"Gümrük Hukuku, özel bilgi, eğitim ve tecrübe gerektiren özel bir alan. Tez konum belirlendiğinde benim bilgim ortalama bir hukukçunun gümrük bilgisinden fazla değildi; ama bu konuda bir tez yazmak için büyük bir heyecan duyuyordum. Bugünden o günlere baktığımda o duygunun bir heyecan mı yoksa cahil cesareti mi olduğunu tam ayırt edemiyorum. Çünkü bir tez yazabilecek olgunluğa erişmek için sahip olmam gereken bilgi birikimine ulaşmam birkaç yılımı aldı. Başlangıçta bilgilerim daha çok okumaya dayalı edinilen bilgilerdi. Bu arada uygulamayı, sürecin işleyişini bilmeden kalıcı bilgiye ulaşamayacağımı ve bir bakış açısı oluşturamayacağımı fark ettim. Bunun için (Gümrük ve) Ticaret Bakanlığı bünyesinde öğrencilere sunulan staj imkânını değerlendirerek kısıtlı bir süre için de olsa Ege Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü’nde işleyişe şahit olma fırsatı buldum. Mahkeme kararlarını ve uygulayıcılar tarafından kaleme alınan makaleleri okumak da uygulamaya yönelik bilgimi pekiştirdi. Bu çalışmayı ortaya koymak için verdiğim çaba, bana bir ömür boyu çözmeye çalışacağım pek çok konuyu da hediye etti.

 

Gümrük Hukuku’nun, devletlerarası uyumun sağlanması gereken bir alan olması; mevzuatının çok geniş bir alana yayılması ve neredeyse her istisnanın kural olması (!), gümrük vergilerini klasik bir vergi şablonuna oturtarak incelemeyi; düzenlemeler arasındaki bağlantıyı kurabilmeyi ve bunları sistematik olarak yorumlayabilmeyi güçleştiren bir faktördü. Alana özgü bu şartlar, ilgili çalışmaların ekseriyetinde bazı konuların/hususların göz ardı edilmesi sonucunu doğurmuştu. Tesbit edilen bu riski, en azından bu çalışmada düşük bir seviyeye indirmek için her bir soruya tek tek cevap vermek; mevzuatta yer alan her konuyu ayrı ayrı açıklamak yerine, cevaba götürecek formülleri bulmaya çalıştım. Bu yüzden, örneğin uygulamada önem arz eden; ancak büyük ölçüde mevzuata dayalı olarak anlatılması gereken gümrük rejimleri konusu, çalışmayı doktora tezi ekseninden kaydırmamak adına kısıtlı bir şekilde ele alındı. Yine tezin yol haritasından sapmamak ve mükerrer açıklamalarda bulunup çalışmanın hacmini beyhude arttırmamak için, gümrük kabahatleri ortak özellikleri esas alınarak açıklanmaya çalışıldı. Amaca ulaşıp ulaşamadığımın takdiri şüphesiz okuyuculardadır.

 

"Gümrük Vergisinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar” başlığını taşıyan bu çalışma Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Doktora Programı dahilinde Prof. Dr. Yusuf KARAKOÇ, Prof. Dr. Doğan ŞENYÜZ, Prof. Dr. Veli Özer ÖZBEK, Prof. Dr. Hacı CAN ve Doç. Dr. Cenker GÖKER’den oluşan jüri önünde 04.09.2018 tarihinde savunulan ve oybirliği ile kabul edilen doktora tezinin basılı halidir. Tez savunması sırasında yapılan eleştiriler doğrultusunda çalışma şekillendirilerek son haline kavuşturulmuştur. Tez jürisinde yer alan tüm hocalarıma eleştirileri ve destekleri için minnettarım. Kendilerinin bu destekleri sayesinde Türk Hukuku’na bir katkıda bulunabilme onurunu yaşıyorum.

 

Günün birinde emeği geçen kişilere, bu çalışmanın önsözünde teşekkür edecek olma hayali, çalışmayı sona erdirmek için motivasyon kaynağım oldu. Kürsüsünde bana bir yer veren, üstesinden geleceğime güvenerek böyle bir konuda tez yazma şansı tanıyan, ilgi ve bilgisi ile tezi güvenle yazmamı sağlayan, hocam ve tez danışmanım Prof. Dr. Yusuf Karakoç’a ne kadar teşekkür etsem azdır. Ayrıca benimle birlikte Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mali Hukuk Anabilim Dalı’nda görev yapan, bir aile ortamında çalıştığımı hissettiren kürsü ağabeylerim Dr. Öğr. Üyesi Burak Pınar ile Dr. Öğr. Üyesi Yıldırım Taylar’a ve kürsü kardeşlerim Arş. Gör. Burcu Demirbaş Aksüt ile Arş. Gör. Emine Sevcan Artun’a benimle paylaştıkları her şey için teşekkür ediyorum.

