İvazlı Alacağın Devrinde Borca Aykırılık ve Buna Bağlı Sonuçlar
Dr. Öğr. Üyesi Güray TÜRKER
İçindekiler
Önsöz
7
Kısaltmalar
17
BÖLÜM 1
GİRİŞ
I. PROBLEM
21
II. AMAÇ
22
III. SINIRLILIKLAR
24
IV. YÖNTEM
24
BÖLÜM 2
İVAZLI ALACAĞIN DEVRİ
I. ALACAK HAKKI VE ALACAĞIN DEVRİ KAVRAMI, ROMA HUKUKU VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA GÖRÜNÜMÜ, UNSURLARI, ÖZELLİKLERİ VE TÜRLERİ
27
A. Alacak Hakkı Kavramı ve Özellikleri
27
1. Alacak Hakkı
27
2. Özellikleri
30
a. Malvarlığı Hakkı Olması
30
b. Nisbî Hak Olması
31
c. Kural Olarak Devredilebilir Hak Olması
33
d. Yararlanma Hakkı Olması
34
d. Sınırlı Sayı (numerus clausus) İlkesine Tabi Olmaması
35
e. Alacak Hakkının Bağımsızlık Özelliği Yönünden Değerlendirilmesi
36
B. Alacağın Devri Kavramı ve Karşılaştırmalı Hukukta Görünümleri
36
1. Alacağın Devri Kavramı
36
2. İradi Devir, Yasal Devir ve Yargısal Devir Kavramları
38
a. İradi Devir
38
b. Yasal Devir
40
c. Yargısal Devir
41
3. Roma Hukuku’nda ve Karşılaştırmalı Hukukta Görünümleri
42
a. Roma Hukuku
42
b. İsviçre Hukuku
45
c. Alman Hukuku
45
d. Anglo–Sakson Hukuku
46
C. Alacağın Devrinin Unsurları
47
1. Mevcut Bir Alacak Hakkı Olmalıdır
47
a. Genel Olarak
47
b. Alacak Hakkına İlişkin Özellikler
48
aa. Doğmuş Alacak Hakkının Devri
48
bb. Gelecekteki Alacak Hakkının Devri
49
aaa. Gelecekteki Alacak Kavramı
49
bbb. Gelecekteki Alacağın Devrine İlişkin Görüşler
49
ccc. Gelecekteki Alacağın Belirli Olmasına İlişkin Görüşler
51
cc. Koşula Bağlı Alacak Hakkının Devri
54
aaa. Genel Olarak
54
bbb. Geciktirici Koşula Bağlı Alacakların Devri
54
ccc. Bozucu Koşula Bağlı Alacakların Devri
56
2. İrade Beyanlarının Birbirine Uygun Olması
56
3. Alacak Hakkının Devredilebilir Nitelikte Olması
57
a. Genel Olarak
57
b.Devir Engelleri
57
aa. Kanunen Devri Yasak Olan Alacaklar
57
bb. Sözleşmeyle Devri Yasaklanan Alacaklar
58
cc. İşin Niteliğine Göre Devri Yasak Olan Alacaklar
59
c. Devir Yasaklarının Hüküm ve Sonuçları
59
D. Alacağın Devrinin Özellikleri
61
1. Alacağın Devrinin Tasarruf İşlemi Olması
61
2. Alacağın Devrinin Sebebe Bağlı Bir İşlem Olması
61
E. Alacağın Devrinin Malvarlığına Etkisi
65
1. Genel Olarak Malvarlığını Etkileyen İşlemler
65
a. Borçlandırıcı İşlem
66
b. Tasarruf İşlemi
67
2. Alacağın Devrinde Borçlandırıcı İşlem ve Tasarruf İşlemi
68
a. Alacağın Devrinde Borçlandırıcı İşlem (Alacağın Devri Sözü)
68
b. Bir Tasarruf İşlemi Olarak Alacağın Devri
69
F. Alacağın Devrinin Geçerlilik Koşulları
71
1. Genel Olarak
71
