Sorunlu Kredilerin Menkul Kıymetleştirilmesi Ve Türk Sermaye Piyasaları İçin Öneriler

Dr. Eda Çanga Belber

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR 

5

İÇİNDEKİLER 

9

KISALTMALAR 

23

GİRİŞ 

27

1. Konunun Takdimi 

27

2. İnceleme Planı 

28

1. BÖLÜM SORUNLU KREDİ

1.1. ULUSLARARASI DÜZENLEMELERDE ve TÜRK HUKUKUNDA SORUNLU KREDİ 

31

1.1.1. Kredi Kavramı 

31

1.1.2. Banka Kredisi 

33

1.1.3. Banka Kredisi Türleri ve Banka Kredi Sözleşmesi 

35

1.1.4. Banka Kredisi Teminatları 

37

1.1.4.1. Teminatın Kavramsal Çerçevesi 

37

1.1.4.2. Banka Kredisi Teminatı Türleri 

39

1.1.5. Sorunlu Kredi Kavramı 

40

1.1.5.1. Genel Olarak 

40

1.1.5.2. Avrupa Mevzuatında Sorunlu Kredi (Non–Performing Loan) Kavramı 

43

1.1.6. BDDK Mevzuatındaki İlgili Düzenlemeler 

49

1.1.6.1. Karşılıklar Yönetmeliği 

49

1.1.6.1.1. Kredilerin Sınıflandırılması 

49

1.1.6.1.1.1. Canlı Alacaklar 

52

1.1.6.1.1.2. Donuk Alacaklar 

53

1.1.6.1.1.3. Yeniden Yapılandırılmış Alacaklar 

56

1.1.6.1.2. Kredilerin Sınıflandırılması Konusunda Karşılıklar Yönetmeliği Hakkında Değerlendirme 

58

1.1.6.1.3. Karşılık Ayrılması 

61

1.1.6.2. Bankaların Kredi İşlemlerine İlişkin Yönetmelik 

64

1.1.6.3. Sorunlu Alacak Çözümleme Rehberi 

66

1.1.6.4. Türk Hukukunda Sorunlu Kredinin Kavramsal Çerçevesinin Çizilmesi 

68

1.1.6.4.1 Genel Olarak 

68

1.1.6.4.2. Türk Hukukunda Sorunlu Kredi’ye Dair Tanım Denemesi 

75

1.1.7. Sorunlu Kredilerin Oluşma Nedenleri 

76

1.1.7.1. Kredi Alan İşletmeye İlişkin Nedenler 

77

1.1.7.2. Makro Düzeydeki Çevresel Faktörlerden Kaynaklanan Nedenler 

77

1.1.7.3. Banka Kaynaklı Nedenler 

78

1.1.8. Sorunlu Kredilerin Kredi Alan, Banka ve Genel Ekonomi İçin Sonuçları 

79

1.1.8.1. Krediyi Kullanan Borçluya Etkileri 

80

1.1.8.2. Krediyi Kullandıran Bankaya Etkileri 

80

1.1.8.3. Ülke Ekonomisine Etkileri 

82

1.1.9. Türk Bankacılık Sektöründe Sorunlu Kredilere Dair İstatistiki Veriler 

87

1.1.9.1. Türk Bankacılık Sektörünün Finansal Tablolarının Analizi 

88

1.1.9.2. Türk Bankacılık Sektöründe Sorunlu Kredilerin Analizi 

91

2. BÖLÜM MENKUL KIYMETLEŞTİRME

