Cezai Şart Ve Yargıtay Uygulaması
Eser Sözleşmesinde Temerrüde Dayalı
CEZAİ ŞART VE YARGITAY UYGULAMASI
Gökhan DİRİCAN
- Giriş
- Cezaî Şartın Konusu Olduğu Asıl Borç İlişkisi: Eser Sözleşmesi
- Cezaî Şart
- Eser Sözleşmesi Taraflarının Temerrüdüne Dayalı Cezaî Şart Hükümleri
- Aşırı Cezaî Şartın İndirilmesi Ve Tacir Borçlunun Aşırı Cezaî Şartın İndirilmesini İsteyememesi
İÇİNDEKİLER
Önsöz V
içindekiler VI
Kısaltmalar X
A. BÖLÜM: GÎRlŞ 1
§ 1- Genel Olarak Konunun Sunumu 1
§ 2- Araştırma Planı 1
§ 3- Terminoloji 2
§ 4- Kanunî Düzenleme 3
B. BÖLÜM: CEZAÎ ŞARTIN KONUSU OLDUĞU ASIL BORÇ ÎLÎŞKÎSÎ: ESER SÖZLEŞMESİ 4
§ 5- Tanımı, Hukukî Niteliği, Unsurları, Geçerliliği 4
A. Genel Olarak 4
B. Tanımı 4
C. Hukukî Niteliği 5
D. Unsurları 6
A- Eser Meydana Getirme Taahhüdü 7
1. Eser Kavramı 7
2. Meydana Getirme Unsuru 7
B- Ücret Ödeme Taahhüdü 8
C- Tarafların Anlaşması 8
E. Geçerliliği 9
§ 6- Eser Sözleşmesinin Taraflarına Yüklediği Aslî Borçlar 9
I- Müteahhidin Eseri Teslim Etme Borcu 9
E- Iş Sahibinin Ücret Ödeme Borcu 12
A- Ücretin Sözleşme ile Belirlenmemesi 12
B- Ücretin Sözleşme ile Belirlenmesi 12
A. Götürü Ücret 13
B. Yaklaşık Ücret 14
3. BÖLÜM: CEZAÎ ŞART 15
§ 7- Tanımı, Hukukî Niteliği, Geçerliliği 15
A. Tanımı 15
B. Hukukî Niteliği 16
C. Geçerliliğ i 18
A- Genel Olarak 18
B- Şekil Açısından 19
§ 8- Özellikleri, işlevleri, Türleri 21
1. Özellikleri 21
A- Asıl Borcun Varlığı 21
B- Her Türlü Borç için Ceza Koşuluna Yer Verilebilmesi 22
C- Asıl Borç Yanında Ayn, Parasal Değer Taşıyan ve
Bağımsız Bir Edimin Bulunması 23
D- Her Türlü Edimin Ceza Olarak Kararlaştınlabilmesi 23
E- Fer’î Niteliği 24
2. işlevleri 26
3. Türler i 27
A- Seçimlik Cezaî Şart 27
B- ifaya Eklenen Cezaî Şart 29
C-Dönme Cezası 31
D- Sözleşmeye Konulan Ceza Koşulunun Türünün
Belirlenmesi 32
§ 9- Cezaî Şartın Borçlunun Kusuru, Alacaklının Zararı ve Diğer
Tazminat Talepleri ile Bağlantısı 34
1. Cezaî Şart ve Kusur 34
2. Cezaî Şart ve Zarar 35
A- Prensip 35
B- Cezaî Şart ile Karşılanmayan Zararların Tazmini 36
1- Genel Olarak 36
2- Cezaî Şartın Paradan Başka Bir Edim Olarak
Kararlaştırılması Hâlinde 37
4. BÖLÜM: ESER SÖZLEŞMESİ TARAFLARININ
TEMERRÜDÜNE DAYALI CEZAÎ ŞART HÜKÜMLERİ 39
§ 10- Müteahhidin Temerrüdüne İlişkin Cezaî Şart Uygulaması 39
A. Genel Olarak 41
B. Müteahhidin Eseri Teslim Borcunda Temerrüdü 41
A- Temerrüdün Şartları 41
A. Eseri Teslim Borcunun Muaccel (Talep Edilebilir)
Olması 42
B. Iş Sahibinin ihtarı 42
1. Kural 42
2. ihtara Lüzum Bulunmayan Hâller 43
