İnsan Hakları El Kitabı

İnsan Hakları alanı; giderek ülkemizde ve dünyada önem verilen, ilgi duyulan bir konu haline gelmiştir. İletişim olanaklarının artarak gelişmesi ve ülkeler arası geçişlerin giderek kolaylaşması insan haklarını küreselleştirmekte ve adeta "dünya vatandaşlığına" bir adım daha yaklaştırmaktadır.

İnsan haklarına verilen anlam ve önemin tartışmalı toplumsal ve siyasi konularda ortak akla, nesnel ve bilimsel ölçütlere dayandırılması gerekir. Bu noktada "İnsan Hakları El Kitabı" gerek teorik yönüyle, gerekse Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarından verdiği örnekler ile önemli bir boşluğu doldurmaktadır.

Konu Başlıkları:
İnsan Hakları Kavramı, Önemi ve Felsefi Temelleri
İnsan Haklarının Türleri
İnsan Hakları Hukukunun Temel İlkeleri İle Başlıca Hak ve Özgürlük Konuları
İnsan Hakları ile İlgili Ulusal ve Uluslararası Resmî Kurum ve Kuruluşlar
İnsan Haklarını Koruyan Diğer Kurul ve Komisyonlardan Örnekler
İnsan Hakları Kurulları Kanalıyla Hak Arama Yolları
İnsan Hakları Konusunda Bilgilendirme, Bilinçlendirme ve Eğitim

Beşinci Baskıya Önsöz     5

Kısaltmalar        17

1. I.              GİRİŞ     21
2. II.             İNSAN HAKLARI KAVRAMI, ÖNEMİ VE FELSEFİ TEMELLERİ    27
3. İnsan Hakları Kavramı                27
4. Tanım       27
5. Nitelikleri 29
6. İnsan Haklarının Kısa Tarihi Gelişimi           31
7. Uluslararası Hukuktaki Tarihi Gelişim         34
8. Ulusal Hukuktaki Tarihi Gelişim  57
9. İnsan Haklarının Korunmasının Önemi          59
10. İnsan Hak ve Özgürlüklerin Felsefi Temelleri                63
11. Doğal Hukuk Anlayışı  64
12. Pozitif Hukuk Anlayışı 66
13. İnsan Haklarının Yakın Kavramlarla İlişkisi ve İnsancıl Hukuk         66
14. Temel Hakların Yatay ve Dikey Etkisi           69
15. III.            İNSAN HAKLARININ TÜRLERİ         69
16. Koruyucu Haklar, İsteme Hakları ve Katılma Hakları Ayırımı          70
17. Birinci, İkinci ve Üçüncü Kuşak Haklar Ayırımı               71
18. Kişisel, Sosyal, Ekonomik, Siyasal ve Kültürel Haklar Ayırımı          72
19. Bireysel Haklar-Kolektif Haklar Ayırımı        73

t Şekli Haklar-Gerçek Haklar Ayırımı           74

F İnsan Hakları-Yurttaş Hakları Ayırımı        75

1. IV.           İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN TEMEL İLKELERİ İLE BAŞLICA

HAK VE ÖZGÜRLÜK KONULARI      76

A İhsan Hakları Sözleşmelerinin Uygulanmasında Temel İlkeler, Yer ve Zaman Bakımından Uygulama Kuralları  76

B Başlıca Hak ve Özgürlük Konuları     87

1. I.              Yaşama Hakkı (AY m 15/2,17/1, AİHS m2, İHEB m3, MvSHS m6,

ABTHŞ m 2)            88

1. II.             İşkence Yasağı (AY m17/3, AİHS m 3, İHEB m5, MvSHS m7,

ABTHŞ m4)             129

1. III.            Kölelik, Angarya ve Zorla Çalıştırma Yasağı (AİHS m 4, Anavasa m

18, ABA m 11-5)     171

1. Adil Yargılanma Hakkı (AİHS m6, Anayasa m 36-38, ABA m II- 47,48)215
2. Bir Yargı Yerine Başvurma Hakkı          228
3. Davanın Hakkaniyete Uygun Dinlenmesini İstemek Hakkı               234
4. Duruşmanın Halka Açıklığı   244
5. Makul Sürede Yargılanma Hakkı         245
6. Yasayla Kurulan, Tarafsız ve Bağımsız Bir Mahkeme Önünde

