Feminizm Perspektifiyle Üreme Hakları
Dr. Nazmiye GÜVEYİ
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ. 5
İÇİNDEKİLER 7
KISALTMALAR . 15
GİRİŞ . 17
BİRİNCİ BÖLÜM
FEMİNİZM PERSPEKTİFİNİN BELİRLENMESİ
FEMİNİZM KAVRAMININ TANIMI. 21
Genel Açıklama 21
Feminizmin Etimolojik Anlamı. 21
Doktrinde Feminizme Dair Mevcut Çeşitli Tanımlar 22
FEMİNİZME DAİR BAŞLICA ANAHTAR KAVRAMLAR 27
Genel Açıklama 27
Kadın . 27
Patriarka (Ataerkillik). 31
Kamusal Alan – Özel Alan 33
Cinsiyetin Toplumsallaş(tırıl)ması: Toplumsal Cinsiyet (Gender) 37
III. FEMİNİZMİN TARİHİ GELİŞİMİ VE BAŞLICA ÇEŞİTLERİ 43
Genel Açıklama 43
Feminizmin Tarihi Gelişimi 46
Birinci Dalga Feminizm . 46
Genel Olarak 46
Seçili Ülkelerde Gelişimi. 50
(1) Amerika Birleşik Devletleri (ABD) 50
(2) İngiltere. 53
(3) Fransa 54
(4) Almanya 57
(5) Rusya. 58
İkinci Dalga Feminizm. 59
Üçüncü Dalga Feminizm . 66
Ara Değerlendirme . 70
Osmanlı ve Türkiye’deki Gelişim Sürecine Genel Bir Bakış 71
8 İçindekiler
Feminizmin Başlıca Çeşitleri. 87
Genel Açıklama . 87
Liberal Feminizm. 88
Kültürel Feminizm . 95
Marksist Feminizm 98
Radikal Feminizm 103
Sosyalist Feminizm 108
Postmodern Feminizm 113
Ekofeminizm . 116
Varoluşçu Feminizm 119
Fransız Feminizmi 120
Diğerleri. 122
FEMİNİZM AKIMLARININ KADIN ERKEK EŞİTLİĞİNE İLİŞKİN YAKLAŞIMLARI .128
Genel Açıklama 128
Eşitlik İlkesi: Şekli Eşitlik ve Maddi Eşitlik Anlayışı 129
Kadın Erkek Eşitliği. 133
Eşitlik (Aynılık)/ Farklılık Dikotomisi. 143
Kadın Erkek Eşitliğini Sağlamaya Dair Dönüştürücü Eşitlik Anlayışı . 152
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği (Gender Equality) ve Toplumsal Cinsiyetin
Anaakımlaştırılması (Gender Mainstreaming). 154
Ayrımcılık Yasağı: Cinsiyete ve Toplumsal Cinsiyete Dair 164
Eşitliğe Dair Kısa Bir Değerlendirme 170
DEĞERLENDİRME.172
İKİNCİ BÖLÜM
ÜREME BAĞLAMINDA FEMİNİZM PERSPEKTİFİNİN DÜŞÜNSEL TEMELLERİ
GENEL AÇIKLAMA 175
KISACA BİLİNEN TARİH ÖNCESİ DÖNEM VE İLK UYGARLIKLAR.175
III. ANTİK YUNAN DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER176
Antik Yunan’daki Genel Durum 176
Platon (Eflatun, M.Ö. 427- M.Ö. 347) 179
Aristoteles (M.Ö. 384- M.Ö. 322) 184
ANTİK ROMA’DAKİ TEMELLER188
ORTAÇAĞ DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER 189
Ortaçağdaki Genel Durum . 189
Augustinus (354-430). 191
İçindekiler 9
Thomas Aquinas (1225-1274) . 192
Christine de Pizan (1363-1430) . 193
YENİÇAĞ DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER 194
Genel Olarak 194
Marie Le Jars de Gournay (1565-1645) . 195
Thomas Hobbes (1588-1679) 196
John Locke (1632-1704) 199
Mary Astell (1666-1731) 201
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778). 202
VII. YAKINÇAĞ DÜŞÜN DÜNYASINDAKİ TEMELLER . 205
Genel Olarak 205
Olympe de Gouges (1748-1793) . 205
I. Dalga Dâhilinde 207
Mary Wollstonecraft (1759-1797) 207
John Stuart Mill (1806-1873) 210
Emma Goldman (1869-1940) . 213
Madeleine Pelletier (1874-1939) 215
Margaret Sanger (1879-1966) 215
Marie Charlotte Carmichael Stopes (1880-1958). 218
II. Dalga Dâhilinde . 219
Simone de Beauvoir (1908-1986). 219
Betty Friedan (1921-2006) 224
Gisele Halimi (1927-2020) 228
Adrienne Rich (1929-2012). 230
Kate Millett (1934-2017) 231
Germaine Greer (1939 -) 236
Juliet Mitchell (1940-). 238
Rosalind Pollack Petchesky (1942-) 241
Alison Mary Jaggar (1942-). 245
Nancy Chodorow (1944-) 246
Elisabeth Badinter (1944-) 248
Ann Oakley (1944-). 251
Shulamith Firestone (1945-2012). 254
III. Dalga Dâhilinde 260
