Çocuk işçinin iş ilişkisini konu alan bu çalışma uluslararası ve ulusal iş hukuku normları üzerinde bir inceleme ve değerlendirme yapmak amacıyla kaleme alınmıştır. Çalışmada ilk olarak Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi, Avrupa Birliği ve Afrika Birliği belgeleriyle oluşturulan normlar ve uygulamanın izlenmesi ve denetimine ilişkin yöntemler ile Uluslararası Çalışma Örgütü’nün çocuk işçiliğiyle ilgili standartları incelenmektedir. Türk İş Hukuku normları üzerindeki inceleme çocuk işçinin iş ilişkisinin yasal çerçevesinin öğreti ve yargı kararlarından yararlanılarak değerlendirilmesini içermektedir. Dünya’da ve Türkiye’de çocuk işçiliğini hukuki bakış açısıyla değerlendiren bu çalışmanın okuyucuya yararlı olması umulmaktadır.
İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA III ÖNSÖZ VII KISALTMALAR IX İÇİNDEKİLER 1 GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM ULUSLARARASI NORMLAR
§1. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BELGELERİ 11 I. İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRİSİ 11 II. EKONOMİK, SOSYAL VE KÜLTÜREL HAKLAR ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİ 12 A. Çalışan Çocukların Hakları 13 B. Sağlık ve Eğitim Hakları 15 C. Denetim Yöntemleri 16 1. Rapor Yoluyla Denetim 16 2. Başvuru Yoluyla Denetim 20 III. MEDENİ VE SİYASAL HAKLAR ULUSLARARASI SÖZLEŞMESİ 22 A. Çocuğun Korunması 22 B. Kölelik, Zorla veya Zorunlu Çalıştırma Yasağı 25 C. Uygulamanın Denetimi 26 IV. KÖLELİK SÖZLEŞMESİ 28 V. KÖLELİK, KÖLE TİCARETİ, KÖLELİĞE BENZER UYGULAMA VE GELENEKLERİN ORTADAN KALDIRILMASINA DAİR EK SÖZLEŞME 29 VI. CENEVRE ÇOCUK HAKLARI BİLDİRİSİ 30 VII. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇOCUK HAKLARI BİLDİRİSİ 31 VIII. ÇOCUK HAKLARINA DAİR BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SÖZLEŞMESİ 32 A. Genel Olarak 32 B. Genel İlkeler 34 C. Çalışan çocuklarla ilgili haklar 36 1. Yaşam Hakkı 36 2. Bedensel, Zihinsel, Ruhsal, Ahlaki ve Toplumsal Gelişmesini Sağlayacak Yeterli Bir Hayat Seviyesi Hakkı 37 3. Ayrımcılığa Karşı Korunma Hakkı 37 4. Eğitim Hakkı 37 5. Sağlık Hakkı 38 6. Dinlenme Hakkı 38 7. Sosyal Güvenlik Hakkı 38 8. Çocuğun Ekonomik Sömürüye ve Her Türlü Tehlikeli İşte veya Eğitimine, Sağlığına veya Gelişmesine Zararlı Olabilecek Nitelikte Çalıştırılmasına Karşı Korunma Hakkı 38 9. Çocuğun Uyuşturucu ve Psikotrop Maddelerin Yasadışı Kullanımına ve Üretim ve Kaçakçılığı Alanında Kullanılmasına Karşı Korunması 40 10. Çocuğun Cinsel Sömürüye ve Cinsel Suistimale Karşı Korunma Güvencesi 41 11. Çocuğun Kaçırılması, Satılması ve Fuhuşa Konu Olmasının Önlenmesi 41 12. Çocuğun Her Türlü Sömürüye Karşı Korunması 42 13. Çocuğun Silahlı Çatışmalara Katılmaması ve Askere Alınmaması 42 D. Sözleşmenin Uygulanması ve Denetimi 43 § 2. AVRUPA KONSEYİ BELGELERİ 45 I. AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ 45 A. Zorla Çalıştırma Yasağı 45 B. Uygulamanın Denetimi 49 II. AVRUPA KONSEYİ ÇOCUKLARIN CİNSEL SÖMÜRÜ VE İSTİSMARA KARŞI KORUNMASI SÖZLEŞMESİ 49 A. Çocuğun Cinsel Sömürüsü ve İstismarı 50 B. Yaptırımlar 51 C. İzleme Mekanizması 51 III. AVRUPA KONSEYİ İNSAN TİCARETİNE KARŞI EYLEM SÖZLEŞMESİ 52 A. İnsan Ticareti 53 B. İzleme Mekanizması 54 IV. AVRUPA SOSYAL ŞARTI 55 A. Çocukların ve Gençlerin Korunması Hakkı 57 1. Asgari Çalışma Yaşı 57 2. Ücret 58 3. Çalışma Süreleri, Tatil ve İzinler 59 4. İş Sağlığı ve Güvenliği 59 5. Mesleki Eğitim 60 B. Denetim ve Yaptırımlar 60 §3. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKU 63 I. Avrupa Birliği Antlaşması ve Avrupa Birliği’nin İşleyişi Hakkında Antlaşma 63 II. İşçilerin Temel Sosyal Haklarına Dair Topluluk Şartı 64 III. Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı 66 A. Çocukların Korunma ve Bakım Hakkı 69 B. Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Çalışan Gençlerin Korunması 70 IV. Genç İşçilerin Çalışma Ortamında Korunmasına İlişkin Belgeler 71 A. Genç İşçilerin Korunmasına İlişkin 67/125/EEC Sayılı Komisyon Tavsiyesi 71 1. Asgari Çalışma yaşı 72 2. Çalışma Süreleri ve İzinler 72 3. Sağlıksız ve Tehlikeli İşler 73 B. Gençlerin İşte Korunmasına ilişkin 94/33/EC Sayılı Konsey Direktifi 73 1. Asgari Çalışma ve Çalıştırma Yaşı 75 2. Çalışma ve Dinlenme Süreleri 76 3. Tehlikeli İşlerde Çalıştırma Yasağı 77 4. İşverenin Sorumlulukları 78 C. Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin İnsan Ticaretinin Önlenmesi İnsan Ticaretiyle Mücadele ve Mağdurların Korunmasına İlişkin 2011/36/EU sayılı Direktifi 78 D. Avrupa Parlamentosu ve Konseyi'nin Çocukların Cinsel İstismarı ve Çocuk Pornografisi ile Mücadeleye İlişkin 2011/93/EU sayılı Direktifi 80 E. Çocuk Haklarına İlişkin Avrupa Birliği Stratejisi 81 §4. AFRİKA BİRLİĞİ BELGELERİ 84 I. AFRİKA İNSAN VE HALKLARININ HAKLARI ŞARTI 84 A. Haklar ve Ödevler 84 B. Uygulamanın Denetimi 85 II. ÇOCUK HAKLARI VE REFAHINA DAİR AFRİKA ŞARTI 87 A. Genel Olarak 87 B. Çocuk İşçiliği 89 C. Uygulamanın Denetimi 90 III. AFRİKA GENÇLİK ŞARTI 92 § 5. ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ NORMLARI 93 I. ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ’NÜ KURAN ANDLAŞMA 93 II. ÇALIŞMAYA İLİŞKİN TEMEL HAKLARLA İLGİLİ İLKELER ILO BİLDİRGESİ 94 III. ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ SÖZLEŞMELERİ VE TAVSİYE KARARLARI 97 A. 138 SAYILI ASGARİ YAŞ SÖZLEŞMESİ 97 1. Sözleşmenin Uygulama Alanı 99 2. Asgari Çalışma Yaşı 100 B. 182 SAYILI EN KÖTÜ BİÇİMLERDEKİ ÇOCUK İŞÇİLİĞİNİN YASAKLANMASI VE ORTADAN KALDIRILMASINA İLİŞKİN ACİL EYLEM SÖZLEŞMESİ 102 1. Kölelik ve Kölelik Benzeri Uygulamalar 105 a. Zorla veya Zorunlu Çalıştırma 106 b. Borç Karşılığı Bağımlı Çalıştırma 107 c. Çocuk Alım Satımı ve Ticareti 108 d. Çocuğun Silahlı Çatışmalarda Zorla veya Zorunlu Olarak Tutulması 108 2. Çocuğun Fuhuş, Pornografi ve Pornografik Gösterilerde Kullanılması 109 3. Çocuğun Uyuşturucu Maddelerin Üretimi ve Ticaretinde Kullanılması 110 4. Çocuğun Tehlikeli İşlerde Çalışması 110 C. GENÇLERİN GECE ÇALIŞMASI (SANAYİ) 6 SAYILI SÖZLEŞMESİ (1919) 112 D. GENÇLERİN GECE ÇALIŞMASI (SANAYİ DIŞI İŞLER ) 79 SAYILI SÖZLEŞMESİ 113 E. GENÇLERİN TIBBİ MUAYENESİ (SANAYİ) 77 SAYILI SÖZLEŞMESİ 114 F. GENÇLERİN TIBBİ MUAYENESİ (SANAYİ DIŞI İŞLER) 78 SAYILI SÖZLEŞMESİ 115 G. GENÇLERİN TIBBİ MUAYENESİ (YERALTI İŞLERİ) 124 SAYILI SÖZLEŞMESİ 116 H. GENÇLERİN TIBBİ MUAYENESİ 79 SAYILI TAVSİYE KARARI 117 I. ÇALIŞMA SÜRELERİNİN AZALTILMASI HAKKINDA 116 SAYILI TAVSİYE KARARI 118 J. GENÇLERİN ÇALIŞMA KOŞULLARI (YERALTI İŞLERİ) 125 SAYILI TAVSİYE KARARI 118 K. TARIMDA SAĞLIK VE GÜVENLİK 184 SAYILI SÖZLEŞMESİ 120 L. TARIMDA SAĞLIK VE GÜVENLİK 192 SAYILI TAVSİYE KARARI 121 IV. ÇOCUK İŞÇİLİĞİNİN ORTADAN KALDIRILMASINA DAİR EYLEM ÇAĞRISI 121
İKİNCİ BÖLÜM TÜRK İŞ HUKUKU NORMLARI