aa) ifa Zamanının Sözleşme ile Belirlenmiş veya
Belirlenebilir Tarzda Düzenlenmiş Bulunması.... 43
bb) ifa Zamanının Sözleşmede Tanınan Yetkiye Dayanılarak Bir Muacceliyet ihbarıyla Belirlenmesi 44
cc) Dürüstlük Kuralının İhtarı Gereksiz Kılması 45
C. İfanın Mümkün Olması 45
D. Temerrüde Engel Olan Sebeplerden Birinin Bulunmaması 46
B- Iş Sahibinin Sahip Olduğu Haklar 47
1. Aynen ifada Israr Edilmesi 47
a) Genel Olarak 47
b) Gecikmiş İfayı ve Gecikme Tazminatını Talep 48
c) Iş Sahibinin BK m. 97 Hükmüne Dayanması 50
2. Diğer Seçimlik Haklar 53
A. Genel Olarak 53
B. Mehil Tayini 53
aa) Kural 53
bb) Mehil Tayinine Lüzum Bulunmayan Hâller 54
C. Iş Sahibinin Beyanı 56
aa) Genel Olarak 56
bb) Iş Sahibinin Beyanının Yeteri Derecede
Açık Olmaması 56
d) Seçilen İmkanın Sonuçlan 58
aa) İfadan Vazgeçerek Olumlu Zararın Tazmini 58
bb) Sözleşmeden Dönülerek Olumsuz Zararların
İstenmesi 60
§11- Müteahhidin Temerrüdüne İlişkin İfaya Eklenen Cezaî Şart
Uygulaması 63
A. Genel Olarak 63
B. BK m. 158/11 Hükmü Uyarınca İfaya Eklenen Cezaî Şart 63
C. İş Sahibinin İfaya Eklenen Cezaî Şartı Talebi ve
Bu Talebin Hüküm ve Sonuçlan 64
A- Genel Olarak 64
B- İfaya Eklenen Cezaî Şart - Götürü Tazminat Ayınmı
ve Bu Ayınma Dayalı Hüküm ve Sonuçlar 65
C- İfaya Eklenen Cezaî Şartın Talep Edilmesi 69
A. Müteahhidin Temerrüde Düşmesi Gerekir 69
B. İş Sahibi Zarara Uğramamış Olsa Dahi Cezaî Şartı
Talep Edebilir 71
C. İş Sahibinin İfaya Eklenen Cezaî Şartı Talep Edemeyeceği Hâller 72
1. İş Sahibinin Cezaî Şart Alacağı için Müteahhidi
ibra Etmesi 72
2. İş Sahibinin Gecikmiş ifayı Ihtirazî Kayıt
Dermeyan Etmeksizin Kabûl Etmesi 73
3. Sözleşmeden Dönen îş Sahibi -Kural Olarak-
Ifaya Eklenen Cezaî Şartı Talep Edemez 78
D. ifaya Eklenen Cezaî Şartı Talep Etmek isteyen Iş Sahibinin Kural Olarak Gecikmiş ifada Israr
Etmesi Gerekir 81
E. ifadan Vazgeçerek Olumlu Zaranm Talep Eden Iş Sahibinin ifaya Eklenen Cezaî Şart Talebine İlişkin Hüküm ve Sonuçlar 83
D- ifaya Eklenen Cezaî Şartın Kapsamı 84
A. Muaccel Hale Gelen tfaya Eklenen Cezaî
Şartın Talep Edilmesine İlişkin Özellikler 85
A. Tek Bir Edim Olarak Kararlaştırılan İfaya Eklenen Cezaî Şartın Talep
Edilmesine İlişkin Özellikler 85
B. Dönemsel Olarak Muaccel Hâle Gelen Cezaî Şartın Talep Edilmesine İlişkin
Özellikler 87
B. Kendi Edimini Henüz İfa Etmemiş Olan İş Sahibinin İfaya Eklenen Cezaî Şartı Talebine
İlişkin Hüküm ve Sonuçlar 88
1. İş Bedelinin Eserin Tesliminden Önce
Ödenmesi Gereken Durumlarda 88
