
82
B. Uluslararası Hukukla AB Hukukunun Farkları
84
III. Uluslararası Hukuk – Ulusal Hukuk İlişkileri
85
IV. AB Hukuku – Ulusal Hukuk İlişkileri
87
A. Genel Olarak
87
B. Devredilen Yetki (Conferral/Attribution) Prensibi
88
1. Genel Bakış
88
2. Yetki Türleri
90
a. Birliğin Münhasır Yetkisi (Exclusive Competence/Compétence Exclusive)
92
b. Birliğin Yarışan (Paylaşılan) Yetkisi (Shared Competence/Compétence Partagée)
94
c. Birliğin Destekleyici, Üye Devletlerin Faaliyetlerini Koordine Edici ve Tamamlayıcı Yetkisi (Competence to Support, CoordinateSupplement/Compétence d’Appui, de Coordination ou de Complément)
96
d. Üye Devletlere Bırakılan Yetki (Competence of Member States/Compétence des États Membres)
96
aa. Üye Devletlerin Münhasır Yetkisi (Exclusive Competence of Member States/Compétence Exclusive des États Membres)
96
bb. Hukukların Yaklaştırılması (Approximation of Laws/Rapprochement des Droits)
97
3. Yetkinin Kullanılması
99
a. İkincillik (Yetki İkamesi) ve Oranlılık Prensipleri (Subsidiarity and Proportionality/Subsidiarité et Proportionnalité)
100
aa. İkincillik Prensibi
100
bb. Oranlılık İlkesi
103
§3. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKUNUN İLKELERİ
104
I. Genel Olarak
104
II. Özerklik İlkesi
105
III. Doğrudan Uygulanma İlkesi
106
IV. Doğrudan Etki İlkesi
107
A. Kurucu Andlaşmalar Bakımından
107
B. İkincil Normların Doğrudan Etkisi
109
1. Tüzükler (Regulations /Reglements)
109
2. Direktifler (Directives/Directives)
110
3. Kararlar (Decisions/Décisions)
112
4. Birliğin Yaptığı Anlaşmalar (Agreements/Accords)
113
V. Topluluk Hukukunun Önceliği (Primacy, Primauté)
115
2. Bölüm
AB HUKUKUNUN KAYNAKLARI, KURUMLARI VE
HUKUK KURALI YARATMA YETKİSİ
§1. AB HUKUKUNUN KAYNAKLARI
119
I. Genel Olarak
119
II. Birincil Kaynaklar – Anayasal Andlaşmalar (Primary Law/Le Droit Primaire)
119
III. İkincil Normlar (Türev Normlar) (Secondary Law) (Le Droit Derivé)
124
A. Tüzükler (Regulations) (Reglements)
124
B. Direktifler (Yönergeler) (Directives)
125
C. Kararlar (Decisions/Décisions)
126
D. Tavsiye ve Görüşler (Recommandations and Opinions) (Recommantations et Avis)
127
E. Uluslararası Anlaşmalar (International Agreements) (Accords Internationaux)
127
F. Sözleşmeler (Conventions/Conventions)
129
G. Esnek Hukuk (Soft Law) (Droit Indicatif)
130
1. İlke Kararı (Resolution/Résolution) ve Sonuç Belgesi (Conclusion/Conclusion)
130
2. Kurumlararası Anlaşmalar
131
3. Komisyonun İletişimleri
131
H. Genel Hukuk İlkeleri (General Principles of Law/Principes Généraux du Droit)
132
I. İnsan Hakları (Human Rights/Droit de I’Homme)
133
1. Genel Olarak
133
