Deniz Yetki Alanlarının Hakça İlkeler Çerçevesinde Sınırlandırılması
DENİZ YETKİ ALANLARININ HAKÇA İLKELER ÇERÇEVESİNDE SINIRLANDIRILMASI
Yunus Emre AÇIKGÖNÜL
ÖNSÖZ VII
KISALTMALAR IX
İÇİNDEKİLER XI
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM
DENİZ YETKİ ALANLARLARININ SINIRLANDIRILMASI HUKUKUNUN TANIMI, KAPSAMI, GELİŞİMİ VE ÖZELLİKLERİ
I. DENİZ YETKİ ALANLARININ TANIMI VE GELİŞİMİ 5
A. Deniz Hukukunun Tanımı ve Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Süreci 5
B. Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Hukukunun Gelişimi 6
1. Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Hukukunun Gelişiminin Sosyal Boyutu 6
2. Denizler Üzerindeki Egemenliğe İlişkin Görüşler Çerçevesinde Deniz Yetki Alanlarının Ortaya Çıkışı 7
3. Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Hukukun Gelişimine Katkı Sağlayan Uluslararası Gelişmeler 8
a. Lahey Kodifikasyon Konferansı 8
b. Birinci (Cenevre) Deniz Hukuku Konferansı (1949-1956) 8
c. Üçüncü Deniz Hukuku Konferansı (1973-1982) 10
C. Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırmasının Özellikleri, Önemi ve Günümüzdeki Genel Durum 13
1. Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Sürecinin Zorluğu 13
2. Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılması Hukukunun Önemi 14
3. Mevcut Deniz Sınırları Ile Kıyı Devletlerinin Genel Durumu 15
II. ULUSLARARASI HUKUKTA KABUL EDİLEN BAZI DENİZ YETKİ ALANLARI 16
A. Genel Olarak 16
B. Karasuları 17
C. Balıkçılık Bölgesi 18
D. Kıta Sahanlığı 19
1. Genel Olarak 19
2. Jeolojik Anlamda Kıta Sahanlığı 20
3. Hukuksal Anlamda Kıta Sahanlığı 20
4. Kıta Sahanlığı Kavramının Jeolojik ve Hukuksal Anlamının Yarışması 20
5. Uluslararası Hukukta Kıta Sahanlığı Kavramının Ortaya Çıkışı 22
E. Münhasır Ekonomik Bölge 23
1. Genel Olarak 23
2. Uluslararası Hukukta Münhasır Ekonomik Bölge Kavramının Ortaya Çıkışı 24
III. DENİZ YETKİ ALANLARININ SINIRLANDIRILMASI HUKUKUNUN KAYNAKLARI 25
A. Genel Olarak 25
B. Uluslararası Hukukun Asli Kaynakları 26
1. Uluslararası Örf ve Adet Hukuku 26
2. Uluslararası Sözleşmeler 27
a. 1958 Tarihli Cenevre Sözleşmeleri ve Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Hükümler 27
b. 1982 Sözleşmesi ve Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasına İlişkin Hükümler 28
c. 1958 Sözleşmeleri ile 1982 Sözleşmesi Hükümlerinin Çatışması 31
3. Hukukun Genel İlkeleri 32
C. Yardımcı Kaynaklar 32
1. Uluslararası Yargı Kararları 32
2. Doktrin 33
IV. HAK KAZANIM ESASLARI 34
A. Genel Olarak 34
B. Hak Kazanım Kriteri Olarak Doğal Uzantı ve Mesafe Esası 36
C. Doğal Uzantı ve Mesafe Esasının Gelişimi 36
D. Komşu Devletler Arasındaki Mesafenin 400 Milden Az Olduğu Uyuşmazlıklar 38
E. Hak Kazanım Esasına İlişkin Bazı Yargı Kararları 41
İKİNCİ BÖLÜM
DENİZ YETKİ ALANLARININ SINIRLANDIRILMASINDA DİKKATE ALINAN İLKELER
I. HAKKANİYET İLKELERİ 43
A. Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasında Hakkaniyet Kavramı 43