2. Iş Bedelinin Eserin Teslimi Zamanında veya Eserin Tesliminden Sonra Ödenmesi
Gereken Durumlarda 89
E- Müteahhidin Temerrüdü Üzerine Uzun Süre Bekleyen İş Sahibinin İfaya Eklenen Cezaî Şartı Talep Etmesinin Özellikleri 90
1. Yargıtay Uygulamasına Dayalı Hüküm ve Sonuçlar 90
a) 1991 Tarihli Hukuk Genel Kurulu Kararı Öncesindeki Durum 91
b) 1991 Tarihli Hukuk Genel Kurulu Kararı 92
2. Öğretideki Tartışmalar 96
3. Değerlendirme ve Kanaatimiz 97
F- Müteahhidin Temerrüde Düşmede Kusursuz
Olduğunu İspat Etmesinin Hüküm ve Sonuçları 99
§ 12- Müteahhidin Temerrüdüne İlişkin Seçimlik Cezaî Şart
Uygulaması 106
A. Genel Olarak ^ 106
B. BK m. 158/1 Hükmü Uyarınca Seçimlik Cezaî Şart 106
IH- Müteahhidin Temerrüdü Olasılığına Dayalı Olarak
Kararlaştırılan Seçimlik Cezaî Şartın Talep Edilmesi 107
A- Genel Olarak . 107
B- Gecikmiş İfada Israr Eden îş Sahibi Seçimlik Cezaî
Şartı Talep Edemez 108
Sözleşmeden Dönen İş Sahibi Seçimlik Cezaî Şartı
Talep Edemez 133
D- Seçimlik Cezaî Şartı Talep Etmek isteyen İş Sahibinin Seçimlik Hakkım İfadan Vazgeçme Yönünde Kullanması
Gerekir 112
1* Genel Olarak 112
A. Seçim Hakkının Niteliği 114
B. Mehil Verilmesinin Gerekil Olup Olmadığı Sorunu 116
îş Sahibinin Kendi EdinifiBi Yerine Getirip
Getirmeyeceği Sorunu 117
A. Ceza Miktarının Asıl Edimin Değerinden Açıkça
Daha Düşük Olması..... 118
B. Ceza Miktarının Asıl Edimin Değerine Denk veya Ondan Daha Yüksek Olması 119
1. Müteahhidin Temerrüde Düşmede Kusuru Olmadığı İspatlaması 120
2. Seçimlik Cezaî Şartın Talep Edilmesi ve Cezaî Şart Alacağının Muaccel Olmasam Hüküm ve Sonuçlan..... 122
1. Genel Olarak 112
2. Seçimlik Cezaî Şartın Talep Edilmesinin Hüküm ve Sonuçlan 122
aa) Genel Olarak 122
bb) Seçimlik Cezaî Şartın ifa Edilmemesine Dayalı
Sonuçlar 123
§ İŞ- Cezaî Şart He Karşılanmayan Zararlârtn Tazmini J23
a) Genel Olarak 123
b) Iş Sahibi için Getirilen Çifte ispat Koşulu 124
A- Cezaî Şart ile Karşılanmayan Zararlann Varlığını İspat 124
1- İfaya Eklenen Cezaî Şart Bakımından 125
i- Seçimlik Cezai Şart Bakımından 126
B- Müteahhidin Temerrüde Düşmede Kusurlu Olduğunu
İspat 127
§ 14- Iş Sahibinin Ücret Ödeme Borcunda Temerrüdüne İlişkin
Cezaî Şart Uygulaması 130
A. Genel Olarak 130
B. Ücret Ödeme Borcuna ilişkin Cezaî Şart Kararlaştırılması 131
A- Genel Olarak 131
B- Para Borçlan için Öngörülen Cezaî Şartların Geçerliliğine
ilişkin Görüşler 131
A. Öğreti ve Yargıtay Uygulamasına Dayalı Sonuçlar 131
B. Kanaatimiz 133
C. Iş Sahibinin Temerrüdü ve Sonuçları 134
A- Iş Sahibinin Temerrüdünün Şartlan 134
