Gemi Haczi

Dr. Yavuz Can Aslan

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ 

1

Konu ve Amaç 

1

Kapsam ve Plan 

3

Metot ve Yaklaşım 

4

Kesin Haciz veya İhtiyatî Haczin Konusu Olarak Gemi Kavramı 

5

Türk Hukukunda Gemi Kavramı 

8

Bazı Yabancı Hukuklarda Gemi Kavramı 

9

Deniz Gemisi ve İç Su Gemisi Ayrımı 

16

Birinci Bölüm

GEMİNİN İHTİYATÎ HACZİ

1. Geminin İhtiyatî Haczi Kavramı, Niteliği Ve Uygulanacak Hükümler 

21

1. Genel Olarak 

21

1. Hukukî Niteliği 

25

1. Geminin İhtiyati Haczine Uygulanacak Hükümler 

34

1. İhtiyatî Tedbirden Farkı 

36

1. Deniz Hukukundaki Benzer Kurumlarla Karşılaştırılması 

38

1. Geminin Alıkonması 

38

2. Geminin Tutuklanması 

41

3. Gemiye El Koyulması 

42

4. Geminin Zaptı ve Müsaderesi 

42

5. İngiliz Hukukundaki “Arrest” ve Amerikan Hukukundaki “Attachment” Kurumları 

43

1. Geminin İhtiyatî Haczi Talebinin Şartları 

46

1. Genel Olarak 

46

1. Alacağın Bir Deniz Alacağı Olması 

48

1. Deniz Alacağı Terimi 

50

2. Deniz Alacaklarının Tasnifi 

52

1. Genel Olarak 

52

1. Aynı Zamanda Gemi Alacağı Olan Deniz Alacakları 

53

(1) Gemi Alacaklısı Hakkının Hukukî Niteliği 

53

1. Türk Hukuku ve Kıta Avrupası Hukuku Sistemleri 

53

1. Anglo–Amerikan Hukuku Sistemleri 

57

(2) Gemi Alacaklısı Hakkının Kapsamı 

60

(3) Gemi Alacaklısı Hakkının Doğumu 

64

1. Farklı Hukuk Sistemlerinde Deniz Alacaklarının Hukukî Niteliği ve Kanunlar İhtilafı 

66

(1) Deniz Alacaklarının Hukukî Niteliği 

66

1. Genel Olarak 

66

1. Türk Hukuku ve Kıta Avrupası Sistemleri 

68

iii. İngiliz Hukuku 

69

(2) Deniz Alacaklarına İlişkin Kanunlar İhtilafı Kuralları 

74

3. Deniz Alacakları Listesi 

75

1. Gemi Alacağı Teşkil Eden Deniz Alacakları 

75

(1) Gemi adamı alacakları 

79

(2) Geminin işletilmesinden kaynaklanan can kaybı ve bedensel zararlar 

81

(3) Kurtarma ücreti 

82

(4) Liman, Kanal, Diğer Su Yolları, Karantina ve Kılavuzluk için Ödenecek Resimler 

84

(5) Geminin İşletilmesinin Sebep Olduğu Maddî Zararlar 

86

(6) Müşterek Avarya Garame Payı Alacakları 

88

1. Gemi Alacağı Niteliğinde Olmayan Deniz Alacakları 

90

(1) Çevre Zararlarından Doğan Tazminat Talepleri 

90

(2) Geminin Yüzdürülmesi veya Gemi Enkazının Çıkarılmasından Kaynaklı Alacaklar 

94

(3) Kurtarma Alacağı Dışında ve fakat Kurtarma Faaliyetleriyle İlgili Alacaklar 

96

(4) Geminin Kullanılması veya Kiralanması Amacıyla Yapılan Sözleşmeler 

98

(5) Gemide Eşya veya Yolcu Taşınması Amacıyla Yapılmış Her Türlü Sözleşme 

100

(6) Dok, İskele ve Rıhtım İçin Ödenecek Diğer Paralar 

102

(7) Römorkaj 

104

(8) Geminin İşletilmesi İçin Sağlanan Mal ve Hizmetler 

105XIII

(9) Geminin Yapımı, Onarımı, Donatımı 

107

(10) Gemi İçin Alınan Krediler ve Yapılan Harcamalar 

109

(11) Sigorta Primleri 

110

(12) Gemiyle İlgili Komisyon, Brokerlik ve Acente Ücretleri 

113

(13) Geminin Mülkiyeti ve Zilyetliğine İlişkin Uyuşmazlıklar 

116

(14) Geminin Ortak Malikleri Arasında Çıkan, Geminin İşletilmesine ya da Hasılatına İlişkin Uyuşmazlıklar 

