Mülkiyet Hakkına Vergisel Müdahaleler Bakımından İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi'ne Kişisel Başvuru

MÜLKİYET HAKKINA VERGİSEL MÜDAHALELER BAKIMINDAN İNSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ'NE KİŞİSEL BAŞVURU



Gamze GÜMÜŞKAYA



- Kişisel Başvuruda Bulunmak İçin Gereken Koşullar Nelerdir?

- Vergi Yükümlüleri, Vergi Sorumluları Kişisel Başvuruda Bulunabilirler Mi?

- Gerçek Kişiler Dışında Tüzel Kişiler De Başvuruda Bulunabilirler Mi?

- Kişisel Başvuruda Bulunabilmek İçin Tüketilmesi Gereken İç Hukuk Yolları Nelerdir?

- Vergi Ödevlisinin Mülkiyet Hakkının İhlal Edildiği İddiası Hangi Ölçütler Çerçevesinde Değerlendirilmektedir?

- Hangi Hallerde Vergi Ödevlisinin Mülkiyet Hakkının İhlal Edildiği Sonucuna Ulaşılmıştır?

- Vergi Ödevlisinin Mülkiyet Hakkından Yararlanması Bakımından "Ayrımcılık Yapıldığı" İddiası Hangi Ölçütler Çerçevesinde Değerlendirilmektedir?

- Hangi Hallerde Vergi Ödevlisinin Mülkiyet Hakkından Yararlanması Bakımından "Ayrımcılık Yapıldığı" Sonucuna Ulaşılmıştır?





MÜLKİYET HAKKINA

VERGİSEL MÜDAHALELER BAKIMINDAN

İNSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ'NE

KİŞİSEL BAŞVURU

Gamze GÜMÜŞKAYA

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Mali Hukuk Anabilim Dalı

Araştırma Görevlisi



ÖNSÖZ ..................................................................................................................... v

İÇİNDEKİLER.................................................................................................... v ii

K ISA LTM A LA R..................................................................................................xv

GİRİŞ.........................................................................................................................1

Birinci Bölüm

USUL HUKUKU AÇISINDAN İNSAN

HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ'NE KİŞİSEL

BAŞVURU

I. KİŞİSEL BAŞVURUNUN ANLAM VE KAPSAMI..........................11

II. KİŞİSEL BAŞVURUNUN KABUL EDİLEBİLİRLİK

KOŞULLARI..................................................................................................13

A. BAŞVURUCUYA İLİŞKİN KOŞULLAR.......................................17

1. Nesnel Koşullar.................................................................................17

2. Öznel Koşul: Mağdur Sıfatının Bulunması................................18

a. Doğrudan/Gerçek Mağdur Sıfatı ..........................................18

b. Potansiyel ve Gelecekte Mağdur Sıfatı................................ 20

c. Dolaylı Mağdur Sıfatı .............................................................. 22

d. Mağdur Sıfatının Güncel Olması ......................................... 25

B. BAŞVURUYA İLİŞKİN KOŞULLAR............................................. 26

İÇİNDEKİLERviii

1. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi................................................. 26

a. Anlam ve Kapsam..................................................................... 26

b. İstisnalar..................................................................................... 30

(1) İç hukuk Yolunun Ulaşılabilir ve Etkili Olmaması.....31

(2) Sözleşme'ye Aykırı İdari Pratiğin Bulunması ............. 34

2. Başvuru Süresi...................................................................................35

a. Sürenin Hukuki Niteliği..........................................................35

b. Sürenin Başlangıcı.................................................................... 36

(1) Temel Ölçüt: Kararın Öğrenilmesi ................................37

(2) İç Hukuk Yolunun Bulunmaması veya Etkisiz Olması

Durumunda ........................................................................ 38

(3) Sürekli İhlal Durumunda ................................................39

(4) Tutuklama Durumunda ...................................................39

(5) Birden çok İhlal Durumunda ..........................................39

(6) İç Hukuk Yolunun Başvurudan Sonra Tüketilmesi

Durumunda ........................................................................ 40

c. Sürenin Durması ya da Kesilmesi......................................... 40

d. Sürenin Bitişi............................................................................. 40