1. Borcun Muaccel Olması 135
2. Alacaklının Ihtan 136
1. Kural 136
2. ihtara Lüzum Bulunmayan Hâller 136
aa) ifa Zamanının Sözleşme ile Belirlenmiş veya
Belirlenebilir Tarzda Düzenlenmiş Bulunması 136
bb) ifa Zamanının Sözleşmede Tanınan Yetkiye Dayanılarak Bir Muacceliyet Ihbanyla
Belirlenmesi 137
cc) Dürüstlük Kuralının Ihtan Gereksiz Kılması 137
3. ifanın Mümkün Olması 138
4. Temerrüde Engel Olan Sebeplerden Birinin Bulunmaması 138
B- Müteahhidin Sahip Olduğu Haklar 138
a) Aynen ifada Israr Edilmesi 139
A. Gecikmiş Tediyeyi ve Temerrüt 'Faizini Talep 139
B. Aşkın (Munzam) Zararlan Talep 140
b) Diğer Seçimlik Haklar 142
a) Genel Olarak 142
A. Seçimlik Hakkın Kullanılabilmesinin Ek Koşulu:
Mehil Tayini 142
aa) Kural 142
bb) Mehil Tayinine Lüzum Bulunmayan Hâller 143
B. Müteahhidin Seçime İlişkin Beyanı 143
C. Seçilen İmkânın Sonuçlan 144
aa) İfadan Vazgeçerek Olumlu Zararların Tazmini 144
bb) Sözleşmeden Dönülerek Olumsuz Zararların
Tazmini 146
3- Ara Ödemelerde Temerrüt 148
IV- Cezaî Şart Türlerine Bağlı Olarak İş Sahibinin Temerrüdüne
Dayalı Hüküm ve Sonuçlar 148
A- îş Sahibinin Temerrüdüne İlişkin Olarak Seçimlik
Cezaî Şart Uygulaması 149
A. Genel Olarak 149
B. Seçimlik Cezaî Şartın Talep Edilmesine İlişkin Özellikler 149
1. Seçimlik Cezaî Şartı Talep Etmek İsteyen Müteahhidin Kural Olarak İfadan Vazgeçip
Olumlu Zararını İstemesi Gerekir 151
2. Seçimlik Cezaî Şartı Talep Eden Müteahhidin Kendi Edimini Yerine Getirip Getirmeyeceği
Hususu 151
3. Müteahhidin Seçimlik Cezaî Şartı Talep Edemeyeceği Haller 153
aa) Aynen İfada Israr Eden Müteahhit Seçimlik
Cezaî Şartı Talep Edemez 153
bb) Sözleşmeden Dönen Müteahhit Seçimlik
Cezaî Şartı Talep Edemez 154
cc) Temerrüde Düşmede Kusursuz Olduğunu İspatlayan İş Safiîbi Seçimlik Cezaî Şartı İfadan Kaçınabilir 155
C. Seçimlik Cezaî Şartın Muaccel Olması ve Cezaî Şart Alacağının Talep Edilmesinin Hüküm ve Sonuçlan 157
A. Seçimlik Cezaî Şartın Muaccel Olması ve Müteahhidin Seçim Hakkı 157
B. Seçimlik Cezaî Şartın Talep Edilmesinin Hüküm
ve Sonuçlan 158
aa) Genel Olarak 158
bb) Seçimlik Cezaî Şartın ifa Edilmemesine
Dayalı Sonuçlar 159
4- Seçimlik Cezaî Şartla Karşılanmayan Zararların
Tazmini 160
B- Iş Sahibinin Temerrüdüne İlişkin Olarak İfaya Eklenen
Cezaî Şart Uygulaması 160
A. Genel Olarak 160
B. BK m. 158/11 Hükmü Uyarınca İfaya Eklenen
Cezaî Şart 161
a) İfaya Eklenen Cezaî Şart - Temerrüt Faizi
Karşılaştırması ve Bu Ayrıma Dayalı Sonuçlar 162
aa) İfaya Eklenen Cezaî Şart - Temerrüt Faizi