117

(15) Gemi Rehni, Gemi İpoteği veya Aynı Nitelikteki Aynî Yükümlülükler 

119

(16) Geminin Satışına İlişkin Sözleşmeden Kaynaklı Uyuşmazlıklar 

122

4. Deniz Alacaklarının Sağladığı İhtiyati Haciz Hakkı 

125

1. Genel Olarak 

125

1. Gemi Üzerinde Sınırlı Aynî Hak Doğuran Deniz Alacaklarının Sağladığı İhtiyati Haciz Hakkı 

128

(1) Genel Olarak 

128

(2) Türleri 

128

(3) Yabancı Hukuklara Özgü Sınırlı Aynî Hakların İhtiyatî Haciz Hakkı Sağlaması 

131

1. Alacağın Vadesinin Gelmesi 

136

1. Borç ile Gemi Arasındaki Hukukî İlişkiyle İlgili Şartlar 

143

1. Genel Olarak 

143

1. İngiliz Hukuku ve Anglosakson Hukuk Sistemleri 

146

1. Türk Hukuku ve Kıta Avrupası Hukuku Sistemleri 

147

(1) Genel Olarak 

147

(2) Deniz Alacağından Gemi Malikinin Şahsen Sorumluluğu 

147

(3) Deniz Alacağından Geminin Kiracısının Sorumluluğu 

152

(5) Gemi Mülkiyeti veya Zilyetliğine İlişkin Talepler 

160

1. Uluslararası Sözleşmeler 

160

2. Kardeş Geminin İhtiyatî Haczi 

166

1. Genel Olarak 

166

1. Uluslararası Sözleşmelerde Kardeş Geminin İhtiyatî Haczi 

169XIV

(1) 1952 İhtiyatî Haciz Sözleşmesi 

169

(2) 1999 İhtiyatî Haciz Sözleşmesi 

171

1. Bağlantılı Geminin İhtiyatî Haczi 

174

1. Kardeş Geminin İhtiyatî Haczi ve Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması Teorisi 

176

(1) Genel Olarak 

176

(2) Aynı Geminin İhtiyatî Haczi İçin Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması 

178

(3) Kardeş Geminin İhtiyatî Haczi İçin Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması 

181

1. Kardeş Gemi Haczinde Gemi Alacaklısı Hakkının Durumu 

184

1. Alacaklının Teminat Göstermesi Şartı 

185

III. Geminin İhtiyati Haczi Talebinde İzlenilecek Usûl 

187

1. Genel Olarak 

187

1. İstem Şartları 

188

1. Yargı Hakkının ve Milletlerarası Yetkinin Bulunması 

189

1. Yargı Hakkı (Yargı Yetkisi/Kaza Hakkı) 

189

1. Milletlerarası Yetki 

193

(1) Genel Olarak 

193

(2) Geminin İhtiyatî Haczinde Milletlerarası Yetkinin Teorik Olarak Vasıflandırılması 

194

(3) Milletlerarası Yetkinin Yer Bakımından Sınırları 

196

(4) Milletlerarası Yetkinin Kişi Bakımından Sınırları 

199

(5) Esasa İlişkin Uyuşmazlık Bakımından Milletlerarası Yetki 

200

2. Mahkemenin Görevli Olması 

202

1. Esasa İlişkin Dava Açılmadan Önce Geminin İhtiyatî Haczi Taleplerinde Görevli Mahkeme 

202

1. Esasa İlişkin Dava Açıldıktan Sonra Geminin İhtiyatî Haczinde Görevli Mahkeme 

204

(1) Esasa İlişkin Davanın Türk Mahkemelerinde Açılması 

204

(2) Hakem Önünde veya Yurt Dışındaki Mahkemede Dava Açıldıktan Sonra Haciz İsteminde Görevli Mahkeme 