2. Temel Haklar Şartı (Charter of Fundamental Rights of the EU/Charte des Droits Fondamentaux de I’UE)
134
§2. AB KURUMLARI
137
I. Kurumsal İlkeler
137
A. Kurumsal Denge İlkesi (Principle of Institutional Balance/Principe de l’Equilibré Institutionnel)
138
B. Özerklik İlkesi ((Principle of Autonomy/Principe d’autonomie)
139
C. Dürüst İşbirliği İlkesi (Principle of Loyal Cooperation/Principe de Coopération Loyale)
140
D. Şeffaflık (Transparency/Transparence) ve Bilgilere Ulaşabilme İlkesi
141
II. Asli Kurumlar
141
A. Avrupa Konseyi (The European Council/Le Conseil Européen)
141
1. Oluşumu
141
2. Görev ve Yetkileri
144
B. Dış İşleri ve Güvenlik Politikasından Sorumlu Yüksek Temsilci (The High Representative of the Union for Foreign Affairs and Security Policy/Haut Représentant de I’Union Pour Les Affaires Étrangeres et la Politique de Sécurité)
145
1. Atanma Usulü
145
2. Görev ve Yetkileri
146
C. Komisyon (The Commission/La Commission)
147
1. Oluşumu
147
2. İşlevleri
149
D. Konsey (Bakanlar Konseyi) (The Council/Le Conseil)
150
1. Oluşumu
150
2. İşlevleri
152
E. Avrupa Parlamentosu (The European Parliament/Le Parlement Européen)
154
1. Oluşumu ve Yapısı
154
2. Yetki ve Görevleri
164
F. Sayıştay (The Court of Auditors/La Cour des Compter)
168
1. Oluşumu
168
2. Görev ve Yetkileri
169
G. Avrupa Merkez Bankası (The European Central Bank/La Banque Centrale Européenne)
170
III. Yardımcı (Tâli) Kurumlar (The Union’s Advisory Bodies/Les Organes Consultatifs de I‘Union)
172
A. Ekonomik ve Sosyal Komite (The Economic and Social Committee/Le Comité Économique et Social)
172
B. Bölgeler Komitesi (The Committee of the Regions/Le Comité des Régions)
174
C. Avrupa Yatırım Bankası (The European Investment Bank/La Banque Européenne d’Investissement)
175
D. Coreper (Committee of Permanent Representatives/Le Comité des Représentants Permanents) (Daimi Temsilciler Komitesi)
176
E. Avrupa Ombudsmanı
177
F. Ajanslar
177
§3. AB KURUMLARININ HUKUK KURALI YARATMA YETKİSİ
178
I. Yasama Faaliyetlerinin Hukuki Dayanağı
178
A. Sınırlı Yetki Prensibi
178
B. AB Mevzuatı Gerekçeli Olmalıdır
179
II. AB’nin Hukuk Kuralı Yaratma Usulleri (Treaty–derived Procedures)
180
A. Özel Usuller
180
1. Konseyin Yasama Yetkisi
180
2. Danışma Usulü (Consultation Process/Procédure de Consultation)
181
3. Uygun Bulma Usulü (Consent) (Assent/Accord)
182
4. Komisyonun Tek Başına Kural Yaratması ve Uygulama Tasarrufları
183
B. Olağan Usul (Ortak Karar Usulü) (Co–Decision Procedure/Procédure de Codécision)
184
C. Güçlendirilmiş İşbirliğinde Hukuki Rejim (ABA 20, ABİA 326–334)
188
E. Andlaşmaların Değiştirilmesi Usulü
196
1. Olağan Değiştirilme Usulü
