Demokratik Sistemlerde Temsilde Adalet İlkesinin Gerçekleştirilmesi
İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR vii
İÇİNDEKİLER ix
KISALTMALAR xv
GİRİŞ 1
1. BÖLÜM
DEMOKRATİK SİSTEMLERDE SİYASİ TEMSİLİN KURUMSALLAŞMASI
1.1. TARİHSEL SÜREÇTE DEMOKRASİ KAVRAMINA YÜKLENEN ANLAM 5
1.1.1. Çoğunlukçu Demokrasi Anlayışı 11
1.1.2. Çoğulcu Demokrasi Anlayışı 15
1.2. SİYASİ TEMSİL OLGUSUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ 18
1.3. EGEMENLİĞİN KULLANIMI BAĞLAMINDA TEMSİLİ DEMOKRASİ 23
1.3.1. Siyasi Temsil Kavramı 24
1.3.2. Emredici Vekâlet Teorisi 28
1.3.3. Doğrudan Demokrasi İdealinden Temsili Demokrasi Zorunluluğuna 30
1.3.3.1. Doğrudan Demokrasinin Anlamı 30
1.3.3.2. Temsili Demokrasinin Farklı Bir Adlandırılışı
Olarak Poliarşi 34
1.3.4. Temsili Demokrasinin Dayandığı Temel İlkeler 36
1.3.4.1. Egemenliğin Kullanımında Siyasal Katılımın Gerekliliği 36
1.3.4.2. Demokratik Siyasetin Olmazsa Olmazı: Siyasi Çoğulculuk 44
2. BÖLÜM
DEMOKRATİK ARAÇLARIN TEMSİLDE ADALET İLKESİNE YANSIMALARI
2.1. SİYASİ PARTİLERİN DEMOKRATİK SİSTEM ÜZERİNDEKİ BELİRLEYİCİLİKLERİ 47
2.1.1. Toplumda Ayrışan Tercihlerin Politik Örgütlenmesi Anlamında Siyasi Parti Kavramı 47
2.1.2. Siyasi Partilerin Doğuşu 51
2.1.2.1. ABD’de Siyasi Partilerin Doğuşu 54
2.1.2.2. İngiltere’de Siyasi Partilerin Doğuşu 56
2.1.2.3. Türkiye’de Siyasi Partilerin Doğuşu 58
2.1.3. Parti Sistemleri 60
2.1.3.1. Tek Parti Sistemi 61
2.1.3.1.1. Gerçek Tek Parti Sistemi 62
2.1.3.1.2. Karmaşık Tek Parti Sistemi 62
2.1.3.2. İki Parti Sistemi 64
2.1.3.2.1. Saf İki Partili Sistem 65
2.1.3.2.2. Destekli İki Partili Sistem 65
2.1.3.3. Çok Parti Sistemi 66
2.1.3.3.1. Ilımlı (İki Kutuplu) Çok Parti Sistemi 67
2.1.3.3.2. Aşırı (Çok Kutuplu) Çok Parti Sistemi 67
2.1.4. Siyasi Parti Sistemleri ile Demokratik Yönetim Tarzı Arasındaki Nedensellik İlişkisi 68
2.2. OYLAMA KAVRAMI 70
2.2.1. Seçim, Halkoylaması ve Plebisit Kavramları Arasındaki Anlamsal Farklılaşma 70
2.2.1.1. Seçim 70
2.2.1.2. Halkoylaması 71
2.2.1.3. Plebisit 74
2.2.2. Bir Siyasal Davranış Olarak Oy Hakkı ve Hukuki
Bakımdan Nitelendirilmesi 76
2.2.2.1. Oy Hakkı 76
2.2.2.2. Oy Hakkının Hukuki Niteliği 77
2.2.3. Oy Hakkının İlkeleri 79
2.2.3.1. Genel Oy İlkesi 79
2.2.3.2. Eşit Oy İlkesi 81
2.2.3.3. Serbest Oy İlkesi 82
2.2.3.4. Bireysel Oy İlkesi 82
2.2.3.5. Gizli Oy İlkesi 83
2.2.3.6. Doğrudan Oy İlkesi 85
2.3. DEMOKRASİLERİN GEREK ŞARTI OLARAK SEÇİM MEKANİZMASI 87
2.3.1. Toplumun Siyasallaşması ve Devlet Yönetimine
Katılımı Bağlamında Seçimin Gördüğü İşlev 89
2.3.2. Seçim Sisteminin Temel İlkeleri 91
2.3.2.1. Temsilde Adalet ve Yönetimde İstikrar İlkesi 91
2.3.2.1.1. Temsilde Adalet İlkesi 91
2.3.2.1.2. Yönetimde İstikrar İlkesi 94
2.3.2.1.2.1. Demokratik Siyasi İstikrar – Hükümet İstikrarı Ayrımı 100
2.3.2.1.2.2. Ekonomik İstikrar 104
2.3.2.1.2.3. Bürokratik İstikrar 106
2.3.2.1.2.4. Ahlaki İstikrar 107
2.3.2.1.3. Temsilde Adalet ve Yönetimde İstikrar İlkesi ile Hükümet Sistemi Arasındaki
İlişki 108
2.3.2.1.3.1. Temsilde Adalet ve Yönetimde İstikrar İlkesi ve Parlamenter Hükümet Sistemi Arasındaki İlişki 109
