Enerji Yatırım Uyuşmazlıklarında Yetki Sorunu ve Esasa Uygulanacak Hukuk
Dr. Öğr. Üyesi Hande ÜNSAL
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ. 7
İÇİNDEKİLER 11
KISALTMALAR CETVELİ19
GİRİŞ23
BİRİNCİ BÖLÜM
ENERJİ YATIRIMI KAVRAMINA GENEL BAKIŞ
1. ENERJİ YATIRIMLARININ HUKUKÎ STATÜSÜ ve GENEL ÖZELLİKLERİ .34
ENERJİ KAYNAKLARININ MÜLKİYETİ39
ENERJİ YATIRIMLARININ KAMU HİZMETİ BAĞLANTISI .42
III. ENERJİ YATIRIMLARININ GERÇEKLEŞTİRİLMESİNDE DEVLET
SÖZLEŞMELERİNİN ROLÜ 45
2. ENERJİ YATIRIMLARINA İLİŞKİN KAVRAMLARIN GELİŞİMİNE TARİHİ
BAKIŞ.49
ÇAĞDAŞ ANLAMDA ENERJİ YATIRIMLARININ ORTAYA ÇIKIŞI49
İMTİYAZ SİSTEMİNİN KURULUŞU ve GELENEKSEL İMTİYAZ
SÖZLEŞMELERİ51
III. KAYNAK SAHİBİ DEVLETLERİN ENERJİ KAYNAKLARI ÜZERİNDE
DENETİM SAĞLAMA ÇABALARI.58
Kaynak Millileştirmeleri58
Millileştirme Hareketlerinin Başlangıcı .58
Millileştirme Hareketlerinin Yatırım Hukukunun Gelişimine
Etkisi 60
Kaynaklara İlişkin Birleşmiş Milletler Kararları.62
OPEC’in Kurulması.66
Çağdaş İmtiyaz Sözleşmelerinin Geliştirilmesi .68
ENERJİ PİYASALARINDA SERBESTLEŞME70
YATIRIM HUKUKUNUN OLUŞUMU.75
Yatırım Yasa ve Anlaşmaları76
12 İçindekiler
Yatırım Yasaları 77
Uluslararası Yatırım Anlaşmaları . 78
a) İkili Yatırım Anlaşmaları 78
aa) İkili Yatırım Anlaşmaları ile Yatırımcıya Tanınan
Maddî Haklar 80
ab) İkili Yatırım Anlaşmaları ile Yatırımcıya Tanınan
Usulî Haklar. 82
aba) Usulî Hakların Önemi 82
abb) Yatırım Tahkimi. 84
b) Çok Taraflı Yatırım Anlaşmaları . 97
ba) Enerji Şartı Antlaşması.100
baa) Antlaşmanın Gelişimi 100
bab) Antlaşmanın Amacı ve Kurgusu .102
bac) Anlaşmanın Modernizasyonu103
bb) USMCA/NAFTA112
Yatırım Sözleşmelerinin Uluslararasılaşması118
ICSID’in Oluşturulması 121
YENİ EĞİLİMLER.123
İKİNCİ BÖLÜM
ENERJİ YATIRIMLARININ UNSURLARI VE
YATIRIM UYUŞMAZLIĞI KAVRAMI
1. ENERJİ YATIRIMLARININ UNSURLARI . 144
YATIRIMCININ KABUL VE KORUNMASININ HUKUKİ DAYANAĞI.144
Ev Sahibi Devletin Ulusal Mevzuatı145
Yatırım Anlaşmaları147
Yatırım Sözleşmeleri.148
İmtiyaz Sözleşmeleri 150
Ortak Girişim Sözleşmeleri151
Ürün Paylaşım Anlaşmaları.153
Hizmet Sözleşmeleri.153
a) Saf Hizmet Sözleşmeleri.153
b) Risk Hizmet Sözleşmeleri 154
İçindekiler 13
Enerji Alım Sözleşmeleri 155
YATIRIM. 156
Yatırımın Gerçekleştirildiği Coğrafî Saha . 157
Yatırımın Konusu. 161
Genel Olarak Yatırım Yasa ve Anlaşmalarının Yatırım
Tanımları 161
a) İmtiyazlar . 164
b) İdarî İzinler ve Haklar. 167
c) Sözleşmeye Dayalı Hak ve Alacaklar 168
Enerji Şartı Antlaşması’nın Yatırım Tanımı. 169
Yatırımın Hukuka Uygunluğu. 173
III. YATIRIMCI. 175
Yatırımcı Kavramına Genel Bakış. 176
Yatırımcının Hukukî Vasfı 179
Yatırımcının Tâbiiyeti ve Tespiti 180