2.1. ULUSLARARASI UYGULAMALARDA MENKUL KIYMETLEŞTİRME (SECURITIZATION) 

93

2.1.1. Genel Olarak 

93

2.1.1.1. Menkul Kıymet Kavramı 93

2.1.1.1.1. Türk Hukukunda Menkul Kıymet Kavramı 

93

2.1.1.1.2. Menkul Kıymetin Mülga 2499 Sayılı Kanun’da Sayılan Unsurlarının Yürürlükteki Mevzuata Göre Değerlendirilmesi 

97

2.1.1.1.3. Uluslararası Düzenlemelerde Menkul Kıymet Kavramı 

102

2.1.1.2. Menkul Kıymetleştirmenin Hukuki ve Ekonomik Çerçevesi 

104

2.1.1.2.1. Genel Olarak 

104

2.1.1.2.2. Menkul Kıymetleştirme Sonucu İhraç Edilen Aracın Hukuki Niteliği 

110

2.1.1.2.2.1. VDMK’nın TMK’dan Farkı 

110

2.1.1.2.2.2. VDMK’nın Borçlanma Aracı Niteliğinde Olup Olmadığı 

115

2.1.2. Menkul Kıymetleştirmenin Tarihçesi 

123

2.1.3. Menkul Kıymetleştirmenin Faydaları 

127

2.1.3.1. Ekonomiye ve Piyasaya Sağladığı Genel Faydalar 

127

2.1.3.2. Kaynak Kuruluşa (Originator) Sağlanan Faydalar 

127

2.1.3.3. Yatırımcılara Sağlanan Faydalar 

130

2.1.4. Varlığa Dayalı Menkul Kıymetleştirme Süreci, Dilimlendirme (Tranching) ve Varlığa Dayalı Menkul Kıymetleştirmenin Nakit Akımı Şelalesi/Ödemelerde Öncelik Sırası (Cash Flow Waterfall) 

131

2.1.4.1. Genel Olarak 

131

2.1.4.2. Menkul Kıymetleştirilecek Varlıkların Seçimi 

132

2.1.4.2.1 Menkul Kıymetleştirmeye Konu Edilebilecek Varlıkların Özellikleri 

137

2.1.4.2.1.1. Düzenli Getiri Sağlama 

137

2.1.4.2.1.2. Tahsil Edilememe Riskinin Düşük Olması 

138

2.1.4.2.1.3. Devredilebilir Nitelikte Olma 

139

2.1.4.2.1.4. Alacağın Doğmuş veya Doğacak Olması 

139

2.1.4.3. Menkul Kıymetleştirilecek Varlıkların Kaynak Kuruluşun Malvarlığından Ayrılması 

140

2.1.4.3.1. Menkul Kıymetleştirmede Alacağın Temliki 

143

2.1.4.3.2. Menkul Kıymetleştirmede Alacağın Temlikine Konu Varlıkların Değerinin Belirlenmesi 

146

2.1.4.4. Menkul Kıymeti İhraç Etme ve Dilimlendirme (Tranching) 

147

2.1.4.5. Yatırımcılara Nakit Akımı Şelalesine (“Cash Flow Waterfall”) Göre Ödeme Yapılması / Ödemelerde Öncelik Sırası 

150

2.1.5. Menkul Kıymetleştirme İşleminde Taraflar 

151

2.1.5.1. Borçlu (Debtor/Borrower) 

151

2.1.5.2. Kaynak Kuruluş (Originator) ve Kurucu (Sponsor) 

152

2.1.5.3. İhraççı/SPV (Special Purpose Vehicle) 