2. Yazılı Devir Sözleşmesi Bulunması
72
a. Genel Olarak
72
b. Alacağın Devrinde Geçerlilik Şeklinin Karşı Edim Yönünden Değerlendirilmesi
75
3. Devredenin Tasarruf Yetkisine Sahip Olması
77
4. İvazlı Alacağın Devrinde Aşırı Yararlanma Olmaması
80
II. ALACAĞIN DEVRİNDE İVAZ KAVRAMI
81
A. İvazlı Alacağın Devri Sözleşmesinin Niteliği
81
B. İvazlı Devir Görünümleri
83
1. İvazın Para Olarak Belirlenmesi
83
2. İvazın Para Verme Dışında Bir Edim Olarak Belirlenmesi
84
a. Karşı Edimin Borçlandırıcı İşlem Niteliğinde Olması
85
aa. Verme
86
bb. Yapma
86
cc. Yapmama
86
b. Karşı Edimin Tasarruf İşlemi Niteliğinde Olması
86
C. İfaya Yönelik Devir Ve İfa Yerine Devir Kavramları
86
III. ALACAĞIN DEVRİNİN HUKUKÎ SONUÇLARI
89
A. Alacağın Devrinin Asli Sonucu
89
B. Alacağın Devrinin Yan Sonuçları
90
1. Öncelik Haklarının Devralana Geçmesi
90
2. Bağlı Hakların (Fer’i Haklar–Yan Haklar) Devralana Geçmesi
91
a. Genel Olarak
91
b. Borç İlişkisine Bağlı Yenilik Doğuran Haklar Çerçevesinde Değerlendirme
94
aa. Genel Olarak
94
aaa. Sözleşmeden Dönme Hakkının Devralana Geçmeyeceğini Savunan Görüş
95
bbb. Sözleşmeden Dönme Hakkının Devralana Geçeceğini Savunan Görüş
96
ccc. Görüşümüz
97
C. Alacağın Devrinin Diğer Sonuçları
100
1. Devreden ve Borçlu Arasındaki Hukukî İlişki Bakımından
100
a. İyiniyetle İfa ile Borçtan Kurtulma
101
b. Tevdi ile Borçtan Kurtulma
102
2. Devralan ve Borçlu Arasındaki Hukukî İlişki Bakımından
103
3. Devreden ve Devralan Arasındaki Hukukî İlişki Bakımından
105
a. Genel Olarak
105
b. Devredenin Devralana Senet ve Belgeleri Teslim Etme ile Bilgi Verme Yükümlülükleri
105
c. Alacağı Devredenin Garanti Yükümlülüğü
107
aa. Genel Olarak
107
bb. İvazlı Devirde Garanti Yükümlülüğü
108
cc. Garanti Yükümlülüğünün Sonuçları
110
BÖLÜM 3
İVAZLI ALACAĞIN DEVRİNDE BORCA AYKIRILIK VE SONUÇLARI
I. TÜRK BORÇLAR KANUNU’NDA BORCA AYKIRILIK KAVRAMI VE BENİMSENEN BORCA AYKIRILIK SİSTEMİ
113
A. Borca Aykırılık Kavramı
113
B. Benimsenen Borca Aykırılık Sistemi
114
II. İVAZLI ALACAĞIN DEVRİNDE KUSURLU İFA İMKÂNSIZLIĞI
117
A. İfa İmkânsızlığı ve Kusurlu İfa İmkânsızlığı Kavramı
117
1. İfa İmkânsızlığı Kavramı
117
a. Sözleşmenin Doğmasından Önceki İmkânsızlık
118
aa. Genel Olarak
118
bb. Alacağın Devrinden Önce Mevcut Olan İmkânsızlık
120
aaa. Alacağın Devri Sözünden Önceki İmkânsızlık
120
bbb. Alacağın Devri Sözünden Sonraki İmkânsızlık
120
b. Sözleşmenin Doğmasından Sonraki İmkânsızlık
121
B. İvazlı Alacağın Devrinde Kusurlu İfa İmkânsızlığı ve Sonuçları
124