Tâbiiyetin Belirlenmesi 181
a) Gerçek Kişiler . 182
b) Tüzel Kişiler 186
ba) Kuruluş Yeri Sistemi . 187
bb) İdare Merkezi Sistemi. 191
bc) Kontrol Sistemi 192
Tâbiiyette Zaman 196
DEVLETLER 197
Kaynak Devlet . 197
Ev Sahibi Devlet 199
2. YATIRIM UYUŞMAZLIĞI KAVRAMI 203
ANLAŞMAYA DAYALI UYUŞMAZLIK-SÖZLEŞMEYE DAYALI
UYUŞMAZLIK AYRIMI 203
YATIRIM UYUŞMAZLIKLARININ KAYNAKLARI. 205
Yatırımcının Mal Varlığına El Konulması:
Kamulaştırma/Millîleştirme. 207
Tanım ve Terminoloji 207
Kamulaştırma Koşulları . 213
a) Hukuka Uygun Olarak Gerçekleştirme 214
14 İçindekiler
b) Ayrımcılık Yapılmaması .216
c) Kamu Yararının Gözetilmesi 219
d) Tazminat Ödemesi 221
Ödemelerin Transferi Üzerindeki Engeller 223
Yatırım Anlaşmaları ile Getirilen Muamele Standartlarının
İhlâli .225
Mutlak Standartlar 226
a) Tam Koruma ve Güvenlik Standardı.226
b) Âdil ve Hakkaniyete Uygun Muamele Standardı.230
Göreli Standartların İhlâli 237
a) Ulusal Muamele Standardı 238
b) En Çok Gözetilen Ulus Standardı241
Sözleşme Koşullarında Ortaya Çıkan Değişiklikler.244
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ENERJİ YATIRIM UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLLARI
1. ULUSAL MAHKEMELER . 251
KAYNAK DEVLET VEYA ÜÇÜNCÜ BİR DEVLETİN ULUSAL
MAHKEMELERİ .252
EV SAHİBİ DEVLET MAHKEMESİ258
2. TAHKİM . 263
TAHKİM USULÜNÜN İŞLETİLMESİ 268
Usule Uygulanacak Hukuk .268
Yatırım Tahkiminde En Sık Başvurulan Usul Kuralları.270
Washington Konvansiyonu ve ICSID Tahkim Kuralları271
SCC Tahkim Kuralları.273
ICC Tahkim Kuralları274
UNCITRAL Tahkim Kuralları 274
HAKEM KURULUNUN YETKİ TESİSİ275
Tahkime Rıza277
Genel Olarak Tahkime Rıza .280
a) Tahkime Rızanın Yatırım Sözleşmeleri Altında
Verilmesi .280
İçindekiler 15
b) Tahkime Rızanın Yatırım Yasaları Altında Verilmesi . 281
c) Tahkime Rızanın Yatırım Anlaşmaları Altında
Verilmesi. 288
ca) İkili Yatırım Anlaşmaları Altında Tahkime Rıza. 288
cb) Çok Taraflı Yatırım Anlaşmaları Altında
Tahkime Rıza 297
cba) USMCA. 297
cbb) EŞA 300
ICSID Tahkimine Rıza 302
a) Ev Sahibi Devletin ve Kaynak Devletin
Konvansiyona Taraf Olması . 303
b) Tahkime Rızanın Yazılı Olması . 306
ba) Sözleşme İle Beyan 306
bb) Ev Sahibi Devletin Tek Taraflı İrade Beyanı. 307
Konu Bakımından Yetki (RATIONE MATERIAE) 309
Genel Olarak “Konu Bakımından Yetki” 309
a) Yatırım Yasaları . 309
b) Yatırım Anlaşmaları. 311
ba) İkili Yatırım Anlaşmaları. 311
bb) Çok Taraflı Yatırım Anlaşmaları 314
bba) USMCA. 314
bbb) EŞA 316
ICSID’in Konu Bakımından Yetkisi 317
Kişi Bakımından Yetki (RATIONE PERSONAE) . 321
ICSID’in Kişisel Yetkisi 322
a) Devletler . 323
b) Yatırımcılar 324
ba) Gerçek Kişilerin Tâbiiyeti . 325
bb) Tüzel Kişilerin Tâbiiyeti 326