1. Genel Olarak Hakkaniyet ve Adalet Kavramları 43
2. Hakça İlkeler İle Hak ve Nısfet İlişkisi 44
3. Hakkaniyet Kavramının Deniz Hukukunda Ortaya Çıkışı 45
B. Hakça İlkelerin Sınırlandırma Sürecindeki Fonksiyonu ve Özellikleri 47
1. Genel Olarak 47
2. Hakça İlkelerin Sınırlandırmada Çatı Görev Üstlenmesi ve Sınırlandırma Sürecinde Akılda Tutulması Gereken Bir Amaç Olması 48
3. Hakça İlkelerin Görüldüğü Davaya Özgü Olması 50
4. İlkelerin Hakkaniyete Uygunluğunun Hakça Sonucu Sağlamadaki Elverişliliğine Göre Değerlendirilmesi 53
5. Hakça İlkelerin, Tutarlılığı, Öngörülebilirliği ve Esnekliği Birlikte İçermesi 55
a. Tutarlılık 55
b. Öngörülebilirlik 56
c. Esneklik 57
aa. Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasında Esnekliğin Ortaya Çıkışı 58
bb. Birleşmiş Millet Deniz Hukuku Sözleşmesinin Sınırlandırmaya İlişkin Hükümlerinde Esneklik Unsuru 60
6. Hakça İlkelerin Hukukun İçerisinde Yer Alması 61
C. HAKKANİYET İLKELERİNE GÖRE SINIRLANDIRMA DOKTRİNİ 63
II. SINIRLANDIRMADAKİ DİĞER İLKELER 64
A. Genel Olarak 64
B. Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasındaki Diğer İlkelerden Bazıları 65
1. “Çakışan Deniz Alanları Taraflardan Herhangi Birisinin Tek Başına Yapacağı Tasarrufla Belirlenemez” İlkesi 66
2. “Kara Denize Hakimdir” İlkesi 67
3. “Kara Denizler Üzerindeki Hakimiyetini Kıyı Yüzü Aracılığıyla Kullanır” İlkesi 69
4. “Denizler Üzerindeki Hak ve Yetkilerin Elde Edilmesinde Kara Kütlesinin Rolünün Bulunmaması” İlkesi 71
5. “İlgili Kıyı Uzunluklarının Dikkate Alınması” İlkesi 71
6. “Deniz Alanı Toprak Parçasının Eklentisidir” İlkesi 73
7. “Sınırlandırmanın Başlangıç Noktaları, Denizler Üzerindeki Hak ve Yetkilere Hak Kazanımının Kökenidir” İlkesi 73
8. “Coğrafyanın Üstünlüğü” İlkesi 74
9. “Doğanın Tamamen Yeniden Şekillendirilmesinin Mümkün Olmaması” İlkesi 76
10. “Orantılılık” İlkesi 80
a. Orantılılık İlkesinin Tanımı 80
b. Orantılılık İlkesinin Gelişimi 81
c. Hakkaniyetin Test Edilmesi Aşamasında Orantılılık İlkesi 82
d. Orantılılık İlkesinin İşlevine İlişkin Bazı Yargı Kararları 83
e. Yargı Kararlarındaki Makul Derecede Orantılılığa Dair Bazı Örnekler 85
f. Ege ve Doğu Akdeniz’deki Uyuşmazlıklar Bağlamında Orantılılık Ilkesinin Önemi 86
11. “Kapatmama/Kesmeme” İlkeleri 87
a. Genel Olarak 87
b. Ege ve Doğu Akdeniz’deki Uyuşmazlıklar Bağlamında Kapatmama/Kesmeme Ilkelerinin Önemi 89
12. “Devletlerin Egemen Eşitliği” İlkesi 90
13. “İlgili Koşulların, Sahip Oldukları Ağırlıkla Orantılı Olarak Dikkate Alınması” İlkesi 91
a. Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasında İlgili Koşulların Rolü 91
b. Sınırlandırmadaki Görece Ağırlığına Göre İlgili Koşullar 93
14. “Hakkaniyetin Mutlak Eşitlik Anlamına Gelmeyeceği” İlkesi 94
15. “Hakça İlkelere Göre Yapılan Sınırlandırmada Hukuk Kuralları İçerisinde Kalınması” İlkesi 95
16. “Eşit Uzaklık Yönteminin Genel Olarak Uygulanabilir Olduğu” İlkesi 96
C. Sınırlandırma İlkelerine İlişkin Değerlendirme 98