196
2. Basitleştirilmiş Değiştirme Usulü
197
3. Clause–Passerelle
197
F. Üye Devletlerin Rolünün Kuvvetlendirilmesi
197
G. İşbirliğine Açık Model (Open Method of Coordination (OMC))“Méthode Ouverte de Coordination” (İAM)
198
H. Birliğin Dış Faaliyetleri (Uluslararası Anlaşmalar)
199
III. Bütünleşmiş Mevzuat ve Farklı Uygulamalar
201
A. Değişken Geometrili Katılım
201
B. Güçlendirilmiş İşbirliğinin Farklı İşlevleri
202
3. Bölüm
AB YARGILAMA HUKUKU
§1. ULUSLARARASI YARGI VE AB YARGI DÜZENİ
205
I. Uluslararası Yargı Hakkı ve Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi
205
II. Uluslararası Yargı Düzeni
206
III. AB Yargı Düzeni
208
A. Birlik Yargılama Düzeninin Uluslararası Yargıdan Farkları
209
1. Zorunlu Yargı Yetkisi
209
2. Topluluk Hukukunun Uygulanması ve Boşluk Doldurma Yetkisi
210
3. Yargı Yetkisinin Genişliği
210
4. Yaptırım Gücü
210
B. AB Yargı Düzeninin Özellikleri
210
1. Yetkinin Sınırlılığı İlkesi
211
2. Yetkinin Zorunluluğu İlkesi
211
a. Zorunlu Yetki Prensibi
211
b. İhtiyari Yargı Yetkisi
212
aa. Üye Devletler Arasında İhtilaflar
212
bb. AB’nin Yaptığı Bir Akit Dolayısıyla Çıkan İhtilaflar
212
3. Münhasır Yetki İlkesi
212
C. ABAD’ın Politik Gücü
212
§2. AVRUPA ADALET DİVANININ OLUŞUMU VE GELİŞİMİ
213
I. Tarihçe
213
II. ABAD’ın Oluşumu ve Alt Mahkemeler
214
A. Mahkemelerin Yapısı
214
B. Alt Mahkemeler
216
C. Lizbon Andlaşmasındaki Düzenleme
218
1. Oluşumu
218
2. Yargılama Usulü
220
3. ABAD’da Dava Takibi
222
4. İhtiyati Tedbirler
222
a. İhtiyati Tedbir Kavramı ve Amacı
222
b. İhtiyati Tedbir Çeşitleri
224
c. Avrupa Birliği Adalet Divanı ve Avrupa Genel Mahkemesinde İhtiyati Tedbirler
226
aa. İhtiyati Tedbirin Amacı ve Mahiyeti
226
bb. İhtiyati Tedbirin Yardımcı Niteliği (Davanın Esası ile İhtiyati Tedbir Arasındaki Bağ)
227
cc. İhtiyati Tedbirin Geçici Niteliği
228
dd. İhtiyati Tedbirin Şartları
229
aaa. Kat’i Olmayan (prima facie) Durum
229
bbb. Aciliyet ve Ciddi ve Onarılamaz Zarar
230
ccc. Menfaatler Dengesi
231
ee. İhtiyati Tedbir Çeşitleri
232
aaa. Yürütmenin Durdurulması (Suspension/Suspension)
233
bbb. Diğer Geçici Önlemler (Other Interim Measures/Autres Mesures Provisoires)
234
ff. İhtiyati Tedbir Kararı Verilmesi Usulü
235
aaa. Taraflar
235
bbb. Yetkili Organ
236
ccc. Yargılama Usulü
236
ddd. Teminat
237
§3. AVRUPA BİRLİĞİ ADALET DİVANI (ABAD)’IN YARGI YETKİSİ
237
I. Zorunlu Yargılama Yetkisi
237
A. Zorunlu Yargı Yetkisine Giren Davalar
238
1. İhlal Davaları (Recours en Manquement) (Infringement Proceedings)
240
a. Davacılar ve Davalılar
240
b. Karar
241
c. Örnek Olaylar
243
2. İptal Davaları (The Action for Annulment/Le Recours en Annulation)