Yargılanma Hakkı  248

1. Ceza Muhakemesinde Şüpheliye/Sanığa Tanınan Haklar  252
2. Suç ve Cezada Kanunilik (AİHS m 7, AY m 38, ABA m II-49)               271
3. Özel Hayatın ve Aile Hayatının Korunması (Anayasa m 20 vd, AİHS

m 8, ABA m II-7, 8, 9,11)       278

1. Özel Hayata Saygı Hakkı      281
2. Aile Hayatına Saygı Hakkı    293
3. Konut Dokunulmazlığı Hakkı (Anayasa m 21, AİHS m 8, ABA m 11-7)              297
4. Vicdan ve Din/İnanç Özgürlüğü (Anayasa m 24, 25, AİHS m 9, ABA

m 11-10, 22)           303

1. İfade Özgürlüğü (Anayasa m 25,26, AİHS m 10, İnsan Hakları

Evrensel Bildirgesi m 19)      325

1. Haberleşme Özgürlüğü (Anayasa m 22, AİHS m 8, ABA m 11-11)     353
2. Basın ve Kitle İletişim Özgürlüğü (Anayasa m 28 vd, AİHS m 10,

ABA m 11-11)         364

1. Örgütlenme Özgürlüğü (Dernek Kurma Özgürlüğü, Sendika Hakkı)

(Anayasa m 33, 52, AİHS m11, ABA m 11-12, 28)               387

1. Dernek Kurma Özgürlüğü     388
2. Sendika Özgürlüğü               391
3. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı (AİHS m 11,

Anayasa m 34)       394

1. I.              Etkili Başvuru Hakkı/Hak Arama Özgürlüğü (AİHS m 13, Anayasa m

36, ABA m II-47)         402

1. Etkili Başvuru Hakkı   402
2. Anayasa Şikâyeti        405

aa Anayasa Şikayeti Kavramı       405

bb Anayasa Şikayetinin Nitelikleri               406

cc Anayasa Şikayetinin Konusu     408

dd Anayasa Şikayetinde Başvurucuya İlişkin Şartlar        408

ee Bireysel Başvuruların Kabul Edilebilirlik Şartları       410

ff Anayasa Şikâyetinde Hukuki Yarar Şartı     412

gg Esas İnceleme Sonucu Verilen Kararlar     414

hh Karşılaştırmalı Hukukta Anayasa Şikâyeti 415

1. II.             Dilekçe Hakkı (Anayasa m 74, ABA m II-44)   418
2. III.            Ayrımcılık Yasağı (AİHS m14, AİHS'ne Ek 12 Protokol m1, ABA

m 11-21)   420

1. IV.           Mülkiyet Hakkı (AİHS Ek 1 Protokol m 1, Anayasa m 35, ABA

m 11-17)   427

1. V.            Eğitim ve Öğrenim Hakkı (AİHS Ek 1 Protokol m 2, Anayasa m 42,

ABA m 11-14)             439

1. VI.           Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı (Anayasa

m 67, AİHS Ek 1 Protokol m 3, ABA m II-39, 40)             455

1. VII.          Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü (Anayasa m 23, AİHS Ek 4

Protokol m 2, 3, ABA m II- 4/1)   460

1. VIII.         Bilim ve Sanat Özgürlüğü (Anayasa m 27, ABA m 11-13)  461
2. IX.           Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü (Anayasa m 48 vd, Uluslararası

Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri, ABA m 11-15,16, 27 vd)            462

1. X.            Sağlık Hakkı ve Hasta Hakları (Anayasa m 56, ABA m II-35)            463
2. XI.           Çevre Hakkı (Anayasa m 56, ABA m II-37)      477
3. XII.          Sosyal Güvenlik Hakkı (Anayasa m 60, ABA m 11-34)       483
4. XIII.         Vatandaşlık Hakkı      484
5. XIV.         Çocuk Hakları            485
6. XV.          Kadın Hakları            493
7. XVI.         Engelli Hakları          499
8. XVII.        Bilgi Edinme Hakkı     504
9. XVIII.       Azınlık Hakları           507

