İdari Yargılama Usulü Hukuku

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Ondördüncü Baskı İçin Önsöz 5
Kısaltmalar 25
Birinci Bölüm
İDARİ YARGILAMA USUL HUKUKUNA GİRİŞ
I. İDARENİN YARGISAL DENETİMİNİN AMACI 27
II. İDARENİN YARGISAL DENETİMİ SİSTEMLERİ 28
A. YARGI BİRLİĞİ SİSTEMİ 28
B. İDARİ YARGI SİSTEMİ 29
1. Kavram 29
2. İdari Yargı Tipleri 30
a. Kuruluş Ölçütü 30
b. Görev Ölçütü 31
c. Altlık–Üstlük Ölçütü 31
III. İDARİ YARGININ DOĞUŞU, ÖZELLİKLERİ VE ANAYASAL SINIRLARI 33
A. DOĞUŞU VE GELİŞİMİ 33
1. Fransa’da 33
2. Türkiye’de 34
B. İDARİ YARGI SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ VE ANAYASAL SINIRLARI 36
1. İdari Yargı Sisteminin Özellikleri 36
2. İdari Yargı Sisteminin Anayasal Sınırları 37
a. İdarenin Yargısal Denetiminin Hukuka Uygunluk Denetimi İle Sınırlı Olması 37
b. İdarî İşlem veya Eylem Niteliğinde Yargı Kararı Verilememesi 37
c. Yerindelik Denetimi Yapılamaması 38
ç. Takdir Yetkisini Kaldıracak Nitelikte Yargı Kararı Verilememesi 39
d. Yürütme Görevinin Kanunlarda ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinde Gösterilen Şekil ve Esaslara Uygun Olarak Yerine Getirilmesini Kısıtlayacak Şekilde Yargı Kararı Verilememesi 39
IV. YARGILAMA YOLLARI VE İDARİ YARGININ DİĞER YARGI DÜZENLERİYLE İLİŞKİSİ 40
A. YARGILAMA VE YARGI YOLU KAVRAMI 40
1. Yargılama Kavramı 40
2. Yargı Yolu (Düzeni) Kavramı 41
a. Anayasa Yargısı 41
b. Adli (Medeni) Yargı 42
c. İdari Yargı 42
ç. Seçim Yargısı 43
d. Hesap Yargısı 43
B. İDARİ YARGININ DİĞER YARGI DÜZENLERİ İLE İLİŞKİSİ 45
1. Anayasa Yargısı İle İlişkisi 45
2. Medeni Yargı İle ilişkisi 46
3. Ceza Yargısı İle İlişkisi 46
V. İDARİ YARGILAMA USULÜ HUKUKU 47
A. TERİM SORUNU VE TANIM 47
B. İDARE HUKUKU İLE İLİŞKİSİ 47
C. İDARİ YARGILAMA USULÜ HUKUKUNUN KAYNAKLARI 48
1. Anayasa 48
2. Kanunlar ve Bunlara Eşdeğer Metinler 48
3. Yargı Kararları 50
4. Örf ve Adet 50
5. Öğreti 50
İkinci Bölüm
İDARİ YARGI HÂKİMLERİNİN HUKUKİ STATÜSÜ
I. HÂKİMLİK MESLEĞİNE GİRİŞ, HAKİMLERİN BAĞIMSIZLIĞI VE GÜVENCESİ 51
A. HÂKİMLİK MESLEĞİNE GİRİŞ 51
1. Adaylık 51
2. Hâkimliğe Atama 56
B. HÂKİMLİK MESLEĞİ 56
C. HÂKİMLERİN BAĞIMSIZLIĞI VE TEMİNATI 57
1. Hâkimlerin Bağımsızlığı 57
2. Hâkimlik Teminatı 60
II. HÂKİMLERİN SORUMLULUĞU 61
A. DİSİPLİN SORUMLULUĞU 61
B. CEZAİ SORUMLULUK 62
1. Görevleriyle İlgili Suçlar 62
2. Kişisel Suçlar 63
3. Görevden Uzaklaştırma 64
C. BÖLGE İDARE MAHKEMESİ BAŞKANI, DAİRE BAŞKANI VE ÜYELERİN SORUMLULUĞU 64
Ç. HUKUKİ SORUMLULUK 66
Üçüncü Bölüm