244
a. Davacılar ve Davalılar
245
b. Hukuka Aykırılık Def’i (L’Exception d’Illegalité)
247
c. İptal Edilebilecek Tasarruflar
249
d. İptal Nedenleri
250
aa. Yetkisizlik
250
bb. Asli Usuli Kuralların İhlali
251
cc. Andlaşmanın veya Herhangi Bir Hukuk Kuralının İhlali
253
dd. Yetkinin Kötüye Kullanılması (Misuse of Powers/Le Détournement de Pouvoir)
254
e. İptal Davalarının Etkisi
254
3. Hareketsizlik Davası (The Action for Failure to Act/Recours en Carence)
255
a. Davacılar ve Davalılar
255
b. Ön Usul
256
4. Ön Karar Usulü
256
5. Haksız Fiilden Doğan Tazminat Davaları
259
a. Davacılar ve Davalılar
260
b. Davanın Konusu
261
c. Davanın Sonucu
263
7. Personel Davaları (Staff Cases)
264
8. Avrupa Yatırım Bankası ile İlgili Uyuşmazlıklar
265
II. İhtiyari Yargı Yetkisi
267
A. Üye Devletler Arasındaki İhtilaflar
267
III. Divanın Görüş Bildirme Yetkisi
268
V. Divanın, Birliğin, Birliğe Üye Olmayan Devletlerle Yaptığı Anlaşmaları Denetimi
270
§4. ABAD VE İNSAN HAKLARI
271
I. AB Temel Haklar Şartı
271
II. ABAD’ın Birlik Hukukunun Gelişiminde Rolü
271
III. ABAD ve AİHM
272
IV. AB’nin AİHS’ne Taraf Olması
274
V. AB’de İnsan Haklarının Korunması
276
A. ABAD’IN Kurucu Andlaşmaların Denetiminde Yetkisizliği
276
B. Yetki Eksikliği
276
C. 1. Sütunda ABAD’ın Yetkisinin Sınırları
278
D. ABAD’ın 3. Sütundaki Sınırlı Yetkisi
279
E. 2. Sütundaki Sınırlı Yetkisi
281
§5. ABAD KARARLARINA UYMA ZORUNLULUĞU
282
I. Tarihçe
282
II. Lizbon Andlaşmasındaki Düzenleme
283
4. Bölüm
ANAYASASIZ ANAYASALLIK, ADLİ VE
CEZAİ İŞLERDE İŞBİRLİĞİ VE YÖNETİM HAKKI
§1. AVRUPA ANAYASACILIĞI VE ULUSAL ANAYASA MAHKEMELERİ
285
I. Genel Olarak
285
II. Hukuk Kurallarına Dayalı Anayasa
286
III. Anayasa Şikayeti Yolu
287
IV. AB’ye Üye Devletlerin Anayasa Mahkemelerinin Görüşleri
287
A. Federal Alman Anayasa Mahkemesinin Görüşü
287
1. Bütünleşme Konusunda Anayasal Sorumluluk
288
2. Alman Anayasası’nın Üstünlüğü ve Federal Anayasa Mahkemesinin Yetkileri
289
3. Egemen Devlet Olmak ve AB’nin Demokratik Açığı
290
B. Polonya Anayasa Mahkemesinin AB’ye Katılım Konusundaki Görüşleri
291
C. Estonya Anayasasının Yorumu ile İlgili Görüş
292
D. Çek Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesinin Görüşü
292
E. Slovenya Anayasa Mahkemesinin Görüşü
294
F. Macaristan Anayasa Mahkemesi Görüşü
295
V. Venedik Komisyonu
296
§2. AB VATANDAŞLARININ HAKLARI
297
I. Avrupa Vatandaşlığı
297
II. Avrupa Vatandaşlarının Hakları
300
A. Serbest Dolaşım Hakkı
300
1. Genel Olarak
300
2. Aile Birleşmesi Hakkı
303
3. İdari Usuller
305
4. Sınırdışı Etme Sebepleri
306
B. AB Vatandaşlarının Siyasi Hakları
306
1. Seçme ve Seçilme Hakkı
306