1. I.              Kültürel Haklar        511
2. II.             Özgürlüğünden Mahrum Bırakılan Grupların Hakları               512
3. III.            Mülteci ve Sığınmacı Hakları    514

V TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN NİTELİĞİ VE SINIRLANMASI

REJİMİ     520

1. Temel Hak ve Özgürlüklerin Niteliği         520
2. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması veya Durdurulması  520
3. Olağanüstü Yönetim Usulleri   521
4. Olağanüstü Hal Kavramını Açıklayan Görüşler         522
5. Zaruret Hali Teorisi                 522
6. Meşru Müdafaa Teorisi            522
7. Siyasi Teori             522
8. Anayasa Geleneği Teorisi        522
9. Olağanüstü Yönetim Usulü Olarak Olağanüstü Hal İlanı Kararının

Hukuki Tahlili          523

1. Yetkili Makam           523
2. Şekil Unsuru            523
3. Sebep Unsuru                                         523

aa Doğal Afet ve Ağır Ekonomik Bunalım Sebebiyle Olağanüstü Hal İlânı                523

bb Şiddet Olaylarının Yaygınlaşması ve Kamu Düzeninin Ciddî Şekilde

Bozulması Sebepleriyle Olağanüstü Hal İlânı                          524

1. Konu Unsuru           524
2. Amaç Unsuru           524
3. Olağanüstü Yönetim Usulü Olarak Sıkıyönetim, Seferberlik ve Savaş

Hali Kararının Hukuki Tahlili   524

a Yetkili Makam        526

b Şekil Unsuru         526

1. Sebep Unsuru          526
2. a.                    Konu Unsuru           527
3. b.                    Amaç Unsuru           527
4. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Göre Olağanüstü Hal

Uygulamaları           527

1. I.                     Genel Sınırlama Rejimi            527
2. II.                   Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 15 Maddesi Hükmü ve Değerlendirmesi                                         531

1. I.              Savaş Hali-Kamusal Tehlike Şartı      531
2. II.             Ölçülülük İlkesi                  531
3. III.            Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Ters Düşmeme                532
4. IV.           Dokunulmaz Haklar      532
5. V.            Usule İlişkin Koşul            532
6. Olağanüstü Halde İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi                  533
7. Olağanüstü Hal Açısından Türkiye'nin Yükümlülük Azaltma Beyanları     534
8. AİHM Kararlarından Örnekler            535
9. Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanmasının Sınırları               539
10. Hakkın Özüne Dokunmama             539
11. Ölçülülük İlkesi                  540
12. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olma   541
13. Sınırlamanın Yasayla Olması                                      542
14. İnsan Haklarının Korunmasında Terörle Mücadele                  544
15. Terör Kavramı                   544
16. Terörle Mücadele Kanunu ve CMK'da Öngörülen Tedbirler                        548
17. 3713 s Terörle Mücadele Kanunu     548
18. CMK'da Öngörülen Tedbirler            563

aa Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Denetlenmesi                563

bb Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi              568

cc Teknik Araçlarla İzleme                   570

dd Tanıkların Korunması                                             573

1. Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı                574

VI İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ ULUSAL VE ULUSLARARASI RESMÎ KURUM VE KURULUŞLAR                               576

A İnsan Hakları Başkanlığı                   576

1. a.                    İl ve İlçe İnsan Hakları Kurulları            576
2. b.                    İnsan Hakları Üst Kurulu                       582

0 İnsan Hakları Danışma Kurulu        583

E İnsan Hakları Eğitimi On Yılı Ulusal Komitesi   584

1. I.                     İnsan Hakları İhlâl İddialarını İnceleme Heyetleri                       585
2. II.                   TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu          586
3. III.                  Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)            586

1. I.              Başvurunun İmzasız (Anonim) Olması  591
2. II.             Başvurunun Mahkeme Tarafından Oaha Önce İncelenmiş Başvuru