155

2.1.5.4. Güvenilen Kişi–Yediemin (Trustee) 

161

2.1.5.5. Hizmet Sağlayıcı (Servicer) 

164

2.1.5.6. Yatırımcılar (Investors) 

165

2.1.5.7. Kredi Derecelendirme Kuruluşu (Credit Rating Agency) 

166

2.1.5.8. Aracı Kuruluş/Yatırım Bankası (Arranger/Underwriter) 

168

2.1.5.9. Hukuk Danışmanları 

169

2.1.5.10. Takas Karşı Tarafı (Swap Counterparty) 

169

2.1.5.11. Likidite Sağlayıcı (Liquidity Provider) 

170

2.1.5.12. Kredi Güçlendirme Sağlayıcıları (Credit Enhancement Providers) 

171

2.1.6. Kredi Güçlendirme Tedbirleri 

172

2.1.6.1. Dahili Tedbirler 

173

2.1.6.1.1. Aşkın Teminatlandırma (Over–collateralization) 

173

2.1.6.1.2. Rücu (Recourse) 

174

2.1.6.1.3. Yedek Fonlar (Cash Reserve Funds) ve Artan Fonlar (Excess Spread) 

175

2.1.6.1.4. Dilimlendirme (Tranching) 

177

2.1.6.2. Dış (Harici) Tedbirler 

178

2.1.6.2.1. Sigorta Sözleşmeleri (Surety Bonds) 

178

2.1.6.2.2 Teminat Mektubu (Letter of Credits) ve Garanti Sözleşmesi (Guarantee Agreement) 

179

2.1.7. Menkul Kıymetleştirme Yapılarının Türleri 

180

2.1.7.1. Gerçek Satış Menkul Kıymetleştirme (True Sale Securitization) 

180

2.1.7.2. Sentetik (Yapay) Menkul Kıymetleştirme (Synthetic Securitization) 

181

2.2. TÜRK HUKUKUNDA VARLIĞA DAYALI MENKUL KIYMETLEŞTİRME (ASSET BACKED SECURITIZATION) 

183

2.2.1. Genel Olarak 

183

2.2.2. İpoteğe veya Varlığa Dayalı Menkul Kıymet 

184

2.2.3. Konut veya Varlık Finansmanı Fonları (Fon) 

188

2.2.3.1. Tanımı ve Yatırım Fonu ile Karşılaştırılması 

188

2.2.3.2. İnançlı Mülkiyet İlişkisi 

191

2.2.3.3. Fonun Kuruluşu 

194

2.2.3.3.1. Fonun Yönetim ve Temsili (VİDMK Tebliği md. 11 ve 17) 

197

2.2.3.3.2. Fonun Denetimi (VİDMK Tebliği m. 12) 

200

2.2.4. Varlığa veya İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetleştirmede Menkul Kıymetleştirilebilecek Varlıklar ve Nitelikleri 

202

2.2.4.1. Genel Olarak (VİDMK Tebliği md. 15) 

202

2.2.4.2. Menkul Kıymetleştirilebilecek Varlıkların Nitelikleri (VİDMK Tebliği md. 16) 

205

2.2.5. İpotek Finansmanı Kuruluşları (İFK) 

210

2.2.6. VİDMK İhracına İlişkin Temel Esaslar ve Risk Tutma Yükümlülüğü (VİDMK Tebliği md. 9 ve 10) 

212

2.2.7. Fon Portföyüne İlişkin Esaslar 

217

2.2.7.1. Fon Portföyünün Yönetilmesine İlişkin Esaslar (VİDMK Tebliği md. 17) 

217

2.2.7.2. Fon Portföyünden Yapılabilecek Harcamalar (VİDMK Tebliği md. 18) 

221

2.2.7.3. Fon Portföyünün Kalitesinin Artırılmasına Yönelik İşlemler (VİDMK Tebliği md. 19) 

221

2.2.8. Varlığa veya İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetlerin İtfası 

229

2.2.9. Fonun Sona Ermesi 

231

3. BÖLÜM SORUNLU KREDİLERİN MENKUL KIYMETLEŞTİRİLMESİ

3.1. ULUSLARARASI UYGULAMALARDA SORUNLU KREDİ MENKUL KIYMETLEŞTİRMESİ 

233

3.1.1. Genel Olarak 

233

3.1.2. Sorunlu Kredilerin Menkul Kıymetleştirilmesinin Tarihçesi 

237

3.1.3. Sorunlu Kredilerin Satışında Fiyatlama 

240

3.1.3.1. Brüt Defter Değeri (Gross Book Value–GBV), Net Defter Değeri (Net Book Value–NBV), Değer Düzeltmeleri (Value Adjustments) ve Karşılama Oranı (Coverage Ratio) Tanımları 

242

3.1.3.2. Portföyün Net Defter Değeri ile Piyasa Değeri (Market Value) Arasındaki Farkın Nedenleri 

243

3.1.3.3. Net Defter Değeri ile Piyasa Değeri Arasındaki Fiyatlandırma Farkının Azaltılması 

246

3.1.3.3.1. İlk Sorunlu Kredi Portföyünün Seçimi 

246

3.1.3.3.2. Sorunlu Kredi Menkul Kıymetleştirmesinde Kullanılan Çeşitli Güçlendirici Mekanizmalar 

247

3.1.4. Sorunlu Kredilerin Menkul Kıymetleştirilmesinin Uygulamadaki Farklı Türleri 

250

3.1.4.1. Standart Sorunlu Kredi Menkul Kıymetleştirmesi (MarketNon–Government Backed NPL Securitization) 

251

3.1.4.2. Elde Tutulan Sorunlu Kredi Menkul Kıymetleştirmesi (Retained NPL Securitization) 

252

3.1.4.3. Devlet Destekli Sorunlu Kredi Menkul Kıymetleştirmesi (Government Backed NPL Securitization) 

255

3.1.4.3.1. Taraflar 

258

3.1.4.3.1.1. Devreden Banka (Transferring Banks/Originator) 

259

3.1.4.3.1.2. Özel Amaçlı Kuruluş (Special Purpose Vehicle) (SPV) 