1. Genel Olarak Kusurlu İfa İmkânsızlığının Sonucu
125
2. Devralanın Kusuruyla Karşı Edimin İfasının İmkânsızlaşması
127
a. Devralanın Kusurlu İfa İmkânsızlığına Sebep Olmasının Genel Sonucu
127
b. Karşı Edim Borcunun İmkânsızlığa Uğraması Neticesinde Tazmin Edilecek Zarar ve Hesaplama Yöntemi
128
aa. Genel Olarak
128
bb. Karşı Edim Alacaklısı Devredenin Uğradığı Zarar ve Zararı Hesaplama Yöntemi
131
c. Kusurlu İfa İmkânsızlığı Neticesinde Devredenin Sözleşmeden Dönme Hakkına Sahip Olup Olmadığı Sorunu
134
3. Tarafların Kusuru ile Devre Konu Alacağın İfasının İmkânsız Hâle Gelmesi
138
a. Alacağın Devri Sözleşmesinin Yapıldığı Andaki İmkânsızlık
138
b. Alacağın Devri Sözleşmesinin Yapılmasından Sonraki İmkânsızlık
139
aa. Genel Olarak
139
bb. Alacak Hakkına Konu Borcun İfasının Temel Borç İlişkisi Borçlusunun Kusuruyla İmkânsızlaşması
140
cc. Alacak Hakkına Konu Borcun İfasının Temel Borç İlişkisi Alacaklısının (Devredenin) Kusuruyla İmkânsızlaşması
140
dd. Devralanın Devredenin Garanti Yükümlülüğü Hükümlerine Başvurup Başvuramayacağı Sorunu
141
III. İVAZLI ALACAĞIN DEVRİNDE BORÇLU TEMERRÜDÜ
142
A. Genel Olarak
142
B. Devralanın Karşı Edim Borcunu İfada Temerrüdü
144
1. Devralanın Borçlu Temerrüdüne Düşmesinin Koşulları
145
a. Borcun Muaccel Olması
145
b. Borcun İfasının Mümkün Olması
146
c. Karşı Edim Alacaklısı Devredenin İfayı Kabule Hazır Olması
147
d. Karşı Edim Alacaklısı Devredenin Devralana İhtarda Bulunması
148
e. Karşı Edim Borçlusu Devralanın Temerrüde Düşmede Kusurlu Olmasına Gerek Bulunmaması
150
2. Devralanın Borçlu Temerrüdüne Düşmesinin Sonuçları ve Devredenin Sahip Olduğu Haklar
151
a. Devredenin Aynen İfa ve Gecikme Tazminatı Talebinde Bulunması
151
aa. Genel Olarak Aynen İfa ve Gecikme Tazminatı Talebi
151
aaa. Aynen İfa Talebi
153
bbb. Gecikme Tazminatı
154
bb. Yapma Borcuna Aykırılık Yönünden Devredenin TBK m.113 Çerçevesinde Sahip Olduğu Haklar
155
aaa. Genel Olarak
155
bbb. Devralanın Yapma Borcu Yerine Getirmemesinin TBK m.113 Çerçevesinde Değerlendirilmesi
156
cc. Yapmama Borcuna Aykırılık Yönünden Devredenin TBK m.113 Çerçevesinde Sahip Olduğu Haklar
160
b. Devredenin Aynen İfadan Vazgeçip Olumlu Zarar Talebinde Bulunması
165
aa. Genel Olarak
165
aaa. Devredenin Devralana Uygun Süre Vermesi
166
aaaa. Uygun Süre Kavramı
166
bbbb. Uygun Süre Verilmesini Gerektirmeyen Durumlar
168
bbb. Alacağın Devri Sözleşmesinde Seçimlik Haklarda Susmaya Bağlanan Sonuç Yönünden TBK m.212 Hükmünün Uygulanması Meselesi
170