Washington Konvansiyonu ve EŞA’nın Kişisel Yetkiye
İlişkin Hükümlerinin Birlikte Değerlendirilmesi 328
Tahkime Başvuru Koşulu Olarak Diğer Uyuşmazlık Çözüm
Yollarına Başvuru 329
Yerel Mahkemelere Başvuru 331
Dostane Çözüm Yollarına Başvuru 334
16 İçindekiler
a) Başvuru335
b) Süre339
c) Bildirim342
Çoklu Usuller Halinde Yetki.343
Çoklu Usullerin Ortaya Çıkışı346
a) Farklı Anlaşmalar Altında Tahkime Başvurulması 346
b) Sözleşme ve Anlaşmalar Altındaki Uyuşmazlıklar
Bakımından Farklı Usullerin İşletilmesi .348
Çoklu Usullerin Engellenmesine Yönelik Vasıtalar:
Yoldaki Çatal ve Feragat Kayıtları 349
3. DOSTANE ÇÖZÜM YOLLARI . 355
YATIRIM UYUŞMAZLIKLARINDA DOSTANE ÇÖZÜM YOLLARINA
BAŞVURUNUN DAYANAKLARI.358
Yatırım Yasaları 359
Yatırım Anlaşmaları359
DOSTANE ÇÖZÜMDE USULLER360
Danışma360
Müzakere .361
Arabuluculuk361
Uzlaşma 363
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
UYGULANACAK HUKUKUN TESPİTİ
1. UYGULANACAK HUKUKUN BELİRLENMESİNDE YÖNTEM 365
2. SÖZLEŞMELERDEN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARA UYGULANACAK
HUKUK . 369
UYGULANACAK HUKUKUN MÜNHASIRAN SÖZLEŞMELERE
DAYANILARAK BELİRLENMESİ.370
İrade Muhtariyeti İlkesinin Yatırım Sözleşmelerine
Uygulanabilirliği Sorunu.371
Açık Hukuk Seçimi Halinde Sözleşmelere Uygulanacak Hukuk377
Ev Sahibi Devletin Hukukunun Seçilmesi.379
a) Münhasıran Ev Sahibi Devletin Hukukunun
Seçilmesi379
İçindekiler 17
b) Ev Sahibi Devletin Hukukunun İstikrar Kaydıyla
Birlikte Seçilmesi 382
Uluslararası Hukukun Seçimi 387
a) Hukukun Genel İlkelerinin Seçimi. 390
b) Uluslararası Hukuk ve Ev Sahibi Devlet Hukukunun
Beraber Uygulanmak Üzere Seçilmesi 391
Üçüncü Bir Hukuk Düzeninin Seçimi . 394
a) Sözleşmenin Kendi Hukukuna Tâbi Olması 395
b) Sözleşmenin Lex Mercatoria’ya Tâbi Kılınması 396
Hakkaniyet ve Nısfet Kurallarının Seçimi 398
Açık Bir Hukuk Seçimi Bulunmaması Halinde Uygulanacak
Hukuk 401
Örtülü Hukuk Seçiminin Araştırılması 401
Hukuk Seçiminin Yokluğuna Hükmedilmesi. 405
a) Belirli Bir Tahkim Usulünün Seçimi Halinde
Uygulanacak Hukuk. 406
aa) Washington Konvansiyonu Dışında Kalan
Kuralların Seçimi 406
ab) Washington Konvansiyonu Seçimi. 408
b) Belirli Bir Tahkim Usulünün Seçilmiş Olmaması
Halinde Uygulanacak Hukuk 411
UYGULANACAK HUKUKUN SÖZLEŞME DIŞI KAYNAKLARDA
BELİRLENMESİ . 418
Uygulanacak Hukukun Ev Sahibi Devlet Yasalarınca
Belirlenmesi. 418
Yatırım Sözleşmelerine Uygulanacak Hukukun Yatırım
Anlaşmaları ile Belirlenmesi. 419
3. YATIRIM ANLAŞMALARINA UYGULANACAK HUKUK 420
ANLAŞMALARDA UYGULANACAK HUKUK KAYDI BULUNMASI 421
ANLAŞMALARDA UYGULANACAK HUKUKA İLİŞKİN BELİRLEME
BULUNMAMASI 428
SONUÇ 435
KAYNAKÇA . 453