259

3.1.4.3.1.3. Bağımsız Özel Hizmet Sağlayıcı (Independent Special Servicer) 

259

3.1.4.3.1.4. Kredi Derecelendirme Kuruluşu (Credit Rating Agency – CRA) 

262

3.1.4.3.1.5. AB Üye Devletleri (İtalya ve Yunanistan) 

263

3.1.4.3.1.6. Yatırımcılar (Investors) 

263

3.1.4.3.1.7. Yediemin (Trustee), Ödeme Kuruluşları (Paying Agents) ve Yatırım Bankası (Arranger) 

264

3.1.4.3.2. Sorunlu Kredi Portföyünün Fiyatlandırılması 

265

3.1.4.3.3. Ödemelerde Öncelik Sırası 

268

3.1.4.3.4. Senior, Mezzanine ve Junior Dilimlerin İşlevi ve Risk Profili 

269

3.1.4.3.4.1. Senior (En Üst) Dilim Menkul Kıymetler (Senetler) 

269

3.1.4.3.4.2. Mezzanine (Ara) Dilim Menkul Kıymetler (Senetler) 

271

3.1.4.3.4.3. Junior (En Alt) Dilim Menkul Kıymetler (Senetler) 

274

3.1.4.3.5. Devlet Garantisinin Hüküm ve Koşulları 

276

3.1.4.3.5.1. Devlet Garantisi Sağlanması 

276

3.1.4.3.5.2. Garantinin Uygulanabilme Koşulu 

277

3.1.4.3.5.3. Garantinin Hüküm ve Koşulları 

278

3.1.4.3.5.4. Garanti Ücreti 

279

3.1.4.3.6. Devletin Üstlendiği Riskin Azaltılması 

280

3.1.4.3.6.1. Varlık Koruma Planlarının Piyasa Koşullarına Uygun Olması 

280

3.1.4.3.6.2. Devlet Garantisinin Ücretlendirilmesi 

283

3.1.4.3.6.3. Devlet Riskini Azaltıcı Ek Tedbirler 

284

3.2. SORUNLU KREDİ MENKUL KIYMETLEŞTİRMESİNE İLİŞKİN AB DÜZENLEMELERİ 

285

3.2.1. Düzenlemelerin Gerekçesi ve Arka Planı 

285

3.2.2. Sorunlu Kredi Menkul Kıymetleştirmelerine İlişkin 23 Ekim 2019 Tarihli EBA Görüşü 

290

3.2.2.1. 23 Ekim 2019 Tarihli EBA Görüşü’nün Arka Planı 

290

3.2.2.2. AB’de Menkul Kıymetleştirme Düzenleyici Sermaye Çerçevesi (Securitisation Regulatory Capital Framework) 

293

3.2.2.3. 2021 Yılındaki Hızlı Düzeltme Değişikliklerinden Önce CRR’da Yer Alan Sorunlu Kredi Menkul Kıymetleştirmesinde Düzenleyici Sermayeye İlişkin Kısıtlayıcı Hükümler 

295

3.2.2.4. AB Menkul Kıymetleştirme Çerçevesinin Sorunlu Kredi Menkul Kıymetleştirmesinde Düzenleyici Sermayeye Etkisi 

297

3.2.2.5. AB Sermaye Yeterliliği Tüzüğü’ne (CRR) ve AB Menkul Kıymetleştirme Tüzüğü’ne (SR) Dair EBA’nın Değişiklik Tavsiyeleri 

300

3.2.2.5.1. AB Sermaye Yeterliliği Tüzüğü’ne (CRR) İlişkin Değişiklik Tavsiyeleri 

300

3.2.2.5.2. AB Menkul Kıymetleştirme Tüzüğü’ne (SR) İlişkin Değişiklik Tavsiyeleri 

301

3.2.3. 23 Haziran 2020 Tarihli Basel Komitesi Danışma Görüşü (Basel Committee Consultation) 

302

3.2.4. AB Sermaye Yeterliliği Tüzüğü’nde (CRR) 6 Nisan 2021 Tarihli Değişiklikler 

303

3.2.5. AB Menkul Kıymetleştirme Tüzüğü’nde (SR) 6 Nisan 2021 Tarihli Değişiklikler 

305

3.2.5.1. AB Menkul Kıymetleştirme Tüzüğü’nün Arka Planı ve Bu Tüzüğün Sorunlu Kredi Menkul Kıymetleştirmesi ile Uyumluluğu 

305

3.2.5.2. SR Madde 9’daki Değişiklik (Kredi Verme Kriterlerine İlişkin Durum Tespiti Gereklilikleri) (“Due Diligence ments Regarding Credit Granting Criteria”) 

309

3.2.5.3. SR Madde 5’teki Değişiklik (Kurumsal Yatırımcılar için Kredi Verme Kriterlerine İlişkin Durum Tespiti Gereklilikleri) (“Due Diligence ments for Institutional Investors Regarding Credit Granting Criteria”) 