III. VERGİSEL UYUŞMAZLIKLARDA KABUL

EDİLEBİLİRLİK KOŞULLARI...............................................................41

A. VERGİSEL UYUŞMAZLIKLARIN ANLAM VE

KAPSAMI ................................................................................................41

B. VERGİSEL UYUŞMAZLIKLARDA BAŞVURUCUYA

İLİŞKİN KOŞULLAR......................................................................... 44

1. Nesnel Koşullar ............................................................................... 44

2. Öznel Koşul: Mağdur Sıfatının Bulunması................................45

a. Vergi Hukuku Özneleri Bakımından Doğrudan ve

Dolaylı Mağduriyet.................................................................. 46

b. Vergi Hukuku Özneleri Bakımından Potansiyel ve

Gelecekte Mağduriyet............................................................. 50

c. Vergi Hukuku Öznesinin Mağdur Sıfatının

Bulunmaması..............................................................................53ix

d. Vergi Hukuku Öznesinin Mağdur Sıfatının Güncel

Olmaması ................................................................................... 56

e. Vergi Sorumlusu Mirasçılar Bakımından Mağdur

Sıfatı..............................................................................................59

C. VERGİSEL UYUŞMAZLIKLARDA BAŞVURUYA

İLİŞKİN KOŞULLAR...........................................................................59

1. Vergisel Uyuşmazlıklar Bakımından İç Hukuk

Yollarının Tüketilmesi ....................................................................59

a. Kapsam.........................................................................................59

(1) İdari Yargıda Çözümlenen Vergisel Uyuşmazlıklar

Bakımından .........................................................................59

i. İdari Çözüm Yolları.....................................................61

(a) Uzlaşma .......................................................................61

(b) Düzeltme .......................................................................62

(c) Pişmanlık ve Islah ile Cezalarda İndirim...............65

(d) Gümrük Vergisi ile İlgili Uyuşmazlıklarda İdari

İtiraz................................................................................65

ii. Yargısal Çözüm Yolları.............................................. 66

(a) Tüketilmesi Gereken Yargı Yolları ......................... 66

(b) Kararın Düzeltilmesi Yolu........................................ 68

(2) Adli Yargıda Çözümlenen Vergisel Uyuşmazlıklar

Bakımından ........................................................................ 72

b. Ara Değerlendirme....................................................................73

c. İstisnalar......................................................................................75

(1) İç Hukuk Yolunun Ulaşılabilir ve Etkili Olmaması ...75

(2) Sözleşmeye Aykırı İdari Pratiğin Bulunması...............78

2. Vergisel Uyuşmazlıklar Bakımından Başvuru Süresi..............79x

İkinci Bölüm

MADDİ HUKUK AÇISINDAN İNSAN

HAKLARI AVRUPA MAHKEMESİ'NE

KİŞİSEL BAŞVURU: MÜLKİYET HAKKI

İHLALLERİ

I. MÜLKİYET HAKKI İHLALİ İDDİALARINA DAYALI

KİŞİSEL BAŞVURULAR ...........................................................................81

A. MÜLKİYET HAKKI VE HAKKA MÜDAHALE.......................81

B. MÜLKİYET HAKKI İHLALİ İDDİALARINA

DAYALI BAŞVURULARIN İNCELENMESİNDE

KULLANILAN ÖLÇÜTLER........................................................... 87

1. Müdahalenin Hukuka Dayalı Olması ........................................ 87

a. Hukuka Dayalılık: Anlam ve Kapsam................................. 87

b. Hukuka Dayalılığın Alt Ölçütleri: Öngörülebilirlik

ve Ulaşılabilirlik........................................................................ 90

2. Müdahalenin Kamu Yararına/Genel Yarara Uygun

Meşru Amacının Bulunması..........................................................91

3. Müdahalenin Ölçülü Olması........................................................ 94

a. Ölçülülük: Anlam ve Kapsam................................................ 94

b. Ölçülülüğün Alt Ölçütleri: Gereklilik, Elverişlilik ve

Orantılılık....................................................................................95