Catharine A. MacKinnon (1946-) 260
Judith Butler (1956-). 265
VIII. DEĞERLENDİRME. 267
10 İçindekiler
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ÜREME HAKLARININ TEORİK ÇERÇEVESİ
GENEL AÇIKLAMA 269
KAVRAM .270
Genel Açıklama 270
Üreme 270
Üreme Hakları 274
Üreme Haklarına Dair Başlıca Temel Kavramlar 277
Korunması Gereken Hukuki Bir Değer Olarak Üreme 288
III. ÜREME HAKLARININ GELİŞİMİ .291
ÜREME HAKLARININ HUKUKİ NİTELİĞİ .308
ÜREME HAKLARININ SÜJESİ .317
ÜREME HAKLARININ KAPSAMI.320
Kapsama Dair İki Farklı Görüş: Dar Anlamda Üreme Hakları ile Geniş
Anlamda Üreme Hakları Yaklaşımları 320
Dar Anlamda Üreme Hakları Yaklaşımı . 321
Geniş Anlamda Üreme Hakları Yaklaşımı 321
Üreme Hakları Kataloğu. 323
Ön Değerlendirme: Üreme Haklarının Kapsamına Dair . 331
VII. ÜREME HAKLARININ SINIRLANDIRILMASI 332
VIII. ÜREME HAKLARININ İHLALİ .335
ÜREME HAKLARI VE İLİŞKİLİ HAK VE ÖZGÜRLÜKLER .337
Genel Açıklama 337
Çocuk Sahibi Ol(ma)ma Hakkı 340
Yaşam(a) Hakkı 344
Eşitlik (Hakkı) ve Ayrımcılık Yasağı . 347
Özel Hayata Saygı Gösterilmesi Hakkı 350
İfade Özgürlüğü . 353
Eğitim Hakkı . 354
Evlenme Hakkı . 356
İ. Dernek Kurma ve Toplantı Özgürlüğü 357
İşkence, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele ya da Ceza Yasağı . 359
Sağlık Hakkı 364
Bilimsel Gelişmelerden Yararlanma Hakkı . 370
Maddi ve Manevi Varlığını Koruma ve Geliştirme Hakkı . 372
Çalışma hakkı . 375
Ara Değerlendirme 377
İçindekiler 11
ÜREME HAKLARI KONUSUNDA DEVLETİN BAŞLICA YÜKÜMLÜLÜKLERİ . 378
Genel Açıklama 378
Devletin Negatif Yükümlülüğü. 384
Devletin Pozitif Yükümlülüğü 384
DEĞERLENDİRME. 387
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ULUSLARARASI İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMELERİNDE ÜREME HAKLARI
GENEL AÇIKLAMA 389
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KAPSAMINDA . 390
Genel Açıklama 390
Kölelik, Köle Ticareti, Köleliğe Benzer Uygulama ve Geleneklerin
Ortadan Kaldırılmasına Dair Ek Sözleşme 392
Evliliğe Rıza, Asgari Evlilik Yaşı ve Evliliklerin Kaydı Hakkında Sözleşme . 392
Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme. 393
Genel Olarak. 393
İnsan Hakları Komitesi Genel Yorumlarında . 396
İnsan Hakları Komitesi’nin Üreme Haklarına Dair Kararları 404
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme . 414
Genel Olarak. 414
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi Genel Yorumlarında 416
Çocuk Hakları Sözleşmesi 435
Genel Olarak. 435
Çocuk Hakları Komitesi’nin Genel Yorumlarında 439
Engelli Haklarına İlişkin Sözleşme 448
Genel Olarak. 448
Engelli Hakları Komitesi Genel Yorumlarında . 451
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesine Dair Sözleşme
(CEDAW) 455
Genel Olarak. 455
CEDAW Komitesi’nin Üreme Hakları Bakımından Önem Arz Eden
Genel Tavsiyeleri 462
CEDAW Komitesi’nin Üreme Haklarına İlişkin Öne Çıkan Kararları 482
İ. Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına Dair Uluslararası
Sözleşme . 495
İşkenceye ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Küçültücü Muamele
veya Cezaya Karşı Sözleşme 496
12 İçindekiler
III. BÖLGESEL DÜZEYDE.501
Avrupa Konseyi Kapsamında 501
Genel Açıklama . 501
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi. 502
Genel Olarak. 502
AİHM’in Üreme Haklarına Dair Öne Çıkan Kararları. 504
(1) Doğum Öncesi Tıbbi Testlere Dair . 504
(2) Yasal Kürtaja Erişime Dair 505
(3) Üremede Bilimsel Araştırmaya Dair 516
(4) Doğum Yöntemine Dair . 517