 

Tez çalışmasının Almanya’da gerçekleşen kısmında destekleri ile akademik hayatıma temas eden, bakış açımı zenginleştiren çok önemli kişiler var. Yurtdışı araştırmalarımı gerçekleştirmem için bana ilk burs desteğini sağlayan Max-Planck Vergi Hukuku ve Kamu Maliyesi Enstitüsü’ne; Genel Müdür olarak Enstitü’nün ev sahipliğini üstlenen hocam Prof. Dr. Dr. h.c Wolfgang Schön’e; Münih’te geçirdiğim araştırma sürecinde burs desteği sağlayan Yükseköğretim Kurulu’na, Ludwig-Maximillian Üniversitesi Hukuk Fakültesi Alman, Avrupa ve Uluslararası Vergi Hukuku Kürsüsü başkanı olarak ev sahipliği yapan hocam Prof. Dr. Moris Lehner’e teşekkür ediyorum. Maddî ve manevî desteği hiçbir zaman unutulmayacak olan değerli arkadaşım Augsburg Savcısı Figen Başoğlu-Waselzada’ya ve Münih’te evini benimle paylaşan kontrbas sanatçısı Diliana Tchervenkowa’ya da minnetlerimi sunuyorum.

 

Tezin borçlar hukuku ve ceza hukukunu ilgilendiren kısımlarında, içinden çıkamadığımı düşündüğüm zamanlarda, ellerinde bulunan kaynakları ve fikirleri ile katkıda bulunan değerli arkadaşlarım Dr. Direnç Akbay’a ve Arş. Gör. İsa Başbüyük’e; uygulamaya yönelik sorularıma ve karar taleplerime sabırla yanıt veren İzmir Bölge İdare Mahkemesi 3. Vergi Dava Dairesi Üyesi Hakim Hamit Yumuk’a; Ege Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü’nde staj yaptığım dönemde başta Emine Üresin, Mustafa Ataman olmak üzere 2013 yazında Uzlaşma ile Tahsilat, Taksitlendirme, Geri Verme ve Kaldırma biriminde çalışan tüm memurlara ve çalışmanın son döneminde yardımlarını esirgemeyen Gümrük ve Ticaret Müfettişleri Dayanışma Derneği’nin değerli müfettişlerine çok teşekkür ediyorum.

 

Doğduğum günden bu yana var oluş serüvenimde desteklerini bir an olsun esirgemeyen ve beni hayatımın sorumluluğunu tek başına alacağım şekilde yetiştiren fedakâr annem Bircan Ordu’ya ve canım babam Ahmet Ordu’ya; işini iyi yapmaktan başka dert edinmeyen ve bu yönüyle bana her zaman örnek olan ağabeyim Durukan Ordu’ya; bu çalışmanın satır aralarında gizli uykusuz gecelerimin sebebi olan; ama doğduğu günden itibaren de yaptığım her şeye bir anlam katan, her şeyi tamamlayan oğlum Çağlan Doğu’ya; beni tezimle seven, benim için kurduğu düzenini değiştirmekte bir an bile şüphe etmeyen, bu çalışmayı tamamlamam için tarifi mümkün olmayan fedakârlıklara katlanan eşim Şükrü’ye sabır, destek ve hoşgörüleri için şükranlarımı sunuyorum.

 

Okuyucuya faydalı olması dileklerimle…" (Tanıtım Yazısı)

 