312

3.2.5.4. SR Madde 6’daki Değişiklik (Risk Tutma Gereklilikleri) (“Risk Retention ments”) 

314

3.2.5.4.1. Risk Tutma Tutarının Belirlenmesinde Değişiklik 

316

3.2.5.4.2. Hizmet Sağlayıcının Risk Tutma Yükümlüsü Olabilmesine İlişkin Değişiklik 

319

3.2.5.5. SR Madde 2’deki Değişiklik (Sorunlu Kredi Menkul Kıymetleştirmesinin Tanımı) 

323

3.3. VARLIK YÖNETİM ŞİRKETLERİ ve TÜRK HUKUKUNDA SORUNLU KREDİ MENKUL KIYMETLEŞTİRMESİ 

324

3.3.1. Genel Olarak 

324

3.3.2. Karşılaştırmalı Hukukta Varlık Yönetim Şirketleri 

328

3.3.2.1. Varlık Yönetim Şirketi’nin (VYŞ) Tanımı 

328

3.3.2.2. Varlık Yönetim Şirketlerinin Yapılanma Türleri 

331

3.3.2.2.1. Merkezi (Ulusal) Varlık Yönetim Şirketi 

332

3.3.2.2.2. Merkezi Olmayan Varlık Yönetim Şirketi 

336

3.3.2.2.2.1. Bankanın Sahip Olduğu Ayrı Bir VYŞ 

336

3.3.2.2.2.2. Bankanın Sorunlu Varlıklarını Bir Yerde Toplayarak Bir Toplayıcı Banka Olarak Yapılandırılması Yöntemiyle Kurulan VYŞ 

337

3.3.2.2.2.3. Yapılandırma ve Tasfiye İşlemlerini Birlikte Yürüten VYŞ 

338

3.3.2.3. Varlık Yönetim Şirketlerine İlişkin Ülke Uygulamaları 

338

3.3.2.4. Varlık Yönetim Şirketlerinin İşleyiş Yöntemleri 

341

3.3.2.6. Varlık Yönetim Şirketlerinin Olumsuz Yönleri 

345

3.3.3. BDDK Düzenlemelerine Göre Varlık Yönetim Şirketleri 

346

3.3.3.1. Yasal Dayanak 

346

3.3.3.2. Türkiye’de Varlık Yönetim Sektörü İçin Düzenleme Önerileri 

353

3.3.4. Türk Hukukunda Sorunlu Kredilerin Menkul Kıymetleştirilmesine İlişkin Mevzuat 

358

3.3.5. Sorunlu Kredilerin Menkul Kıymetleştirilmesinde Türk Sermaye Piyasaları İçin Düzenleme Önerileri 

361

3.3.5.1. Menkul Kıymetleştirilecek Sorunlu Krediler ile Portföyün Asgari Ne Kadarının Sorunlu Kredilerden Oluşacağı VİDMK Tebliği’nde Açıkça Tanımlanmalıdır 

362

3.3.5.2. VYŞ’lerin Menkul Kıymetleştirebileceği Alacaklar Sadece Bankalardan Devraldıkları Alacaklar ile Sınırlandırılmamalıdır 

363

3.3.5.3. VYŞ’lerin Yanı Sıra Bankalar da Sorunlu Kredilerini Fon Kurarak Menkul Kıymetleştirebilmelidir 

364

3.3.5.4. VYŞ’ler Devralmalarla Oluşturduğu Kendi Varlığı Dışında Diğer Kaynak Kuruluş Sorunlu Varlıklarını da Bilançosunda Yer Almaksızın Menkul Kıymetleştirebilmelidir 

365

3.3.5.6. Sorunlu Kredi Menkul Kıymetleştirmesine Özgü Vergi Muafiyetleri Tanınmalıdır 

367

3.3.5.7. VYŞ’ler Dışında Üçüncü Taraflara ve Yabancı Şirketlere de Sorunlu Krediler Devredilebilmeli, Vergi Avantajı Sağlayan Yargı Çevrelerinde Kurulan SPV’lerle İhraç Yapılabilmelidir 

367

3.3.5.8. Bağımsız Hizmet Sağlayıcılık Faaliyeti İçin Standartlar Oluşturulmalıdır 

368

3.3.5.9. Bağımsız Hizmet Sağlayıcı Risk Tutma Yükümlülüğünü de Üstlenebilmelidir 

372

3.3.5.10. Risk Tutma Miktarı, Satın Alınan Portföyün İskontolu Nominal Değeri Üzerinden Hesaplanmalıdır 

373

3.3.5.11. Sorunlu Kredi Rasyosu Kritik Seviyelere Ulaşırsa İtalyan ve Yunan Varlık Koruma Planlarına Benzer Düzenlemeler Kabul Edilmelidir 

374

SONUÇ 

375

KAYNAKÇA 

389