İDARİ YARGI KURULUŞLARI
I. DANIŞTAY 69
A. YARGISAL GÖREVLERİ 69
1. Temyiz Yeri Olarak 70
2. İlk Derece Mahkemesi Olarak 70
B. YAPISI 73
1. Dava Daireleri 73
2. İdari ve Vergi Dava Daireleri Kurulları 76
3. İçtihatları Birleştirme Kurulu 78
4. Danıştay Başkanlar Kurulu 78
5. Danıştay Başkanlık Kurulu 79
C. DANIŞTAY YARGI PERSONELİ 80
II. BÖLGE İDARE MAHKEMELERİ 83
A. TEŞKİLATI 83
1. Kurulması ve Kaldırılması 83
2. Oluşumu 84
3. Mahkeme Başkanı, Daire Başkanları ve Üyelerin Görevleri 84
4. Başkanlar Kurulu’nun Oluşumu ve Görevleri 88
5. Dairelerin Görevleri 89
6. Mahkeme Başkanı, Daire Başkanları ve Üyelerin Nitelikleri ve Atanmaları 90
7. Dairelerin Çalışma Usulü 90
B. GÖREVLERİ 91
C. İDARİ İŞLER İLE YAZI İŞLERİ HİZMETLERİ 92
1. İdari İşler ve Yazı İşleri Hizmetleri 92
2. Bölge İdare Mahkemesi Adalet Komisyonu 92
III. İDARE VE VERGİ MAHKEMELERİ 94
A. KURULMASI VE KALDIRILMASI 94
B. GÖREVLERİ 95
1. İdare Mahkemelerinin Görevleri 95
2. Vergi Mahkemelerinin Görevleri 95
3. Tek Hâkimle Bakılan Davalar 96
4. Nöbetçi Mahkemelerin Görevleri 97
C. İŞLEYİŞİ 97
IV. ÖZEL MAHKEMELER 98
A. SAYIŞTAY 98
1. Yargısal Görevleri 99
a. Yargılamaya Esas Rapor Aşaması 100
b. Yargılama Aşaması 100
c. Kanun Yolları Aşaması 101
ca. Temyiz 101
cb. Yargılamanın İadesi 102
cc. Karar Düzeltme 102
cç. İçtihatların Birleştirilmesi 103
2. Yapısı 103
a. Daireler 103
b. Daireler Kurulu 104
c. Temyiz Kurulu 104
ç. Genel Kurul 105
3. Konumu 105
4. Kararlarının Niteliği 106
5. Sayıştay Personeli 106
B. YÜKSEK SEÇİM KURULU 108
Dördüncü Bölüm
İDARİ YARGININ GÖREV ALANI
I. İDARİ YARGIDA GÖREV KAVRAMI 111
II. İDARİ YARGININ GÖREV ALANI 111
A. GÖREV ALANININ BELİRLENMESİNDE İLKELER 112
1. İdari Yargının Görev Alanı Anayasa ve Yasalarla Belirlenmiştir 112
2. Yargı Yerlerinin Görevleri Kamu Düzeni İle İlgilidir 112
3. Uyuşmazlığın Niteliği 113
4. Özel Hukuk Kişilerine Karşı İdari Yargı Yerlerinde İdarî Dava Açılamaz 113
5. İdare Tarafından Açılan Davalar Adalet Mahkemelerinde Görülür 114
B. İDARİ YARGININ GÖREV ALANININ BELİRLENMESİNDE ÖLÇÜTLER 114
1. Hâkimiyet – Temşiyet Ölçütü 115
2. Kamu Hizmeti Ölçütü 115
3. İdari İşlem, İdari Eylem, İdari Sözleşme Ölçütü 116
a. İdari İşlem 116
b. İdari Eylem 118
c. İdari Sözleşme 120
III. İDARİ YARGININ GÖREV ALANI DIŞINDA KALAN DAVALAR 121
A. GENEL OLARAK İDARÎ YARGININ GÖREV ALANI DIŞINDAKİ DAVALAR 121
1. Yasama Organının İşlemleri 121
2. Yargı Organlarının İşlemleri 122
3. Seçimle İlgili Uyuşmazlıklar 122