(5) Yardımcı Tedavi Yöntemlerine Dair . 521
(6) Kısırlaştırmaya Dair 536
(7) Üreme Eğitimine Dair 543
(8) Ebeveynlik İzni ve Ödeneğine Dair 544
(9) Anne Sağlığı ve Bakımına Dair . 548
Avrupa Sosyal Şartı 549
Genel Olarak. 549
Avrupa Sosyal Haklar Komitesi’nin Üreme Haklarına İlişkin
Kararı 552
İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi . 553
Kadınlara Dair Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla
Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi 555
Bakanlar Komitesi Tavsiye Kararları Işığında. 557
Amerikan Devletleri Örgütü Kapsamında 560
Genel Olarak . 560
Belgeler . 562
Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirgesi 562
Amerikan İnsan Hakları Sözleşmesi (San Jose Paktı) 564
Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Alanında Amerikan İnsan
Hakları Sözleşmesi’ne Ek Protokol (San Salvador Protokolü). 567
Kadınlara Yönelik Şiddetin Önlenmesi, Cezalandırılması ve
Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Amerikalılar Arası Sözleşme
(Belém do Pará Sözleşmesi) . 569
Kadınlara, Kızlara ve Ergenlere ve Bunların Cinsel ve Üreme
Haklarına Yönelik Şiddete İlişkin Bildirge . 574
Amerikan Sosyal Şartı ve Amerikan Sosyal Şartı’n Eylem Planı 578
Başvurular . 580
İçindekiler 13
Afrika Birliği Kapsamında. 591
Genel Olarak. 591
Belgeler. 592
Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı (Banjul Şartı) 592
Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı’nın Afrika’da Kadınların
Haklarına Dair Protokolü (Maputo Protokolü). 594
Üreme Haklarına Dair Önemli Bir Karar. 599
DEĞERLENDİRME. 600
BEŞİNCİ BÖLÜM
TÜRK HUKUKUNDA ÜREME HAKLARI 605
GENEL AÇIKLAMA 605
TÜRKİYE’DE GEBELİĞİN SONLANDIRILMASININ TARİHİ SÜRECİ. 608
Genel Olarak 608
Yasak Dönem. 609
Geçiş Dönemi 610
Serbest Dönem (1983’ten İtibaren) 613
III. POZİTİF HUKUK KAPSAMINDAKİ DÜZENLEMELER. 614
Genel Olarak 614
1982 Anayasası Kapsamında Üreme Haklarına Dair Düzenlemeler ve
Sınırlandırma Rejimi 614
1982 Anayasası’nda Üreme Haklarına Dair Düzenlemeler. 614
1982 Anayasası’nda Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması
Rejimi 617
Milletlerarası Sözleşmeler (90. Madde) 621
2827 Sayılı Nüfus Planlaması Hakkında Kanun, İlgili Tüzük ve 5237 Sayılı
Türk Ceza Kanunu 622
1593 sayılı Umumi Hıfsızsıhha Kanunu 628
Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi
Merkezleri Hakkında Yönetmelik (2014). 630
Diğer Mevzuat . 633
Ara Değerlendirme 639
TÜRK ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI IŞIĞINDA . 641
Genel Olarak 641
Norm Denetimi Kapsamında . 644
Doğum Yöntemine Dair (İptal Davası): 3.10.2013 Tarih ve 2012/103E.
ve 2013/105 K. Sayılı Karar (Umumi Hıfzıssıhha Kanunu m. 153/2). 644
14 İçindekiler
Üreme Yeteneğine Dair (İtiraz Yolu) . 649
29.11.2017 Tarih ve 2015/79 E. ve 2017/164 K. Sayılı Karar
(Türk Medeni Kanunu m. 40/2) 649
29.11.2017 Tarih ve 2017/30 E. 2017/165 K. Sayılı Karar (Türk
Medeni Kanunu m. 40/1) . 651
Bireysel Başvuru Kapsamında 653
Doğum Yöntemine Dair Bireysel Başvuru Kararları. 653
Yardımcı Tedavi Yöntemine (Tüp Bebek) Dair Bireysel Başvuru
Kararları. 659
Yasal Kürtaja Dair Bireysel Başvuru Kararları 661
Kısırlaştırmaya Dair Bireysel Başvuru Kararları . 666
Doğum Kontrol Yöntemlerine Dair Bireysel Başvuru Kararı 668
ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARINDA ÜREME HAKLARINA DAİR
KONULARIN ANAYASA M. 17 VE M. 20 KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ
SORUNU671
DEĞERLENDİRME.675
SONUÇ.679
KAYNAKÇA.695