2. Şikayet Hakkı (Right to Petition/Droit de Pétition)
307
3. İyi Yönetim ve Belgelere Ulaşma Hakkı
308
4. Diplomatik Koruma Hakkı (Right to Diplomatic Protection/Droit de Protection Diplomatique)
309
§3. ÖZGÜRLÜK, GÜVENLİK VE ADALET ALANI
310
I. Lizbon’dan Önceki Dönem
310
A. Maastrich Andlaşması Öncesi
310
B. 1993–1999 Dönemi
311
C. Amsterdam Andlaşmasından Sonra
312
II. Lizbon Andlaşmasındaki Düzenleme
314
A. Ülkeye Giriş, İkamet Hakkı
314
1. Sınır Kontrolü
315
2. Ülke Vatandaşları İçin Özgürlük, Güvenlik ve Adalet Alanı
317
a. Göçün Kontrolü
318
b. İnsan Hakları Boyutu
320
c. Avrupa Dayanışması
323
d. Dönüş Direktifi
324
e. Uzun Süreli İkamet Direktifi
325
f. AB 2016/801 Sayılı ve 11 Mayıs 2016 tarihli (recast) Direktifi
328
g. AB 2021/1883 Sayılı ve 20 Ekim 2021 tarihli Mavi Kart Direktifi
328
B. Aile Birleşmesi Hakkı
329
C. Sınır Konrollerine İlişkin İkincil Mevzuat
329
1. Schengen Sınırlar Kodu
329
2. Vize Kodu
331
3. Vize Bilgi Sistemi (VIS)
333
D. Sınır Kontrol Sistemleri Ve Sınır Muhafızları
334
1. Shengen Bilgi Sistemi (SIS II)
334
2. Europol
335
3. Eurojust
336
4. Frontex
337
5. AB Savcılığı (European Public Prosecutor’s Office (EPPO))
338
III AİHM ve ABAD’ın Aile Birleşmeleri ile İlgili Kararları
338
A. AİHS’nin 8. Maddesiyle İlgili AİHM Kararları
338
B. ABAD’ın Aile Birleşmesine Bakışı
340
IV. Avrupa Birliği’nin Göç ve Sığınma Politikası
342
A. Avrupa Birliğinin İşleyişine Dair Andlaşmada (Birincil Normlar) Yer Alan Hükümler
342
1. AB Temel Haklar Şartı
343
2. Geri Kabul (Readmission/Réadmission) Andlaşmaları
344
a. Genel Olarak
344
b. AB–Türkiye Geri Kabul Anlaşması
345
3. Stockholm Programı
346
B. İkincil Mevzuat
347
1. Sorumlu Devletin Belirlenmesine İlişkin Konsey Tüzüğü
347
2. Vasıf Yönergesi
351
3. Kabul Koşulları Yönergesi
355
4. Geçici Koruma Yönergesi
356
5. Usul Yönergesi
358
6. Yasadışı Göç Yönergesi
360
C. Mahkeme Kararları
363
1. AİHM’nin M.S.S v. Belçika Kararı
363
2. ABAD’ın x v. İngiltere, y v. İrlanda Kararı
365
§3. AB İDARE HUKUKU
366
I. AB’de Yönetim (Governance/Gouvernance)
366
A. Genel Olarak
366
B. AB’de Yeni Yönetim (New Governance/Nouvelle Gouvernance)
368
1. AB’de Hesap Verilebilirlik (Accountability/Comptabilité)
369
2. Saydamlık (Transparency/Transparence)
370
3. ABAD ve AB Yönetiminin Hukukileştirilmesi
371
4. Dinamik Yapı
372
II. AB Hukukunun Uygulanması
374
A. ABAD ve Üye Devletler Tarafından Uygulanması
374
1. AB Hukukunun ABAD Tarafından Uygulanması
374
a. İhlal Davası
374
b. Yaptırımı
375
2. Üye Devlet Mahkemeleri Tarafından Uygulanması
376
a. Doğrudan ve Dolaylı Etki
376
b. Öncelik (Primacy, Primauté)
377
c. Devletin Sorumluluğu