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ7

ÖNSÖZ9

İÇİNDEKİLER13

KISALTMALAR

GİRİŞ

I.KONUNUN TAKDİMİ

II.ARAŞTIRMA YÖNTEMİ

BİRİNCİ BÖLÜM

GÜMRÜK VERGİSİ ÖDEVİNE İLİŞKİN
GENEL ESASLAR

I.GÜMRÜK VERGİSİ KAVRAMI

II.GÜMRÜK VERGİSİNİN UNSURLARI

A.Genel Açıklama

B.Gümrük Vergisi (Borcu) İlişkisinin Tarafları

1.Genel Olarak

2.Gümrük Vergisinin Alacaklısı

3.Gümrük Vergisinin Borçlusu

a.Genel Olarak

b.Gümrük Vergisinde Yükümlü ve Sorumluluk

aa.Genel Olarak

bb.Eşya Sahibi – Beyan Sahibi İlişkisi

cc.Kanuna Aykırılık Hallerinde
Gümrük Yükümlüsü

ç.Gümrük Yükümlüleri Arasındaki
Temsil İlişkisi

aa.Genel Olarak

bb.Doğrudan Temsil

cc.Dolaylı Temsil

çç.Temsil Yetkisi

dd.Temsil İlişkisinin Sonuçları

ç.Gümrük Yükümlüleri Arasındaki
Müteselsil Sorumluluk

aa.Gümrük Kanunu Anlamında
Müteselsil Sorumluluk

bb.Müteselsil Sorumluluğun Uygulanması

cc.Gümrük Memurlarının Müteselsil
Sorumluluğu

C.Gümrük Vergisinin Konusu

1.Genel Olarak

2.Eşya Kavramı

3.Eşyanın Gümrük Statüsü

4.Eşyanın Gümrük Tarifesi79

a.Genel Olarak

b.Gümrük Tarifesinin Hukukî Dayanağı

c.Matrahın Hesaplanması Bakımından
Gümrük Tarifesi Türleri

ç.Tarifenin Yapısı

d.Eşyanın Gümrük Tarifesinde Sınıflandırılması

5.Gümrük Vergisine Tâbi Eşyanın Menşei

a.Genel Olarak

b.Eşyanın Tercihli Olmayan Menşei

c.Eşyanın Tercihli Menşei

6.Gümrük Vergisinin Matrahı ve
Eşyanın Gümrük Kıymeti

a.Genel Olarak

b.İthalatta Gümrük Vergisinin Matrahı ve
Kıymet Tesbit Yöntemleri

aa.Genel Olarak (Gümrük Kıymeti)