Konusu ile Aynı Olması         591

1. III.            Başvurunun Uluslararası Çözüm Organına Sunulmuş Olması            592
2. IV.           Başvurunun Sözleşme ve Ek Protokollerle Bağdaşmaması               592
3. V.            Başvurunun Açıkça Dayanaktan Yoksun Olması  592
4. VI.           Başvurunun Kötüye Kullanılmış Olması                593
5. Bireysel Başvuru     596
6. Devlet Başvurusu   600
7. VII.          AİHM'nin İşleyişinin Genel Esasları      600

81 Ocak 2014'ten İtibaren AİHM'de Bireysel Başvum Koşullarının

Sıklaştırılmasına İlişkin Yeni AİHM İçtüzük m 47 Hükmü   607

I Uluslararası Ceza Divanı                                    608

İ Birleşmiş Milletler Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi ile Kurulan İnsan Hakları Komitesi   615

VII İNSAN HAKLARINI KORUYAN DİĞER KURUL VE

KOMİSYONLARDAN ÖRNEKLER                                           620

1. Tüketici Hakları Kurulları      620
2. Cezaevi İzleme Kurulları        620
3. TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu          621
4. Dilekçe Komisyonu               622
5. Düzenleyici ve Denetleyici Kurullar      622
6. Terörle Mücadele Yüksek Kurulu         623
7. Kamu Denetçisi (Ombudsman)            624
8. Reklam Kurulu       627
9. İnternet Kurulu       627

İ Kamu Görevlileri Etik Kurulu              628

J Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu  629

K Terör ve Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması

Hakkında Kanun Gereğince Oluşturulan Zarar Tespit Komisyonları 632

L Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların

Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümü ile İlgili Komisyon                635

M Türkiye İnsan Hakları Kurumu  637

VIII İNSAN HAKLARI KURULLARI KANALIYLA HAK ARAMA

YOLLARI    639

1. I.              Hak İhlâllerine Karşı Hak Arama Yolları       640
2. II.             İnsan Hakları Kurullarında Başvurunun Alınması ve Değerlendirilmesi             642
3. III.            Delil Toplama            645
4. iddia ile İlgili Bilgi ve Belgeleri Toplama     650
5. Taraflar (Mağdur ve Suçlanan) ve Tanıkların Dinlenmesi ile Bunların Dinlenirken Psikolojilerinin Dikkate Alınması             651
6. Zamanaşımı Sürelerinin Göz Önüne Alınması 652
7. IV.           Kurulda Görüşme ve Kanaate Ulaşma           652
8. V.            Yönlendirme              657
9. VI.           Süreci İzleme             658

G Başvurana Bilgi Verme             659

H Kamuoyuna Bilgi Verme           659

L İhlâle Meydan Veren Etkenleri Ortadan Kaldırmaya Yönelik Tedbirler           659

Re’sen Harekete Geçerek İhlalleri İnceleme 660

OL İNSAN HAKLARI KONUSUNDA BİLGİLENDİRME,

BİLİNÇLENDİRME VE EĞİTİM          661

i Bilgilendirme          661

1. Yargısal Yollar Konusunda Bilgilendirme      662
2. Yargı Dışı Yollar Konusunda Bilgilendirme    664

& Bilinçlendirme        665

t Eğitim    668

l ARAŞTIRMA VE İZLEME                671

H HALKLA İLİŞKİLER VE İLETİŞİM   673

BÖLER: BAŞLICA İLETİŞİM BİLGİLERİ VE İNTERNET ADRESLERİ            676

1. I.              Merkezi İdarenin İnsan Hakları ile İlgili Birimleri               676
2. II.             Akademik Kurumlar                                             676
3. III.            Baro ve Sendikalar                677
4. IV.           Birleşmiş Milletler Bünyesi İçinde, İnsan Hakları İhlâlleri ile İlgili Bildirim/Şikayet Mekanizmaları               677
5. V.            Faydalı Kurumlar    678
6. VI.           Diğer Kurum ve Kuruluşlar                                                                   684

EKLER: İNSAN HAKLARI VE TEMEL ÖZGÜRLÜKLERİN

KORUNMASINA İLİŞKİN SÖZLEŞME                               687

Bibliyografya (Türkçe)                                                                        705

Kavramlar Dizini                                                                  735