C. MÜLKİYET HAKKINA MÜDAHALEDE DEVLETİN

TAKDİR YETKİSİ ..............................................................................101

II. VERGİSEL UYUŞMAZLIKLARDA MÜLKİYET HAKKI

İHLALİ İDDİALARINA DAYALI KİŞİSEL BAŞVURULAR..... 103

A. MÜLKİYET HAKKINA VERGİSEL MÜDAHALE............... 103

1. Vergilendirmenin Sözleşme'deki Konumu ............................. 103

2. Vergisel Müdahale: Anlam ve Kapsam..................................... 106

3. Vergisel Müdahalenin İçtihatlardaki Konumu .......................110

B. BAŞVURULARIN KAPSAMI VE

SINIFLANDIRILMASI.................................................................... 113xi

C. BAŞVURULARIN İNCELENMESİNDE

KULLANILAN ÖLÇÜTLER......................................................... 115

1. Vergisel Müdahalenin Hukuka Dayalı Olması........................116

a. Vergisel Müdahalenin Hukuka Dayalılığı: Anlam ve

Kapsam.......................................................................................116

b. Sözleşme'deki Anlamıyla “Hukuk” Bakımından

Türk Vergi Hukuku Kaynakları.......................................... 122

c. Hukuka Dayalılığın Alt Ölçütleri: Öngörülebilirlik

ve Ulaşılabilirlik....................................................................124

(1) Vergisel Düzenlemenin Aleniyeti .............................. 125

(2) Başvurucunun Hukuki Statüsünün Etkisi ................126

(3) Vergisel Düzenlemenin Açıklığı .................................. 127

(4) Vergisel Müdahalenin Keyfi Nitelikte Olmaması ... 129

(5) Vergisel Düzenlemelerin Fazla ve Karmaşık Nitelikte

Olmaması .......................................................................... 131

d. Ara Değerlendirme................................................................. 131

e. Hukuka Dayalı Olma Ölçütü ile Verginin Yasallığı

İlkesinin Karşılaştırılması.................................................... 132

f. Hukuka Dayalı Olma Ölçütü Bakımından Geçmişe

Uygulanan Vergisel Düzenlemeler..................................... 135

(1) Geçmişe Uygulanan Vergisel Düzenlemeler ............ 135

i. Sözleşme Organlarının Yaklaşımı........................ 135

ii. Türk Vergi Hukuku'nda Geçmişe Uygulanan

Vergisel Düzenlemeler............................................. 137

(2) Anayasaya Aykırılığı Tespit Edilmiş Geçmişe

Uygulanan Düzenlemeler............................................ 140

2. Vergisel Müdahalenin Genel Yarara Uygun Meşru

Amacının Bulunması.....................................................................141

3. Vergisel Müdahalenin Ölçülü Olması ...................................... 149

a. Vergisel Müdahalenin Ölçülülüğü: Anlam ve

Kapsam...................................................................................... 149

b. Vergisel Müdahalenin Bireysel ve Ağır Yük

Oluşturması ............................................................................. 151xii

(1) Vergilendirmeye İlişkin Müdahalenin Bireysel ve Ağır

Yük Oluşturması.............................................................. 151

i. Vergilere İlişkin Temel Unsurların Makul

Olmaması ................................................................... 152

ii. Haksız/Hatalı Olarak Alınan Vergilerin İadesinin

Geç Yapılması, İade Faizinin Ödenmemesi ya da

Faiz Oranının Düşük Olması ................................ 156

(a) Sözleşme Organlarının Yaklaşımı........................ 156

(b) Türk Vergi Hukuku Açısından Değerlendirme. 164

(2) Vergilerin Tahsiline İlişkin Müdahalenin Bireysel ve

Aşırı Bir Külfet Oluşturması......................................... 165

i. Sözleşme Organlarının Yaklaşımı........................ 165

ii. Türk Vergi Hukuku Açısından Değerlendirme..170

c. İzlenen Amaç ile Kullanılan Araçların Orantılı

Olması ....................................................................................... 173

d. Vergisel Müdahalelere Karşı Yeterli Hukuksal

Güvencenin Bulunmaması....................................................181

(1) Sözleşme Organlarının Yaklaşımı................................181

i. Yeterli Hukuksal Güvence ...................................... 182

ii. Makul Sürede Yargılama ........................................ 183

iii. Gerekçeli Karar Verme............................................ 184

iv. Yargı Harçlarının Orantılı Olması ....................... 185

(2) Türk Vergi Yargısı Açısından Değerlendirme........... 186

e. Devlet Organlarının Tutarsız Uygulamalarda

Bulunması ................................................................................ 190

f. Vergisel Düzenlemenin Geçmişe Uygulanması ............. 192

g. Kesin Hüküm Niteliği Kazanmış Mahkeme

Kararının Bozulması ............................................................. 194