bb.Kıymet Tesbit Yöntemleri

aaa.Genel Olarak

bbb.Satış Bedeli Yöntemi

ccc.Aynı Eşyanın Satış Bedeli Yöntemi

ççç.Benzer Eşyanın Satış Bedeli

ddd.İndirgeme (Tümdengelim) Yöntemi

eee.Hesaplanmış Kıymet Yöntemi

fff.Son Yöntem

c.İhracatta Gümrük Vergisinin Matrahı

Ç.Gümrük Vergisini (Borcunu) Doğuran Olay

1.Genel Olarak

2.İthalatta Gümrük Vergisini Doğuran Olay

3.İhracatta Gümrük Vergisini Doğuran Olay

D.Gümrük Vergisinde Muafiyet ve İstisnalar

III.GÜMRÜK VERGİSİNDE VERGİLENDİRME SÜRECİ

A.Genel Açıklama

B.Gümrük Vergilerinde Tahakkuka İlişkin
Hazırlık İşlemleri Süreci

1.Genel Olarak

2.Beyanda Bulunma Ödevi

a.Genel Olarak

b.Beyannamenin Tescili

c.Beyannamenin Bağlayıcılığı ve Düzeltilmesi

3.Gümrük İdaresinin Yükümlüleri Denetim Yolları

4.Gümrükçe Onaylanmış İşlem ve Kullanımlar

a.Genel Olarak

b.Gümrük Rejimleri

aa.Genel Olarak

bb.Ekonomik Etkili Olmayan
Gümrük Rejimleri

cc.Ekonomik Etkili Gümrük Rejimleri

c.Gümrükçe Onaylanmış Diğer İşlemler ve
Kullanımlar

aa.Genel Olarak

bb.Serbest Bölgeler

cc.Yeniden İhraç

çç.İmha ve Terk

C.Gümrük Vergilerinin Tahakkuku

1.Genel Olarak

2.Gümrük Vergilerinde Tahakkuk Türleri

a.Genel Olarak

b.Beyana Dayanan Tahakkuk

c.Gümrük İdaresince (Ek) Tahakkuk

3.Gümrük Vergilerinde Tahakkukun Hukukî Niteliği

Ç.Gümrük Vergilerinin Tebliği ve Sürelerin Hesaplanması

D.Gümrük Vergilerinde Tahsil Aşaması ve
Gümrük Borcunun Sona Ermesi

1.Genel Olarak

2.Güvence Önlemeleri

a.Genel Olarak

b.Teminat

c.Kefalet

3.Gümrük Borcunu Sona Erdiren Sebepler

a.Genel Olarak

b.Ödeme

c.Geri Verme ve Kaldırma

ç.Gümrük Beyannamesinin İptali

d.Eşyanın Zapt, Müsadere, İmha ve Terk Edilmesi/
Eşyanın Telefi ve Kaybı

e.Zamanaşımı

IV.GÜMRÜK KABAHATLERİ

A.Genel Açıklama

B.Kabahatler Kanunu ile Gümrük Kabahatleri
Arasındaki İlişki

C.Gümrük Kabahatlerinde Korunan Hukukî Değer

Ç.Gümrük Kabahatlerinin Unsurları

1.Genel Olarak

2.Gümrük Kabahatlerinde Maddî Unsur

a.Genel Olarak

b.Gümrük Kabahatlerinde Fail – Mağdur

c.Gümrük Kabahatlerinde Konu

ç.Gümrük Kabahatlerinde Hareket Unsuru

aa.Genel Olarak

bb.Vergi Kaybına Neden Olan Gümrük
Kabahatleri

cc.Usulsüzlüklere Neden Olan Gümrük
Kabahatleri

3.Gümrük Kabahatlerinde Manevî Unsur

4.Gümrük Kabahatlerinde Teşebbüs, İştirak ve
İçtima

5.Gümrük Yaptırımlarına İlişkin Genel Değerlendirme

D.Gümrük Kabahatlerinde Sorumluluk

1.Genel Olarak

2.Gerçek Kişiler Bakımından

3.Tüzel Kişiler Bakımından

4.Gümrük Müşavirlerinin (Müteselsil) Sorumluluğu

5.Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirlerinin Sorumluluğu

6.Antrepo İşletenin Sorumluluğu

E.Gümrük Kabahatleri İçin Belirlenen Yaptırımların Uygulanması

İKİNCİ BÖLÜM

GÜMRÜK VERGİSİNDEN KAYNAKLANAN ANLAŞMAZLIKLARIN VE UYUŞMAZLIKLARIN
ÇÖZÜM YOLLARI

I.GENEL ÇERÇEVE

II.GÜMRÜK ANLAŞMAZLIKLARININ VE
 UYUŞMAZLIKLARININ (USÛL BAKIMINDAN)
 KONUSUNU OLUŞTURAN İDARÎ KARARLAR

A.Genel Açıklama

B.İdarî Karar Kavramı ve Özellikleri

C.Gümrük İdaresinden İdarî Kararın
Talep Edilmesi ve Karar Verme Usûlü

III.GÜMRÜK VERGİSİNDEN KAYNAKLANAN
 ANLAŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜM YOLLARI

A.Genel Açıklama

B.Anlaşmazlık Çıkmasına Kısmen ya da
Tamamen Engel Olan Haller

1.Genel Olarak

2.Vergi Aslı İle Birlikte Gümrük Yaptırımlarına
Etkili Haller

a.Bağlayıcı Bilgi Talebi

b.İstisnaî Kıymet Beyanı

c.Eşyanın İncelenmesi Talebi

ç.İthalatta Gümrük Borcunun Doğmamış
Sayılacağı Haller

d.Gümrük Vergilerinin Sonradan 
İstenemeyeceği Hal

3.Yalnızca Gümrük Yaptırımlarına Etkili Haller

a.Genel Olarak

b.Kusurluluğa Etkili Haller

aa.Genel Olarak

bb.Hata (Yanılma)

aaa.Genel Olarak Hata/Yanılma Kavramı ve
Vergi Ceza Hukukunda Görünümü

bbb.Bilgi Alan Kişinin Hatalı/
Yanılmış Sayılabilirliği

cc.Mücbir Sebep ve Zorunluluk Hali

c.Cezaları/Yaptırımları Kısmen/
Tamamen Sona Erdiren Haller

aa.Genel Olarak

bb.Ödeme (ve Taksitlendirme)