§ 1. ANAYASA 123 § 2. KAVRAMLAR 124 I. Çocuk ve Genç İşçi 124 II. Çırak ve Stajyer 125 A. Çırak 125 B. Stajyer 127 § 3. ÇOCUK İŞÇİNİN İŞ İLİŞKİSİNE UYGULANAN KANUNLAR 129 I. SANAYİ VE TİCARET İŞLERİ 129 A. Sanayiden Sayılan İşler 129 B. Ticaretten Sayılan İşler 130 II. TARIM VE ORMAN İŞLERİ 130 A. İş Kanunu 131 B. Türk Borçlar Kanunu 131 III. DENİZ TAŞIMA İŞLERİ 132 IV. EVLERDE YAPILAN EL SANATLARI İŞLERİ 132 V. EV HİZMETLERİ 134 VI. ESNAF VE SANATKÂR FAALİYETİ KAPSAMINDAKİ İŞYERLERİ 135 VII. PROFESYONEL SPORCU ÇOCUKLAR 136 A. Türk Borçlar Kanunu 136 B. İş Kanunu 138 VIII. YABANCI ÇOCUKLAR 138 A. Yabancıların Çalışması 138 B. Uluslararası Koruma Statüsünde Bulunan Yabancılar 139 1. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu 139 2. Çocuklarla ilgili hükümler 141 C. Geçici Koruma Statüsünde Bulunan Yabancılar 143 1. Genel Olarak 143 2. Çocuklarla İlgili Hükümler 145 D. Yaptırımlar 146 § 4. İŞ İLİŞKİSİNİN KURULMASI 147 §5. ÇALIŞTIRMA YAŞI VE ÇOCUKLARI ÇALIŞTIRMA YASAĞI 152 I. İş Kanunu 153 A. Yer Altında ve Su Altında Çalıştırma Yasağı 153 B. Yaş kayıtlarına göre müsaade edilen işlerden olsalar dahi çalıştırılması yasak olan işler 153 C. Çocuk İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler 154 D. Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler 156 E. Gece Çalıştırma Yasağı 158 II. Deniz İş Kanunu 158 III. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 159 IV. Polis Vazife ve Salâhiyetleri Kanunu 160 V. İŞVERENLERLE İLGİLİ YASAKLAR 161 VI. Yasağa Aykırılığın Hukuki Sonuçları 161 A. İş Sözleşmesinin Hükümsüzlüğü 161 B. İdari Para Cezaları 165 § 6. İŞİN DÜZENLENMESİ 165 I. ÇALIŞMA VE DİNLENME SÜRELERİ 165 A. İş Kanunu 165 B. Umumi Hıfzıssıhha Kanunu 166 II. DİNLENME SÜRELERİ 166 A. Hafta Tatili 166 B. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller 166 C. Yıllık Ücretli İzin 167 III. ÇALIŞMA VE DİNLENME SÜRELERİNE İLİŞKİN HÜKÜMLERE AYKIRILIĞIN YAPTIRIMLARI 167 IV. İŞVERENLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 167 §7. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 168 I. Çalışanların Gözetimi 169 II. Çalışanların Eğitimi 169 III. Çalışanların Bilgilendirilmesi 170 IV. Yaptırımlar 170 A. İdari Yaptırımlar 170 1. İşin Durdurulması 171 2. İşçilerin Çalışmaktan Alıkonulması 171 3. İdari Para Cezaları 172 B. Cezai Yaptırımlar 172 §8. ÇOCUK İŞÇİNİN SENDİKA HAKKI 175 I. ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER 175 A. Birleşmiş Milletler Belgeleri 175 1. Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi 175 2. Medeni ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi 175 3. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme 175 B. Avrupa Konseyi Belgeleri 176 1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 176 2. Avrupa Sosyal Şartı 176 C. ULUSLARARASI ÇALIŞMA ÖRGÜTÜ NORMLARI 177 1. Örgütlenme ve Pazarlık Hakkına İlişkin 98 Sayılı Sözleşme 177 2. Sendikal Özgürlük ve Sendika Hakkının Korunmasına İlişkin 87 Sayılı Sözleşme 177 II. TÜRK HUKUKU 178 A. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası 178 B. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu 178 1. Sendika Kurucusu Olma 178 2. Sendikaya Üye Olma 179 § 9.ÇOCUK İŞÇİNİN SOSYAL GÜVENLİĞİ 180 I. Sigortalı Sayılanlar 180 II. Kısmen Sigortalı Sayılanlar 181 C. Sigortalı Sayılmayanlar 182 DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 183 KAYNAKLAR 185