2.3.2.1.3.2. Temsilde Adalet ve Yönetimde İstikrar İlkesi ve Başkanlık Sistemi Arasındaki İlişki 113
2.3.2.1.3.3. Temsilde Adalet ve Yönetimde İstikrar İlkesi Bakımından Türkiye’deki Hükümet
Sistemi Değişikliğinin Değerlendirilmesi 117
2.3.2.2. Seçimlerin Serbestliği İlkesi 125
2.3.2.2.1. Genel Olarak 125
2.3.2.2.2. Zorunlu Oy/İhtiyari Oy ve Seçimlerin Serbestliği İlkesi 128
2.3.2.3. Seçimlerin Yönetimi ve Denetimi 130
2.3.2.3.1. Klasik Model 132
2.3.2.3.2. Fransız Modeli 133
2.3.2.3.3 Bağımsız Seçim Kurulu Modeli 133
2.3.2.3.4. Türkiye’de Seçimlerin Yönetimi ve Denetimi 134
2.3.2.4. Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Seçim Sistemleri 138
2.3.2.4.1. Anayasa Mahkemesi Kararlarında Seçim Sistemleri 138
2.3.2.4.1.1. 1961 Anayasası Döneminde Anayasa Mahkemesi Kararlarında Seçim
Sistemleri 138
2.3.2.4.1.2. 1982 Anayasası Döneminde Anayasa Mahkemesi
Kararları 140
2.3.2.4.2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Seçim Sistemleri 151
2.3.3. Seçim Sisteminin Siyasi İktidar Aygıtı Üzerinde
Oluşturduğu Etkiler 161
2.3.3.1. Çoğunluk Esaslı Seçim Sisteminin Oluşturduğu Yönetsel Kolaylık Kazanımı 162
2.3.3.2. Nispi Temsil Sistemi Mantığının Sağladığı Demokratik Meşruiyet Girdisi 168
2.3.3.3. Seçim Sistemi Parti Sistemi Arasındaki Etkileşim Örüntüsü 172
2.3.3.4. Seçim Sistemi ve Hükümet Sistemi Arasındaki
İlişki 177
2.3.3.5. Seçim Sistemi ve Seçmen Davranışı Arasındaki
İlişki 179
2.4. SEÇİM İTTİFAKLARI 182
2.4.1. Seçim İttifaklarının Türleri ve Karşılaştırmalı İttifak
Örnekleri 182
2.4.2. Türkiye’de Seçim İttifaklarının Temsilde Adalet ve
Yönetimde İstikrar İlkesine Etkisi 188
3. BÖLÜM
TEMSİLDE ADALET İLKESİNİ ZAYIFLATAN
OLGULAR VE TÜRKİYE UYGULAMASI
3.1. NORMATİF DÜZENDE TEMSİLİ DARALTAN/KISITLAYAN KURUMLAR 197
3.1.1. Devlet Yönetimine Katılım Hakkının Zorlaştırılması 197
3.1.1.1. Seçmen Olma Yasakları 200
3.1.1.1.1. Olumlu Şartlar 201
3.1.1.1.1.1. Vatandaşlık 201
3.1.1.1.1.2. Yaş 204
3.1.1.1.1.3. Seçmen Listesine Yazılı
Olmak 206
3.1.1.1.2. Olumsuz Şartlar 208
3.1.1.1.2.1. Kısıtlı Olmamak 208
3.1.1.1.2.2. Kamu Hizmetinden Yasaklı Olmamak 210
3.1.1.1.3. Seçim Günü Geçici Olarak Oy Kullanamayacak Kişiler 213
3.1.1.2. Aday Olma Yasakları 214
3.1.1.2.1. Eğitim 215
3.1.1.2.2. Askerlikle İlişiği Olmamak 216
3.1.1.2.3. Kamu Hizmetlerinden Yasaklı
Olmamak 216
3.1.1.2.4. Bazı Suçlardan Hüküm Giymemiş
Olmak 217
3.1.1.2.5. Cumhurbaşkanlığına Aday Olmamak 220
3.1.1.2.6. Milletvekili Seçilme Engeli Bulunmadığı Hâlde Görevinden Çekilmedikçe Aday Olamayanlar 221
3.1.2. Bir Çoğulculuk Sorunu Olarak Seçim Barajı
Uygulaması 221
3.1.2.1. Kavramsal Çerçeve 221
3.1.2.2. Türkiye’de Seçim Barajları 225
3.1.3. Bir Seçim Aldatması / Oyunu Olarak Gerrymandering Uygulaması 235
3.1.3.1. Kavramsal Çerçeve 235
3.1.3.2. Gerrymandering Uygulamasının Türkiye’deki Görünümü 239
3.2. SİYASİ PARTİLERİN TEMSİLİN ADİL GERÇEKLEŞMESİNE ETKİSİ 242
3.2.1. Demokratik Bir Siyasi Sistemin Nüvesi Olarak Parti İçi Demokrasi 242
3.2.2. Parti Disiplini 248
SONUÇ 253
KAYNAKÇA 261