bb. Aynen İfadan Vazgeçip Olumlu Zarar Talebinde Bulunulması
172
c. Devredenin Sözleşmeden Dönmesi ve Olumsuz Zarar Talebinde Bulunması
177
aa. Genel Olarak
177
bb. Sözleşmeden Dönmenin Alacağın Devri Sözleşmesine Etkisinin Teoriler Çerçevesinde Değerlendirilmesi
178
aaa. Klasik Dönme Teorisi Çerçevesinde Değerlendirme
179
bbb. Kanunî Borç İlişkisi Teorisi Çerçevesinde Değerlendirme
182
ccc. Aynî Etkili Dönme Teorisi Çerçevesinde Değerlendirme
183
ddd. Yeni Dönme Teorisi Çerçevesinde Değerlendirme
185
eee. Görüşümüz
187
cc. Alacağın Zincirleme Devirlere Konu Olması Hâlinde Sözleşmeden Dönmenin Etkisi ve Sonuçları
188
aa. Genel Olarak
188
bb. Geri Verme Borcunun Kapsamı
190
aaa. Genel Olarak
190
bbb. Devralanın İyiniyetinin Tespiti
191
ccc. Zenginleşen Devralanın Kötü Niyetli Olması Hâlinde İade Borcunun Kapsamı
193
aaa. Genel Olarak
204
bbb. Devredenin Uğrayabileceği Fiilî Zararlar
206
ccc. Devredenin Yoksun Kaldığı Kâr
207
3. Sürekli Edimli Borçlar Yönünden Devralanın Borçlu Temerrüdüne Düşmesinin Sonuçları ve Devredenin Sahip Olduğu Haklar
209
a. Genel Olarak
209
b. Karşı Edim Alacaklısı Devredenin Sahip Olduğu Haklar ve Devredilen Alacağın Akıbeti
211
IV. GEREĞİ GİBİ İFA ETMEME YÖNÜNDEN İVAZLI ALACAĞIN DEVRİNDE BORCA AYKIRILIK
215
A. Gereği Gibi İfa Etmeme Kavramı
215
B. İvazlı Alacağın Devrinde Gereği Gibi İfa Etmeme
217
1. Karşı Edim Borçlusu Devralanın Kötü İfada Bulunması
217
2. Karşı Edim Borçlusu Devralanın Yan Yükümlülüklerini İhlâli
220
BÖLÜM 4
İVAZLI ALACAĞIN DEVRİNDE BORCA AYKIRILIĞIN SÖZLEŞME TÜRLERİ ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ
I. SATIŞ SÖZLEŞMESİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME
223
A. Genel Olarak
223
B. Taşınır Satışı Sözleşmesi
225
1. Satıcının Borca Aykırılığına Dayalı Sorunlar
225
a. Satılanın Mülkiyetini Devir Borcuna Aykırılığı
225
aa. Satılanın İfa İmkânsızlığına Uğraması
225
aaa. Satılanın Parça Borcu Olması
225
aaaa. Alacağın Devri Sözleşmesinden Önce İfa İmkansızlığı
226
bbbb. Alacağın Devri Sözleşmesinden Sonra İfa İmkansızlığı
227
bbb. Satılanın Tür Borcu Olması
229
bb. Satıcının Taşınırın Mülkiyetini Devretme Borcunda Temerrüdü
231
aaa. Alıcının Sözleşmeden Dönmesi
231
aaaa. Bölünemeyen Edimler Yönünden Değerlendirme
231
bbbb. Bölünebilir Edimler Yönünden Değerlendirme
233
bbb. Alıcının Aynen İfadan Vazgeçip Olumlu Zarar Talebinde Bulunması
237
b. Satılanın Ayıplı Olması
239
aa. Genel Olarak
239
bb. Devralanın Seçimlik Hakları Kullanabilme Hakkı
240