379
d. Avrupa Ombudsmanı
380
§4. CEZAİ İŞLERDE HUKUKİ İŞBİRLİĞİ
381
I. Genel Olarak
381
II. Cezai İşlerde İşbirliği ve Güvenlik Boyutu
382
A. Üye Devletlerin İç Güvenliği
382
B. Kollektif Güvenlik
382
C. Milli ve Kollektif Güvenliğin Arasında Bir Çözüm
383
D. Cezai İşlerde Hukuki İşbirliği
384
1. Karşılıklı Tanıma
384
2. Avrupa Tutuklama Emri
384
3. Ne bis in idem Prensibi
386
III. Ceza Hukukunun Uyumlaştırılması
386
A. Avrupa Suçları
388
B. Polis İşbirliği
390
5. Bölüm
ORTAK DIŞ VE GÜVENLİK POLİTİKASI (ODGP) VE
ORTAK GÜVENLİK VE SAVUNMA POLİTİKASI (OGSP)
§1. ORTAK DIŞ VE GÜVENLİK POLİTİKASI
393
I. AB’nin Anlaşma Yapma Yetkisi ve Dış İlişkileri
393
A. Genel Olarak
393
B. AB’nin Yaptığı Anlaşmaların Çeşitleri
395
C. Lizbon Anlaşmasından Önceki Dönemde Avrupa Dış Politikası
398
1. Roma Andlaşmasındaki Düzenlemeler
398
2. Anayasal Andlaşmadaki Düzenleme
401
II. Lizbon Andlaşması ile AB’nin Ortak Dış Politikasının Düzenlenmesi
403
A. Genel Olarak
403
B. ODGP İçin Öngörülen Mevzuat
406
1. Ortak İşlem (Joint Action) (JAS) (Action Commune)
406
2. Ortak Strateji (Common Strategies) (Stratégie Commune)
407
3. Ortak Tutum (Common Position) (CPs) (Position Commune)
407
4. Sui Generis Kararlar
407
C. ODGP’de Yetkinin Sınırları
408
1. ABAD’ın Yaklaşımı
408
2. Teorik Esaslar
410
3. AB’nin Anlaşma Yapma Yetkisi’nin Sınırları
410
4. Uygulama
413
5. Sütunlar Arasındaki İlişkiler ve ABA 40. Madde
414
D. Yetki Çeşitleri
416
1. Açık Dış Yetki
416
2. Zımni Dış Yetki
417
3. Aşkın Yetki (Overlap effect)
419
E. Güçlendirilmiş İşbirliği
420
F. Uygulamadaki Güçlükler
421
§2. ORTAK DIŞ GÜVENLİK VE SAVUNMA POLİTİKASI
423
I. Genel Olarak
423
II. AB Dış İlişkiler Servisi (European External Action Service) (EEAS)
425
III. Milli Politikalarla İlişkiler
428
A. Milli Dış Politikalar ile İşbirliği ve ODGP’nin Otonom Oluşu
428
B. Ortak Dış ve Güvenlik Politikasının Misyonu
430
C. AB’nin Dış İlişkileri
431
III. Ortak Güvenlik ve Savunma Politikası
433
A. Genel Olarak
433
B. 2003–2007 Yıllarında AGSP Operasyonları
436
C. BAB’ın Kuruluşu ve NATO
438
D. Lizbon Andlaşmasındaki Düzenleme
439
E. Son Gelişmeler
442
F. Brexit (Bileşik Krallığın AB’den Ayrılması)
445
1. Politik Etkileri
446
2. Hukuki Etkileri
446
3. Nitelikli Oy
447
G. Değerlendirme
447
Sonuç
455
EK 1: Kurucu Andlaşmaların Maddelerinin Lizbon Andlaşması ile Karşılaştırmalı İngilizce Tablosu
459
EK 2: Kurucu Andlaşmaların Maddelerinin Lizbon Andlaşması ile Karşılaştırmalı Türkçe Tablosu
487
EK 3: Avrupa Birliği Andlaşması ve Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Andlaşma
512
Kaynakça
513
Kavram Dizini
531
Yazarın Özgeçmişi
536