Karşılaştırması 162
bb) Para Borcunun İfasını Güçlendirmeye Yönelik Yer Verilen Kayıtların Nitelendirilmesi ve İfaya Eklenen Cezaî Şart - Temerrüt Faizi Ayrımına Dayalı Sonuçlar 164
C. Müteahhidin İfaya Eklenen Cezaî Şartı Talebinin Koşullan ile Bu Talebin Hüküm ve Sonuçlan 167
1. Genel Olarak 167
2. İfaya Eklenen Cezaî Şartın Talep Edilmesinin Koşullan 167
aa) îş Sahibinin Temerrüde Düşmesi Gerekir 167
bb) İfaya Eklenen Cezaî Şartı Talep Etmek İsteyen Müteahhidin Gecikmiş İfada Israr Etmesi Gerekir 168
cc) Müteahhidin ifaya Eklenen Cezaî Şartı Talep
Edemeyeceği Hâller 170
aaa) Müteahhidin Cezaî Şart Alacağı için Iş
Sahibini ibra Etmesi 170
bbb) Müteahhidin Gecikmiş İfayı îhtirazî Kayıt
Dermeyan Etmeksizin Kabûl Etmesi 171
ccc) Sözleşmeden Dönen Iş Sahibinin ifaya Eklenen Cezaî Şartı -Kural Olarak- Talep Edememesi 172
ddd) îş Sahibinin Temerrüde Düşmede Kusursuz
Olduğunu İspat Etmesi 173
eee) ifadan Vazgeçerek Olumlu Zararını Talep Eden Müteahhidin ifaya Eklenen Cezaî Şart Talebine ilişkin Hüküm ve Sonuçlar 174
A. ifaya Eklenen Cezaî Şartın Kapsamı 174
aa) Tek Bir Edim Olarak Kararlaştırılan ifaya Eklenen Cezaî Şartın Talep Edilmesine ilişkin Özellikler 175
bb) Dönemsel Olarak Muaccel Hâle Gelen Cezaî
Şartın Talep Edilmesine ilişkin Özellikler 176
A. Kendi Edimini Henüz ifa Etmemiş Olan Müteahhidin ifaya Eklenen Cezaî Şartı Talebine
ilişkin Hüküm ve Sonuçlar 178
aa) Iş Bedelinin Eserin Tesliminden Önce
Ödenmesi Gereken Durumlarda 178
bb) Iş Bedelinin Eserin Teslimi Sırasında
Ödenmesi Gereken Durumlarda 178
cc) Iş Bedelinin Eserin Tesliminden Sonra
Ödenmesi Gereken Durumlarda 179
B. îş Sahibinin Temerrüdü Üzerine Uzun Süre Bekleyen Müteahhidin ifaya Eklenen Cezaî Şartı Talep Etmesine Dayalı Hüküm ve Sonuçlar 179
Cezaî Şart ile Karşılanmayan Zararların Tazmini 180
1. Genel Olarak . 180
2. Cezaî Şartla Karşılanmayan Zararlar için Getirilen
Çifte ispat Koşulu 181
1. Cezaî Şart ile Karşılanmayan Zasarlann Varlığını
ispat 181
2. Iş Sahibinin Temerrüde Düşmede Kusurlu
Olduğunu ispat 182
5. BÖLÜM: AŞIRI CEZAÎ ŞARTIN İNDİRİLMESİ VE TACİR BORÇLUNUN AŞIRI CEZAÎ ŞARTIN
ÎNDlRlLMESlNÎ İSTEYEMEMESİ 185
§ 15- Aşın Cezaî Şartın İndirilmesi 185
A. Genel Olarak 185
B. Cezaî Şartın İndirilmesinin Koşullan 186
A- Cezaî Şart Borcunun Muaccel Olması 186
B- Cezaî Şart Borcunun Henüz İfa Edilmemiş Olması 187
C- Cezaî Şartın Aşırı (Fâhiş) Olması 187
D- Borçlunun Talepte Bulunması 189
C. İndirim Kararı 191
A- Genel Olarak 191
B- İndirim Kararının Niteliği ve Sonuçları 191