cc. Devralanın Kullanabileceği Seçimlik Haklar
242
c. Satılanın Zapta Uğraması
244
2. Alıcının Borca Aykırılığına Dayalı Sorunlar
245
a. Alıcının Borçlu Temerrüdüne Düşmesi ve Satıcının Sözleşmeden Dönmesi
245
b. Alıcının TBK m.138 Çerçevesinde Sözleşmeden Dönmesi
246
C. Taşınmaz Satış Sözleşmesi
246
1. Taşınmaz Satış Sözleşmesinde Alacağın Devri
246
2. Taşınmaz Satış Vaadi Sözleşmesinde Alacağın Devri
248
a. Taşınmaz Satış Vaadi Sözleşmesinin Hukukî Niteliği
248
b. Taşınmaz Satış Vaadi Sözleşmesinden Doğan Alacağın Devrine İlişkin Görüşler
249
c. Devralanın Taşınmaz Satış Vaadi Sözleşmesi Yönünden Hakları
250
II. BAĞIŞLAMA SÖZLEŞMESİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME
251
A. Genel Olarak
251
1. Bağışlama Sözleşmesinden Doğan Alacak Hakkının Devri
251
2. Bağışlamanın Türleri Çerçevesinde İvazlı Alacağın Devri
252
B. Borca Aykırılık Hâlleri ve Sahip Olunan Haklar
254
1. Bağışlama Sözü Verme
254
2. Koşullu Bağışlama
256
a. Geciktirici Koşula Bağlı Bağışlama Sözü Verme
256
b. Bozucu Koşula Bağlı Bağışlama Sözü Verme
257
aa. Genel Olarak
257
bb. TBK m.295 Kapsamında Değerlendirme
258
cc. TBK m. 296 Kapsamında Değerlendirme
258
III. KİRA SÖZLEŞMESİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME
259
A. Genel Olarak
259
B. Kira Sözleşmesine Özgü Sorunlar
260
1. Kiracının Temerrüdü Hâlinde Devralanın Hakları
260
2. Kira Bedeli Tespitine İlişkin Devralanın Hakları
261
IV. ARSA PAYI KARŞILIĞI İNŞAAT SÖZLEŞMESİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME
262
A. Genel Olarak
262
B. Arsa Payı Karşılığı İnşaat Sözleşmesinde Yüklenicinin Alacağı Devretmesi
263
C. Arazi Malikinin Borca Aykırılığına Dayalı Sorunlar
265
1. Arazi Malikinin Borcunun Kusurlu İfa İmkânsızlığına Uğraması
265
2. Arazi Malikinin Bağımsız Bölümün Mülkiyetini Devretmede Temerrüde Düşmesi
266
D. Yüklenicinin Borca Aykırılığına Dayalı Sorunlar
267
1. Yüklenicinin Borçlu Temerrüdüne Düşmesi ve Arazi Malikinin Sözleşmeden Dönmesi
267
a. Taşınmaz Mülkiyetinin Devralana Geçmesinden Önce Sözleşmeden Dönülmesi
267
b. Taşınmaz Mülkiyetinin Devralana Geçmesinden Sonra Sözleşmeden Dönülmesi
268
2. Yüklenicinin Devrettiği Alacak Hakkının Konusu Taşınmazdaki Ayıptan Sorumlu Olup Olmadığı Meselesi
270
V. ESER SÖZLEŞMESİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME
272
A. Genel Olarak
272
B. Eser Sözleşmesine Özgü Sorunlar
273
1. Yüklenicinin Ayıptan Sorumluluğu ve Devralanın Hakları
273
2. TBK m.473 Hükmü Kapsamında Değerlendirme
274
Sonuç
277
Kaynakça
281