206

3. Geminin İhtiyatî Haczinde Mahkemelerin Yetkisi 

207

1. Dava Açılmadan Önce Geminin İhtiyatî Haczinde Yetkili Mahkeme 

207

(1) Yetki Kuralı 

207

(2) Gemilerin İhtiyatî Haczinde Genel Yetkili Mahkeme 

209

(3) Türk Bayraklı Gemilerin İhtiyatî Haczinde Özel Yetkili Mahkemeler 

212

1. Sicile Kayıtlı Olmayan Türk Bayraklı Gemiler 

212

1. Sicile Kayıtlı Olan Türk Bayraklı Gemiler 

212

iii. Özel Sicile Kayıtlı Olan Türk Bayraklı Gemiler 

212

1. Dava Açıldıktan Sonra Gemi Haczinde Yetkili Mahkeme 

213

4. Dava Takip Yetkisi 

214

5. Derdestlik 

216

6. Kesin Hüküm 

224

1. Yargılama Usûlü 

227

1. Genel Olarak 

227

2. Esasa İlişkin Dava Açılmadan Önce 

227

3. Esasa İlişkin Dava Açıldıktan Sonra 

228

(1) Türk Hukuku 

228

(2) İngiliz Hukuku 

229

1. In Rem Yargılama Usûlü (Actio in rem) 

229

1. Tanım ve İşlev 

229

1. Hukukî Nitelik 

231

1. Kapsam ve Şartlar 

235

1. İşleyiş 

236

1. In Personam Yargılama Usûlü 

239

1. Tanım ve İşlev 

239

1. Hukukî Nitelik 

242

1. Kapsam ve Şartlar 

242

4. Tahkim Mahkemesinin Gemi Hakkında Verdiği İhtiyatî Haciz veya İhtiyatî Tedbir Kararı 

244

1. Tahkim Mahkemesinin Gemi Hakkında İhtiyatî Haciz Kararı Vermesi 

244

1. Tahkim Mahkemesinin Gemi Hakkında İhtiyatî Tedbir Kararı Verip Veremeyeceği 

246

1. İhtiyatî Haciz Kararının İcrası 

247

1. İhtiyatî Haciz Talebinin Kabulü 

247

1. İhtiyatî Haciz Kararının İcrasının Talep Edilmesi 

247

2. Gemiye El Atılması 

247

3. İhtiyatî Haciz Kararının Sicile Bildirilmesi 

248

1. İhtiyatî Haciz Kararının Kapsamı 

249

1. Geminin İhtiyaten Haczedilebilecek Unsurları 

249

2. Gemi Yakıtının İhtiyatî Haczi 

251

3. Gemi Üzerinde Yükle İlgililerin Durumu 

253

1. Geminin İhtiyatî Haczi Kararının İcrası 

254

1. Genel Olarak 

254

2. Sicile Kayıtlı Olmayan Gemiler 

257

3. Sicile Kayıtlı Gemiler 

260

1. Uygulanacak Hükümler 

260

1. Gemiye Hukuken El Konulması 

264

1. İhtiyatî Haciz Kararının Gemi Siciline Şerhi ve Şerhin Etkisi 

265

1. İhtiyatî Haciz Şerhi ile Diğer İtiraz ve Şerhler Arasındaki İlişki 

271

5. Yabancı Bayraklı Gemiler 

278

6. İngiliz Hukukunda İhtiyatî Haciz Kararının Uygulanması 

278

1. Yabancı Devlet Mahkemelerinin İhtiyatî Haciz Kararlarının Tenfizi Sorunu 

281

1. Geminin İhtiyatî Haczinin Neticeleri 

282

1. Zamanaşımının Kesilmesi 

282

1. Alacağın Muaccel Hale Gelmesi 

284

1. Geminin Hareketine Engel Olunması 

285

1. Gemi Üzerinde Tasarruf Yetkisinin Sınırlanması 

287

1. İhtiyatî Haczi Tamamlayan Merasim 

290

1. Genel Olarak 

290

1. Dava Açılması 

291

