Bilim Teknoloji ve Yeniliğin Finansmanı ve Vergilendirilmesi

Doç. Dr. Işıl Fulya ORKUNOĞLU

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ. 5

İÇİNDEKİLER  7

TABLOLAR VE ŞEKİLLER DİZİNİ  15

KISALTMALAR DİZİNİ. 17

GİRİŞ . 19

BİRİNCİ BÖLÜM

TEMEL KAVRAMSAL AÇIKLAMALAR

1.1. Bilim, Teknoloji ve Yenilik Kavramları 21

1.1.1. Bilim. 24

1.1.1.1. Bilimlerin Sınıflandırılması. 25

1.1.1.2. Bilimsel Yöntem Türleri . 26

1.1.2. Teknoloji  27

1.1.2.1. Teknoloji Türleri  28

1.1.2.2. Bölgesel ve Sektörel Teknolojik Gelişim Stratejileri  29

1.1.2.3. Teknoloji Transfer (TT) Mekanizmaları 30

1.1.2.4. Tekno-Ekonomi ve Ekonomik Gelişmede Teknolojinin

Rolü . 31

1.1.3. Yenilik  32

1.1.3.1. İcat/Buluş ve Yenilik İlişkisi 33

1.1.3.2. Ar-Ge ve Yenilik İlişkisi. 34

1.1.3.3. Yeniliğin Kaynakları 35

1.1.3.4. Yenilik Türleri. 36

1.1.3.4.1. Değişimin Şiddetine Göre Yenilik Türleri 36

1.1.3.4.2. Kullanım Alanına Göre Yenilik Türleri. 36

1.1.3.4.2.1. Ürün ve Hizmet Yeniliği  36

1.1.3.4.2.2. Süreç Yeniliği  37

1.1.3.4.2.3. Örgüt/Organizasyon Yeniliği. 37

1.1.3.4.2.4. Pazarlama Yeniliği. 37

1.1.3.5. Yenilik Yönetimi ve Yenilik Stratejileri . 37

8 İçindekiler

İKİNCİ BÖLÜM

BİLGİ, TEKNOLOJİ VE YENİLİĞİN EKONOMİK TEORİSİ

2.1. Bilgi, Teknoloji ve Yeniliğin Temel Ekonomi Politikalarındaki Yeri 43

2.1.1. Bilgi Hakkındaki Ekonomik Görüşler. 43

2.1.1.1. Tam Bilgi  44

2.1.1.2. Tam Bilgi Görüşünü Eleştirenler. 44

2.1.1.3. Asimetrik Bilgi  45

2.1.2. Bilginin Ekonomik Katkısının Ölçümü. 46

2.1.2.1. Bilgi Oranı. 47

2.1.2.2. Bilgi Endeksi . 47

2.1.2.3. Bilgi Akışı  48

2.1.2.4. Bilgi Toplumu Endeksi 49

2.1.2.5. Bilgi Toplumunun Ölçümünde Temel Kriterler  49

2.1.3. Teknoloji Hakkındaki Ekonomik Görüşler. 51

2.1.3.1. Klasik Görüş 51

2.1.3.2. Neoklasik Görüş . 52

2.1.3.3. Son Dönem Ekonomik Görüşleri  53

2.1.3.4. Teknolojinin Ekonomiye Katkısının Ölçümü. 55

2.1.4. Yenilik Hakkındaki Ekonomik Görüşler. 58

2.1.4.1. Neoklasikler . 58

2.1.4.2. Shumpeterci- Evrimci Görüşler  58

2.1.5. BTY İle İlgili Diğer Ekonomik Görüşler ve Teorileri . 60

2.1.5.1. Bilgi Ekonomisi. 62

2.1.5.2. Yeni Ekonomi . 62

2.1.5.3. Büyüme ve Kalkınma Ekonomisi Teorileri 64

2.1.5.3.1. İçsel Büyüme Modelleri  69

2.1.5.3.2. Orta Gelir Tuzağı . 71

İçindekiler 9

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ULUSAL VE BÖLGESEL YENİLİK SİSTEMLERİ