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HAKKANİYET İLKELERİNE GÖRE YAPILAN SINIRLANDIRMADA İLGİLİ KOŞULLAR, YÖNTEMLER, YAKLAŞIMLAR VE KURALLAR
I. GENEL OLARAK 101
II. İLGİLİ KOŞULLAR 103
A. Genel olarak 103
B. İlgili Koşulların Fonksiyonları 105
1. Hattın Ayarlanmasını/Kaydırılmasını Sağlama Fonksiyonu 105
2. Uygulanacak Yöntemi Belirleme Fonksiyonu 106
C. Sınırlandırmada Dikkate Alınan İlgili Koşullar 107
1. Coğrafi Koşullar 108
a. İlgili Kıyı Uzunluğu 109
aa. Kıyı Uzunluğunun Sınırlandırmadaki Önemi 109
bb. İlgili Kıyı Hattının Belirlenmesi Süreci 110
cc. İlgili Kıyı Uzunluğuna İlişkin Bazı Yargı Kararları 111
b. Kıyının Genel Biçimi 113
aa. Kıyının Genel Biçiminin Sınırlandırmadaki Önemi 113
bb. Kıyının Genel Biçimine İlişkin Bazı Yargı Kararları 114
c. Adalar 116
aa. Adaların Sınırlandırmadaki Rolü 116
bb. Adalara Verilecek Etkinin Belirlenmesi 118
(1) Adanın Boyutu 119
(2) Adanın Konumu 121
(3) Adanın Siyasal Statüsü 123
(4) Taraf Devletlerin Bitişiklilik veya Karşılıklılık Durumu 124
cc. Adaların Sınırlandırmadaki Rolüne İlişkin Bazı Yargı Kararları 125
dd. Adaların Dikkate Alınmasında Hakkaniyetin Rolü 129
2. Coğrafi Olmayan Koşullar 130
a. Ekonomik Unsurlar 131
aa. Cansız Kaynakların Sınırlandırmadaki Rolüne Dair Bazı Yargı Kararları 132
bb. Balıkçılık Faktörünün Sınırlandırmadaki Rolüne Dair Bazı Yargı Kararları 134
cc. Gelişmişlik Düzeyi ve Ekonomik Eşitsizliklerin Sınırlandırmadaki Rolüne Dair Bazı Yargı Kararları 137
dd. Ekonomik Unsurların Sınırlandırma Sürecindeki Genel Rolü 138
b. Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumlar 139
3. Diğer İlgili Koşullar 141
a. Güvenlik Mülahazaları 141
b. Devlet Uygulamaları 143
c. Üçüncü Devletlerin Hak ve Menfaatleri 144
d. Tarihi Haklar 145
e. Dikkate Alınan Sair Koşullar 147
D. İlgili koşullar İle Özel Koşullar İlişkisi 147
III. SINIRLANDIRMA YÖNTEMLERİ 148
A. Genel Olarak 148
B. Sınırlandırmada Kullanılacak Zorunlu Tek Bir Yöntemin Bulunmaması 149
C. Başlıca Sınırlandırma Yöntemleri 151
1. Eşit Uzaklık Yöntemi 151
a. Eşit Uzaklık Hattının Tanımı 151
b. Eşit Uzaklık Yönteminin Özellikleri 152
aa. Eşit Uzaklık Zorunlu veya Üstün Bir Yöntem Değildir, Uygulama Kolaylığına ve Bilimsel Objektifliğe Sahiptir 152
bb. Sınırlandırma Uyuşmazlıklarında Eşit Uzaklık Yönteminin Uygulanması Örf ve Adet Hukuku Kuralı Değildir 155
cc. Eşit Uzaklık Yöntemi Hakça Sonucu Sağladığı Oranda Kullanılır 156
dd. Eşit Uzaklık Yönteminin Karşılıklı Kıyılar Arasında Uygulanması Genellikle Makul Sonuçar Doğurur 157
ee. Eşit Uzaklık Yönteminin Bitişik Kıyılar Arasında Uygulanmasına İlişkin Bazı Yargı Kararları 158
(1) Kuzey Denizi Davası (1969) 159
(2) Tunus ile Libya Arasındaki Sınırlandırma Davası (1982) 159
(3) Maine Körfezi Davası (1984) 160
(4) Gine ile Gine-Bissau Arasındaki Sınırlandırma Davası (1983) 161
(5) Kamerun ile Nijerya Arasındaki Sınırlandırma Davası (2002) 161
(6) Guyana/Surinam Davası (2007) 162
(7) Nikaragua/Honduras Davası (2007) 163