1. Tahkim Yargılaması veya Yabancı Mahkemede Dava Açılması 

301

1. İcra Takibi Başlatılması 

303

VII. Geminin İhtiyati Haczine Karşı Hukukî Başvuru Yolları 

303

1. Genel Olarak 

303

1. Geminin İhtiyatî Haczine İtiraz 

305

1. Genel Olarak 

305

2. Görevli ve Yetkili Mahkeme ile Yargılama Usûlü 

306

1. Görevli ve Yetkili Mahkeme 

306

1. Yargılama Usûlü 

307

3. Taraflar 

308

4. İtiraz Süresi 

310

5. İtirazın Şartları 

312

1. Kararın Uygulanmış Olmasının Gerekip Gerekmediği Bakımından 

312

1. Kararın Borçlunun Gıyabında Verilmiş Olması Bakımından 

313

6. İtiraz Sebepleri 

314

1. Mahkemenin Görev ve Yetkisi 

314

1. Alacağın Varlığı ve Niteliği 

317

1. Alacağın Muacceliyeti 

322

1. Alacağın Rehinle Temin Edilmesi 

323

1. Alacaklının Gösterdiği Teminatın Yeterliliği 

326

7. İtiraz Hakkında Verilen Karar ve Kanun Yolları 

327

1. Gemi Üzerinde İstihkak İddiası 

329

1. Şikâyet 

333

1. Teminat Karşılığında Geminin Borçlunun Elinde Bırakılması 

334

1. Genel Olarak 

334

2. Karar Verecek Makam 

337

3. Teminatın Türü ve Miktarı 

340

4. Teminat Gösterebilecek Kişiler 

343

5. Teminat Miktarının Değiştirilmesi 

344

6. Teminat Üzerinde Hacze İştirak 

345

7. Kararın İlgili Makamlara Bildirimi 

346

8. Yabancı Yargı Erkinde İhtiyaten Haczedilen Gemi için Teminat Yatırılması 

347

1. İhtiyatî Haczin Gemi Üzerinden Teminata Aktarılması 

348

1. Genel Olarak 

348

2. Karar Verecek Makam 

349

3. Teminatın Türü ve Miktarı 

350

4. Teminat Gösterebilecek Kişiler 

352

5. Teminat Miktarının Değiştirilmesi 

353

6. Teminat Üzerinde Hacze İştirak 

354

7. Kararın Sicile Bildirilmesi 

356

1. Fon Tesis Edilerek Sorumluluğun Sınırlandırılması Neticesinde Geminin Serbest Kalması 

356

1. Genel Olarak 

356

2. 1976 LLMC Uyarınca Fon Tesisi 

357

3. 1992 CLC Uyarınca Fon Tesisi 

360

1. Haksız İhtiyati Hacizden Dolayı Tazminat Davası 

362

VII. Aynı Geminin Yeniden İhtiyati Haczi ve Birden Fazla Geminin Haczi 

369

1. Genel Olarak 

369

1. 1952 İhtiyatî Haciz Sözleşmesi 

370

1. 1999 İhtiyatî Haciz Sözleşmesi 

375

İkinci Bölüm

GEMİNİN KESİN HACZİ

1. Genel Olarak 

379

1. Kanuni Rehin Hakkı ile Teminat Altına Alınan Alacakların Takibi 

380

1. Genel Olarak 

380

1. Taşınır Rehninin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takip 

381

1. İcra ve İflâs Kanunu’nun Genel Hükümleri Kapsamında Taşınır Rehninin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takibin Özellikleri 

381

2. Gemi Üzerinde Kanuni Rehin Hakkı Bakımından Rehnin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takibin Özellikleri 

