^{Görgü Tanıklığında Yanılabilirlik:}Yönlendirici Sorular ve Zamanın Etkisi

Dr. Öğr. Üyesi Ezgi ILDIRIM

Tanık hafızasının güvenirliği 1900’lü yıllardan itibaren psikoloji deneyleri aracılığıyla sorgulanmış ve adli psikoloji alanının temelleri de bu araştırma bulguları üzerine konumlandırılmıştır. 1908 yılında Hugo Münsterberg’in kitabı “Tanık Kürsüsünde” ile tanık ifadelerinin güvenirliliğinin değerlendirilmesi gerekliliği öne sürülmüştür. 1992 yılında tanık ifadesinin önemi Amerika Birleşik Devletleri’nde başlayan “Masumiyet Projesi”yle bir kez daha gündeme gelmiştir. Daha sonra farklı ülkelerde de hayata geçen “Masumiyet Projesi” ile bellek hataları nedeniyle haksız yere hüküm giyen kişilerin özgürlüklerine kavuşması fiziksel kanıtlar aracılığıyla sağlamıştır. Bu sebeple adli psikoloji alanında ve yargılama sürecinde önemli olan tanık ifadesinin güvenirliğine ilişkin faktörler bu kitap içerisinde değerlendirilmiştir. Bu bağlamda İstanbul örnekleminde gerçekleştirilen bir çalışma ile tanık ifadesinin güvenirliliği canlandırılan bir olay ile değerlendirilmiştir. Çalışmada farklı soru türlerinin ve farklı zaman aralıklarının olaya ilişkin hatırlanan bilgi üzerindeki etkisi incelenmiştir. Kitabın son kısmında ise edinilen bilgiler mevcut literatür ile karşılaştırılarak sunulmuştur. Bu kitap adli yargılama süreçlerinde ifadenin güvenirliğini etkileyecek faktörleri tanımlayabilmek adına ve daha sonraki akademik çalışmalara yol gösterici olacaktır.

İÇİNDEKİLER

KİTAP HAKKINDA III

ÖZET VII

1. GİRİŞ VE AMAÇ 1

1.1. Genel Bilgiler 6

1.1.1. Görgü Tanıklığının Tarihçesi 6

1.1.2. Görgü Tanıklığını Etkileyen Faktörler 10

1.1.2.1. Tahmini Değişkenler 10

1.1.2.2. Sistem Değişkenleri 41

1.2. Hipotezler 70

2. GEREÇ VE YÖNTEM 71

2.1. Örneklem 71

2.2. Araç ve Gereç 71

2.3. Araştırma Dizaynı ve Prosedür 72

2.4. Skorlama 73

2.4.1. Serbest Anlatım Sorularının Puanlanması 74

2.4.2. Açık Uçlu Soruların Puanlaması 75

2.4.3. Evet Hayır Sorularının Puanlanması 76

2.5. Analiz 77

3. BULGULAR 79

3.1. Zaman 79

3.1.1. Serbest Anlatım Soruları 79

3.1.2. Açık Uçlu Sorular 82

3.1.2.1. Açık Uçlu Sorulara Üç Zamanda da Cevap Veren Kişinin Cevaplarının Karşılaştırılması 86

3.1.3. Evet Hayır Soruları 87

3.2. Soru Tipleri 102

3.2.1.Toplam Bilgi 102

3.2.2. Doğru Bilgi 103

3.2.3.Yanlış Bilgi 105

3.2.4. Yönlendirici Sorular 108

3.3. Olay Süresi 112

4. TARTIŞMA 115

5. SONUÇ 121

KAYNAKLAR 125

EKLER

EK 1: SERBEST ANLATIM SORUSU 151

EK 2: AÇIK UÇLU SORULAR 153

EK 3: EVET HAYIR SORULARI 155

EK 4: OLAY VİDEOSUNUN TRANSKRİPTİ 157

EK 5: VİDEOYU İZLEYEN 5 KİŞİ TARAFINDAN EVET HAYIR SORULARINA VERİLEN CEVAPLAR 159