3.1. Yenilik Sistemi  73

3.1.1. Yenilik İlkeleri, Yenilik Modelleri, Teorileri, Ulusal ve Bölgesel

Yenilik Sistemi 73

3.1.1.1. Yenilik İlkeleri  73

3.1.1.2. Yenilik Modelleri 75

3.1.1.3. Yenilik Teorileri 77

3.1.2. Ulusal Yenilik Sistemi ve Modelleri 78

3.1.2.1. Devletçi Model  81

3.1.2.2. Liberal Model  81

3.1.2.3. Üçlü Sarmal Modeli . 81

3.1.3. Bazı Seçilmiş Ülkelerin Ulusal Yenilik Sistemleri  82

3.1.3.1. İsviçre  83

3.1.3.2. Finlandiya  84

3.1.3.3. Danimarka . 85

3.1.3.4. ABD 86

3.1.4. Hızlı Ekonomik Gelişme Gösteren Asya Ülkelerinin Yenilik

Sistemleri . 88

3.1.4.1. Hindistan . 89

3.1.4.2. Çin 91

3.1.4.3. Japonya 92

3.1.4.4. Singapur. 95

3.1.5. Türkiye’nin Bilim, Teknoloji ve Yenilik Sisteminin Yapısı ve

Gelişimi  97

3.1.5.1. 1923-1960 Dönemi 97

3.1.5.2. 1960-2000 Dönemi 98

3.1.5.3. 2000’ler Sonrası Dönem  102

3.1.6. Ulusal Yenilik Sistemlerindeki Son Gelişmeler ve Türk Ulusal

Yenilik Sisteminin Aktörleri 103

3.1.7. Bölgesel Yenilik Sistemi 105

10 İçindekiler

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

TÜRKİYE’DE BİLİM, TEKNOLOJİ VE YENİLİĞİ DÜZENLEYEN KAMU POLİTİKALARI

4.1. Kamu Finansman Politikaları ve Bilim, Teknoloji ve Yeniliğin Finansmanı .107

4.1.1. Kamu Finansman Politikaları 107

4.1.2. Bilim, Teknoloji ve Yeniliğin Finansmanı  108

4.1.2.1 Ar-ge’ye Doğrudan Teşvik Veren Kurumlar 114

4.1.2.1.1. Ulusal Kurumlar  114

4.1.2.1.1.1. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı  115

4.1.2.1.1.2. TÜBİTAK  116

4.1.2.1.1.3. KOSGEB. 117

4.1.2.1.1.4. Kalkınma Ajansları. 119

4.1.2.1.1.5. Ar-Ge Merkezleri. 120

4.1.2.1.1.6. Türkiye Teknoloji Geliştirme

Vakfı (TTGV)  121

4.1.2.1.1.7. Türk Patent Enstitüsü 121

4.1.2.1.1.8. TÜBA . 123

4.1.2.1.1.9. Kuluçka Merkezi 124

4.1.2.1.2. Uluslararası Kurumlar . 125

4.1.2.1.2.1. Teknoloji Transfer Ofisleri. 125

4.2.1.1.1.2. Teknoparklar/ Teknoloji

Geliştirme Bölgeleri  125

4.1.2.1.2.3. Horizon 2020 ve Horizon

Avrupa Programları. 127

4.1.2.1.2.4. Eureka ve Eurostars  128

4.1.3. Türkiye’de Ar-Ge’ye Yönelik Vergi Düzenlemeleri . 129

4.1.3.1. 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ile Sağlanan Ar-ge

İndirimi. 132

4.1.3.2. 5746 Sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin

Desteklenmesi Hakkında Kanunla Sağlanan Teşvikler . 133

4.1.3.3. 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu İle

Sağlanan Teşvikler 135

4.1.3.4. 3065 Sayılı KDV Kanunu İle Sağlanan Teşvikler 136

4.1.3.5. Türk Ar-Ge Vergi Mevzuatının Değerlendirilmesi  139

İçindekiler 11

4.1.4. Finansmanda Özel Sektörün Payı  142

4.1.4.1. Girişimci /Risk Sermayesi. 142

4.1.4.2. Melek Yatırımcı 143

4.1.4.3. Leasing, Yap-İşlet-Devret vb. Uygulamaları. 144

4.1.4.4. Banka Mikro Kredileri 145

4.1.4.5. Kitle Fonlaması  146

BEŞİNCİ BÖLÜM

YENİLİĞİ DÜZENLEYEN DİĞER POLİTİKA UYGULAMALARI

5.1. Kamunun Yeniliği Düzenleyici Diğer Politikaları . 149

5.1.1. Fikrî ve Sınai Haklar 151

5.1.1.1. Telif 151

5.1.1.2. Patent  153