382

1. Taşınır Rehninin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takibin Bir Türü Oluşu 

382

1. Önce Rehne Başvurma Zorunluluğunun Bulunmaması 

384

(1) Genel Olarak 

384

(2) Önce Rehne Başvurmadan Takip Başlatılmasının Sonuçları 

384

(3) Kanuni Rehin Hakkından Feragat Düzenlemesinin Emredici Olup Olmayışı 

387

1. Zamanaşımın Kesilmesi ve Hak Düşürücü Sürenin Durması 

391

1. Sicile Bildirim Zorunluluğu Bulunmaması 

394

3. Taşınır Rehninin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takip Usûlü 

395

1. Rehnin Paraya Çevrilmesi Yoluyla İlamsız Takip Usûlü 

395

(1) Takip Talebi 

395

(2) Ödeme Emri 

400

(3) Ödeme Emrine İtiraz 

402

(4) İtirazın Hükümden Düşürülmesi 

406

1. İtirazın İptali Davası 

406

1. Yalnızca Alacağa İlişkin İtirazın İptali Davası 

407

1. Yalnızca Gemi Üzerinde Rehin Hakkına İlişkin İtirazın İptali Davası 

408

1. Alacak ve Rehin Hakkına İlişkin İtirazın İptali Davası 

410

1. Görevli ve Yetkili Mahkeme 

411

1. İtirazın Kaldırılması 

412

1. Rehnin Paraya Çevrilmesi Yoluyla İlamlı Takip Usûlü 

414

1. Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yoluyla Takip 

415

1. Genel Olarak 

415

2. Kambiyo Senetlerine Mahsus Takibin Gemi Üzerinde Kanunî Rehin Hakkı ile Teminat Altına Alınmış Alacaklar için Ortaya Koyduğu Sorunlar 

415

1. Devir Şekline Göre Farklı Kambiyo Senetleri Bakımından TTK m. 1379 Düzenlemesinin Ortaya Koyduğu Sorunlar 

417

(1) Genel Olarak 

417

(2) Nama Yazılı Kambiyo Senetleri 

419

(3) Emre Yazılı Kambiyo Senetleri 

420

(4) Hamile Yazılı Kambiyo Senetleri 

422

1. Havaleyle İlgili Özel Düzenlemeler Kapsamında Poliçe, Çek ve Bono Bakımından TTK m. 1379 Düzenlemesinin Ortaya Koyduğu Sorunlar 

423

1. Kambiyo Senetlerine Mahsus Takiplerde TTK m. 1379 Düzenlemesinin Takip Borçlusu Bakımından Değerlendirilmesi 

425

1. Genel Haciz Yoluyla Takip 

425

1. Yabancılık Unsuru İçeren Olaylar Bakımından TTK m. 1379 Düzenlemesinin Değerlendirilmesi 

425

(1) Yabancı Ülkede Başlatılan Takibin Türk Mahkemeleri Nezdinde Rehin Hakkına Etkisi 

426

(2) Türkiye’de Başlatılan Takiplerin Rehin Hakkına Etkisinin Yabancı Mahkemelerde ve Tahkimde Tanınması Sorunu 

426

III. Akdî Rehin Hakkı ile Teminat Altına Alınan Alacakların Takibi 

427

1. Sicile Kayıtlı Gemilerin İpoteğin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takibi 

427

1. Gemi İpoteğinin Kurulması ve Sağladığı Rehin Hakkı 

4272.

Gemi İpoteğinin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takip Türleri 