D. MÜLKİYET HAKKINA VERGİSEL MÜDAHALEDE

DEVLETİN TAKDİR YETKİSİ..................................................... 198

E. ARA DEĞERLENDİRME...............................................................203xiii

Üçüncü Bölüm

MADDİ HUKUK AÇISINDAN İNSAN HAKLARI AVRUPA

MAHKEMESİ'NE KİŞİSEL BAŞVURU: MÜLKİYET

HAKKININ KULLANIMINDA AYRIMCILIK.............................205

I. AYRIMCILIK İDDİALARINA DAYALI KİŞİSEL

BAŞVURULAR ..........................................................................................205

A. AYRIMCILIĞA UĞRAMAMA HAKKI VE HAKKA

MÜDAHALE .......................................................................................205

B. MÜLKİYET HAKKININ KULLANIMINDA

AYRIMCILIK İDDİALARINA DAYALI

BAŞVURULARIN İNCELENMESİNDE

KULLANILAN ÖLÇÜTLER.........................................................209

1. Ayrımcı Müdahalenin Benzer Durumdaki Kişilere

Uygulanması .................................................................................. 210

2. Ayrımcı Müdahalenin Farklı Muamele Niteliğinde

Olması.............................................................................................. 212

3. Ayrımcı Müdahalenin Makul ve Nesnel Gerekçesinin

Bulunmaması ................................................................................. 215

a. Meşru Amaç Gütmemesi...................................................... 215

b. Ölçülü Olmaması ....................................................................217

C. AYRIMCILIĞA UĞRAMAMA HAKKINA

MÜDAHALEDE DEVLETİN TAKDİR YETKİSİ................... 219

II. VERGİSEL UYUŞMAZLIKLARDA MÜLKİYET

HAKKININ KULLANIMINDA AYRIMCILIK

İDDİALARINA DAYALI KİŞİSEL BAŞVURULAR...................... 221

A. AYRIMCILIĞA UĞRAMAMA HAKKINA VERGİSEL

MÜDAHALE ....................................................................................... 221

B. BAŞVURULARIN KAPSAMI VE

SINIFLANDIRILMASI....................................................................223

1. Vergilerin Temel Unsurlarına İlişkin Ayrımcılık

İddiaları............................................................................................225

a. Vergi Yükümlülüğüne İlişkin Ayrımcılık .........................225

b. Vergi Oranlarına İlişkin Ayrımcılık...................................226xiv

c. Vergi Muafiyet, İstisna ve İndirimlerine İlişkin

Ayrımcılık.................................................................................226

2. Hatalı Olarak Ödenen Vergilerin İadesine İlişkin

Ayrımcılık İddiaları ......................................................................235

C. BAŞVURULARIN İNCELENMESİNDE

KULLANILAN ÖLÇÜTLER......................................................... 237

1. Ayrımcı Vergisel Müdahalenin Benzer Durumdaki

Kişilere Uygulanması...................................................................238

2. Ayrımcı Vergisel Müdahalenin Farklı Muamele

Niteliğinde Olması........................................................................246

3. Ayrımcı Vergisel Müdahalenin Makul ve Nesnel

Gerekçesinin Bulunmaması........................................................ 251

a. Meşru Amaç Gütmemesi...................................................... 252

b. Ölçülü Olmaması ...................................................................265

D. AYRIMCILIĞA UĞRAMAMA HAKKINA VERGİSEL

MÜDAHALEDE DEVLETİN TAKDİR YETKİSİ................... 267

SONUÇ................................................................................................................269

KAYNAKÇA ...................................................................................................... 277