5.1.1.3. Marka  154

5.1.1.4. Coğrafi İşaret . 155

5.1.1.5. Endüstriyel Tasarım. 156

5.1.1.6. Mikroçip Topoğrafyası. 157

5.1.1.7. Ticari Sır. 158

5.1.1.8. Teknik Bilgi (Know-How) . 159

5.1.2. Rekabet Hukuku. 159

5.1.3. AB’de Bilim, Teknoloji ve Yenilik Odaklı Kamu Politikaları ve

Programları  161

5.1.3.1. AB Hukuki Düzenlemeleri ve Programları . 163

5.1.3.2. AB’de Bilim, Teknoloji ve Yeniliğin Gelişimi. 166

5.1.3.3. Bilim Teknoloji ve Yenilik Politikalarının Uluslararası

Karşılaştırması . 168

ALTINCI BÖLÜM

BTY MALİ TEŞVİKLERİ VE BAZI ULUSLARASI ENDEKSLER

6.1. Dünyada Ar-Ge Teşvikleri ve Gelişimi  173

6.1.1. Temel Ar-ge Teşvikleri . 174

6.1.1.1. Vergi İndirimi. 175

6.1.1.2. Vergi Kredileri 176

12 İçindekiler

6.1.1.3. Vergi Ertelemesi ve Vergi Tatilleri 177

6.1.1.4. Hızlandırılmış Amortisman. 178

6.1.1.5. Patent Kutusu Rejimi . 179

6.1.2. Seçilmiş Bazı Ülkelerde Ar-Ge Teşvikleri  179

6.1.2.1. Fransa. 185

6.1.2.2. İngiltere 187

6.1.2.3. İrlanda 188

6.1.2.4. Almanya . 189

6.1.2.5. Belçika . 190

6.1.3. Ar-Ge Teşviklerinin Uluslararası Boyutta Karşılaştırılması 192

6.1.4. Küresel Rekabet Gücü, Yenilik ve Teşviklerle İlintisi. 195

6.1.5. Yenilik Ölçüm Kriterleri ve Bazı Uluslararası Endeksler 196

YEDİNCİ BÖLÜM

TÜRKİYE VE AB YENİLİK GÖSTERGELERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

7.1. Bilim, Teknoloji ve Yenilik Verileri ve Çıktıları 201

7.1.1. Türkiye’deki Bilim, Teknoloji ve Yeniliğe İlişkin Veriler  201

7.1.1.1. Yayınlar  205

7.1.1.2. Patent Sayıları  207

7.1.1.3. Ar-Ge Harcamaları . 209

7.1.1.4. Ar-Ge İnsan Kaynağı. 210

7.1.2. AB’de Bilimsel Çıktı ve Diğer Yenilik Göstergeleri /Verileri (Yenilik

Endeksi) 211

7.1.2.1. Yayınlar  212

7.1.2.2. Patent Sayıları  213

7.1.2.3. Ar-Ge Harcamaları . 214

7.1.2.4. Ar-Ge İnsan Kaynağı. 215

7.1.2.5. AB Yenilik Araştırması  218

7.1.2.6. Yüksek Teknoloji Endüstrisi ve Bilgi Yoğun Hizmetler 219

7.2. Türkiye’deki Ar-Ge Teşviklerinin Çıktılara Kıyasla Etkinliğinin

Değerlendirilmesi221

İçindekiler 13

SEKİZİNCİ BÖLÜM

GÜNCEL TEKNOLOJİK GELİŞMELER VE MALİ AÇIDAN İRDELENMESİ

8.1. GÜNCEL TEKNOLOJİK GELİŞMELER  225

8.1.1. Büyük Veri 227

8.1.2. Yapay Zekâ. 228

8.1.3. Blokzincir . 229

8.1.4. Bulut Teknolojisi  230

8.1.5. Elektronik, Dijital/Sanal ve Kripto Paralar 231

8.1.6. Metaverse 235

8.1.7. Akıllı Şehirler 235

8.1.8. Nesnelerin İnterneti. 237

8.1.9. Robotlar, Drone’lar, 3D Yazıcılar 238

8.1.10. E-Maliye Uygulamaları ve Dijital Ekonominin Vergilendirilmesi 241

8.1.10.1. E-Maliye Uygulamaları  241

8.1.10.2. Dijital Ekonominin Vergilendirilmesi . 244

8.1.10.2.1. Dünyadaki Uygulamalar ve Çeşitli Ülke

Örnekleri  249

8.1.10.2.1.1. Fransa. 256

8.1.10.2.1.2. Hindistan  257

8.1.10.2.1.3. Çin  259

8.1.10.2.1.4. İngiltere  260

8.1.10.2.1.5. ABD. 261

8.1.10.2.2. Türkiye’deki Uygulama. 263

8.1.10.2.3. Dijital Hizmet Vergisi Uygulamasının

Ülkeler Arası Karşılaşılaştırması 267

SONUÇ  271

KAYNAKÇA  283