429

1. Genel Olarak 

429

1. Gemi İpoteğinin Paraya Çevrilmesi Yoluyla İlamsız Takip Usûlü 

430

(1) Genel Olarak 

430

(2) Yetki 

431

(3) Ödeme Emri 

432

(4) İtiraz ve Şikâyet 

432

(5) İtirazın İptali 

433

1. Gemi İpoteğinin Paraya Çevrilmesi Yoluyla İlamlı Takip Usûlü 

434

1. Kayıtsız Şartsız Para Borcunu İçeren Gemi İpoteği Sözleşmesine Dayalı Özel Takip Usûlü (İİK m. 149/1) 

437

1. Kredi Kurumlarına Mahsus Özel Takip Usûlü (İİK m. 150/ı) 

439

1. Sicile Kayıtlı Olmayan Gemilerin Rehnin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takibi 

444

1. Teslimli Akdî Rehin 

444

1. Teslimsiz Akdî Rehin 

445

1. Kambiyo Senetlerine Mahsus Haciz Yoluyla Takip 

448

1. Genel Haciz Yolu ve İflâs Yolu ile Takip 

449

1. Gemi Üzerinde Rehin Hakkı ile Teminat Altına Alınmayan Alacakların İcra Yoluyla Takibi 

450

1. İlâmlı İcra Takibi 

451

1. Genel Olarak 

452

1. Elbirliğiyle (İştirak Halinde) Mülkiyet Payının Haczi 

453

1. Paylı (Müşterek) Mülkiyet ve Donatma İştiraki Payının Haczi 

457

Üçüncü Bölüm

GEMİ HACZİNE ENGEL TEŞKİL EDEN DURUMLAR

1. Genel Olarak 

461

1. Zararsız Geçiş ve Transit Geçiş Hakkını Kullanan Gemilerin Haciz Muafiyeti 

464

1. Zararsız Geçiş Hakkı Kavramı ve Tarihsel Gelişimi 

465

1. Zararsız Geçiş Hakkının Tanıdığı Haciz Muafiyeti 

468

1. Genel Olarak 

468

2. Karasularından Aralıksız ve Duraksız Geçen Gemiler 

469

3. Karasularında Bekleyen yahut İç Sulara veya İç Sulardan Hareket Eden Gemiler 

472

1. Zararsız Geçiş Hakkının Haciz Bakımından Tanıdığı Muafiyetin İstisnaları 

472

1. Yolculuk Esnasında Doğan Sorumluluk ve Yolculuk İçin Yapılan Borçlanmalar 

472

2. Karasularında Yatan veya İç Sulardan Çıkan Gemiler 

474

1. Transit Geçiş Hakkı 

476

1. Transit Geçiş Hakkı Kavramı 

476

2. Transit Geçiş Yapan Yabancı Gemilerin Haciz Bakımından Durumu 

479

1. Türk Boğazlarından Geçen Yabancı Gemilerin Haczi 

480

1. Genel Olarak 

480

2. Ticaret Gemilerinin Geçiş Rejimi 

481

3. Türk Boğazlarından Geçen Yabancı Uyruklu Ticaret Gemilerinin Haczi 

483

1. İhtiyatî Haciz 

483

1. İcraî Haciz 

486

(1) İlâmlı İcra 

486

(2) İlãmsız İcra 

487

III. Devlet Gemilerinin Haciz Muafiyeti 

488

1. Uluslararası Hukukta 

488

1. Genel Olarak 

488

2. Uluslararası Sözleşmeler 

492

1. Devlet Gemilerinin Muafiyetleri ile İlgili Bazı Kaidelerin Tevhidi Hakkında 1926 Brüksel Sözleşmesi 

492

(1) Genel Olarak 

492

(2) Sözleşmenin Uygulama Alanı 

493

1. Gemiler Bakımından 

493

1. Yük Bakımından 

496

(3) Sözleşmenin Uygulanması 

497

1. Barış Zamanında 

497

1. Genel Olarak 

497

1. Taraf Devletin Gemilerine Karşı Kendi Vatandaşlarının Talepleri 

499

1. Savaş Zamanında 

500

(4) Yetkili ve Görevli Mahkeme 

502

1. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi 

503

3. Uluslararası Yargı Düzeni 

505

1. Genel Olarak 

505

1. Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi Kapsamında Başvuru Usûlü 

506

(1) Başvuru Usûlü 

506

(2) Yargı İçtihadı 

512

1. Uluslararası Adalet Divanı’na Başvuru Usûlü 

517

1. Tahkim 

518

1. Ulusal Hukuklarda 

520

1. Yabancı Bayraklı Gemiler Bakımından 

520

2. Kıyı Devletinin Bayrağını Taşıyan Gemiler Bakımından 

528

1. Taraflar Arasındaki Sözleşme 

530

SONUÇ 

533

KAYNAKÇA 

555