cc.Peşin Ödeme İndirimi

ç.Ceza Kesilmesine (Kısmen ya da Tamamen)
Engel Olan Haller

aa.Genel Olarak

bb.Zamanaşımı

cc.Gönüllü Vazgeçme

çç.Etkin Pişmanlık

dd.Cezadan Vazgeçme

C.Uzlaşma

1.Genel Olarak

2.Gümrük Vergilerinde Uzlaşmanın Hukukî Niteliği

3.Uzlaşma Usûlü

a.Gümrük Vergilerinde Uzlaşmanın
Genel Şartları

b.Uzlaşmanın Konusu ve Kapsamı

aa.Gümrük Vergileri ve Cezaları Açısından

bb.Uzlaşmaya Başvurulabilecek Durumlar
Açısından

aaa.Genel Olarak

bbb.Kanun Hükümlerine Yeterince
Nüfuz Edememek

ccc.Kanun Hükümlerini Yanlış 
Yorumlamak

ççç.Yargı Kararları ile İdare Arasında
Görüş Farklılığının Bulunması

cc.Teminatlı İşlemlerde Uzlaşmaya
Başvuru Usûlü

c.Uzlaşmaya Başvurabilecek Kişiler

ç.Uzlaşmaya Başvuru Zamanı

4.Uzlaşma Komisyonu (Oluşumu/ Yetkisi/
Karar Alma Usûlü)

5.Uzlaşma Talebi

6.Uzlaşma Talebinin İncelenmesi ve
Uzlaşma Görüşmeleri

7.Gümrük Vergilerinde Uzlaşmanın Sonuçları

a.Genel Açıklama

b.Uzlaşmanın Vâki Olmasının Sonuçları

c.Uzlaşmanın Temin Edilmemesinin veya
Vâki Olmamasının Sonuçları

ç.Ödeme Zamanı ve Peşin Ödeme İndirimi

Ç.İtiraz

1.Genel Açıklama

2.İtirazın Kapsamı

3.İtiraz Edebilecek Kişiler

4.İtirazın Şeklî Şartları

5.İtiraz Edilecek Merci (İtiraz Dilekçelerinin
Verileceği Makamlar)

6.İtirazın İncelenmesi ve Karara Bağlanması

a.Genel Olarak İtiraz Dilekçesi Üzerine
Yapılacak İncelemeler

b. İtirazın Şekil ve Usûl Yönünden İncelenmesi

c.İtirazın Esastan İncelenmesi ve İnceleme Süresi

ç.İtirazın Karara Bağlanması

d.İtiraz İncelemesi Sonucu Verilen Kararın Tebliği

7.İtirazın Ödeme Süresine ve
Gümrük Vergilerinin Kesinleşmesine Etkisi

8.Gümrük Kanunu’ndan Yer Alan Özel İtiraz
Düzenlemeleri

a.Genel Olarak

b.Tahlile İtiraz ve Birinci Tahlil

c.İkinci Tahlil

IV.GÜMRÜK VERGİSİNDEN KAYNAKLANAN
 UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ

A.Genel Açıklama

B.Gümrük Vergisinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Yargılama Usûlü

1.Genel Olarak

2.İlk İnceleme Aşaması

a.Genel Olarak

b.Görev

c.Yetki

ç.İdarî Merci Tecavüzü

d.Ehliyet

e.İşlemin Kesin ve Yürütülmesinin Zorunlu Olması

f.Dava Açma Süresi

g.Husumet

h.İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun
3’üncü ve 5’inci Maddelerine Uygunluk362

aa.Genel Olarak

bb.Dava Dilekçesinin Şekle Uygunluğu

bb.Tek Dilekçe İle Dava Açılabilmesi

aaa.Genel Olarak

bbb.Birden Çok İşlem Hakkında
Tek Dilekçe İle Dava Açılması365

ccc.Birden Çok Kişinin Tek Dilekçe İle
Dava Açması

3.Esasa İlişkin İnceleme

a.Genel Olarak

b.Yürütmenin Durdurulması

c.İdarî İşlemin Unsurları Bakımından İnceleme

aa.Genel Olarak

bb.Yetki

cc.Şekil

çç.Sebep

dd.Konu

ee.Amaç

4.Delil ve İsbat

a.Genel Olarak

b.İsbat Yükü

c.Delil Sistemi, Bilirkişi Raporu ve
Şahit İfadesinin Kullanılabilirliği

ç.İdarî Aşamada Sunulmayan Belgelerin
Yargılama Aşamasında Değerlendirilebilirliği389

5.Davanın Karara Bağlanması, Kararın Sonuçları ve Uygulanması

C.Yargı Kararlarına Karşı Başvuru Yolları

1.Genel Olarak

2.Olağan Kanun Yolları

a.Genel Olarak

b.İstinaf396

c.Temyiz399

3.Olağanüstü Kanun Yolları404

a.Genel Olarak404

b.Kanun Yararına Temyiz405

c.Yargılamanın Yenilenmesi406

4.Diğer Başvuru Yolları408

SONUÇ

KAYNAKÇA