(8) Romanya/Ukrayna Davası (2009) 164
c. Deniz Yetki Alanlarının Sınırlandırılmasında Eşit Uzaklık Yönteminin Uygulanmasına Dair Değerlendirme 164
2. Açıortay Yöntemi 165
3. Paralel ve Meridyen Yöntemi 165
4. Çevrelenmiş Alan Yöntemi 166
5. Dikey Yöntemi 168
6. Tek Bir Hatla Sınırlandırma Yöntemi 170
a. Tek Bir Hatla Sınırlandırma Yönteminin Ortaya Çıkışı 170
b. Tek Bir Hatla Sınırlandırma Yönteminin Ortaya Çıkışının Etki ve Sonuçları 172
c. Tek Bir Hatla Sınırlandırmada Tarafsız Kriter 173
d. Tek Bir Hatla Sınırlandırma Yönteminin Uygulanmasına Dair Bazı Yargı Kararları 174
aa. Maine Körfezi Davası (1984) 174
bb. Kanada/Fransa Davası (1992) 174
cc. Jan Mayen Davası (1993) 175
dd. Katar/Bahreyn Davası (2001) 175
ee. Kamerun/Nijerya Davası (2002) 175
ff. Trinidad-Tobago/Barbados Davası (2006) 176
gg. Nikaragua/Honduras Davası (2007) 176
hh. Guyana/Surinam Davası (2007) 176
ıı. Romanya/Ukrayna Davası (2009) 177
7. İçtihatlarla Kabul Edilen Sınırlandırma Yöntemi 177
a. İçtihatlarla Kabul Edilen Sınırlandırma Yönteminin Gelişimi ve Uygulanması 178
aa. Birinci Aşama 179
bb. İkinci Aşama 179
cc. Üçüncü Aşama 180
dd. Eşit Uzaklık Yönteminin Terk Edilmesi 180
ee. Sınırlandırma Sürecinin Birinci Aşamada Sonlanması 181
b. İçtihatlarla Kabul Edilen Sınırlandırma Yöntemine Dair Bazı Yargı Kararları 181
8. Birden Fazla Yöntemin Kombinasyonu 183
IV. SINIRLANDIRMA YAKLAŞIMLARI 185
A. Sınırlandırma Yaklaşımlarının Ortaya Çıkışı ve Sınanmış Hakkaniyet Yaklaşımı 185
B. Sınanmış Hakkaniyet Yaklaşımı Bağlamında Trinidad-Tobago/Barbados Kararı 187
V. SINIRLANDIRMA KURALLARI 188
A. Genel Olarak 188
B. Eşit Uzaklık/Özel Koşullar Kuralı 190
1. Eşit Uzaklık/Özel Koşullar Kuralının Tanımı ve Özellikleri 190
2. Eşit Uzaklık/Özel Koşullar Kuralının Uygulanması 190
3. Eşit Uzaklık/Özel Koşullar Kuralının Uygulandığı Bazı Yargı Kararları 192
a. Orta Hattın Değişmeden Kaldığı Uyuşmazlıklar 192
aa. Kamerun/Nijerya Davası 192
bb. Romanya/Ukrayna Davası 193
b. Orta Hattın Ayarlandığı/Kaydırıldığı Uyuşmazlıklar 193
aa. Jan Mayen Davası 193
bb. Trinidad-Tobago/Barbados Davası 193
cc. Tunus ile Libya Arasındaki Sınırlandırma Davası 193
c. Eşit Uzaklık Yönteminin Terk Edildiği Uyuşmazlıklar 194
aa. Kuzey Denizi Davası 194
bb. Nikaragua/Honduras Davası 194
4. Eşit Uzaklık/Özel Koşullar Kuralının Niteliği 194
5. Eşit Uzaklık Yöntemi ile Özel Koşullar İlişkisi 196
C. Hakça İlkeler/İlgili Koşullar Kuralı 196
1. Hakça İlkeler/İlgili Koşullar Kuralının Gelişimi 196
2. Hakça İlkeler/İlgili Koşullar Kuralının Tanımı ve Uygulaması 197
3. Eşit Uzaklık/Özel Koşullar Kuralıyla Benzerliği 198
D. Geçici Eşit Uzaklık/İlgili Koşullar Kuralı 199
1. Geçici eşit Uzaklık/İlgili Koşullar Kuralının Gelişimi 199
2. Geçici Eşit Uzaklık/İlgili Koşullar Kuralının Tanımı ile Uygulanmasına Dair Bazı Yargı Kararları 200
E. Anlaşma/Eşit Uzaklık/Özel Koşullar Kuralı 201
SONUÇ 203
KAYNAKÇA 207
EKLER 215
ÖZET 235
ABSTRACT 236