4. İdarenin Özel Hukuk Sözleşmelerinden Doğan Davalar 122
5. Kamu Görevlileri Aleyhine Açılan Davalar 123
6. İdarenin Özel Kişilere Karşı Açtığı Davalar 123
7. Haksız Ödemelerin Geri Alınması Amacıyla Açılan Davalar 124
B. HÜKÜMET TASARRUFLARI VE YASAMA KISINTISI 124
1. Hükümet Tasarrufları 124
a. Fransa’da 124
b. Türkiye’de 126
2. Yasama Kısıntısı 127
a. Terfi İşlemleri ve Kadrosuzluk Nedeniyle Emekliye Ayırma İle İlgili Yüksek Askerî Şura Kararları 128
b. Hâkimler ve Savcılar Kurulu Kararları 129
c. Kanunla Olağanüstü Hallerde Seferberlik ve Savaş Halinde Milli Güvenlik, Kamu Düzeni, Genel Sağlık Nedenleri İle Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilmesinin Sınırlanabilmesi 130
ç. Silahlı Kuvvetler Mensupları Hakkındaki Disiplin Cezaları Yargı Denetimi Dışına Çıkarılabilir 131
d. Olağanüstü Hal ve Savaş Hali Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 131
e. Tahkim Yoluyla Çözülmesi Öngörülen, Kamu Hizmetleriyle İlgili İmtiyaz Şartlaşma ve Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklar 132
f. Yüksek Hakem Kurulu Kararları 132
g. Yüksek Seçim Kurulu Kararları 133
h. Spor Tahkim Kurulu Kararları 133
C. İDARÎ NİTELİKTE OLMALARINA RAĞMEN İDARÎ YARGININ GÖREV ALANI DIŞINDA TUTULAN DAVALAR 134
1. Kamulaştırma Kanunu’nun Uygulanmasından Doğan Bazı Davalar 134
2. Nüfus Kayıtlarının Düzeltilmesine İlişkin Davalar 135
3. Tapu Sicili İle İlgili Davalar 135
4. İcra–İflas Memurlarının Kusurlarından Doğan Zararların Tazmini İçin Açılacak Davalar 136
5. Bazı İş Uyuşmazlıklarından Doğan Davalar 137
6. İdare Taşıtlarının Yaptığı Kazalar Nedeniyle Doğan Zararların Tazmini Amacıyla Açılacak Davalar 138
7. İdarî Para Cezalarına Karşı Yapılacak İtirazlar 139
8. Haksız Yere Tutuklananların, Uğradıkları Zararların Tazmini Amacıyla Açılacak Davalar 139
9. Haciz Dolayısıyla Açılacak İstihkak Davaları 140
10. Eser Sahibi İle İdare İle Arasında Çıkacak Uyuşmazlıklar 140
11. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’ndan Doğan Davalar 140
12. Vasi ve Vesayet Dairesi Kusuru Sonucu Kendilerine Ödenmeyen Zararın Hazinece Tazminine İlişkin Davalar 141
13. Fiilî Yol 141
14. Tahkim Yolu Öngörülen İmtiyaz Şartlaşma ve Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklar 144
15. Yap–İşlet–Devret Modeli Çerçevesinde Yapılan Sözleşmelerden Doğan Uyuşmazlıklar 145
16. Borsa Üyesi İle Müşteri Arasındaki Uyuşmazlıklar 146
17. Türkiye Futbol Federasyonu’nun İşlemlerine Karşı Açılan Davalar 147
18. Abonelik Sözleşmesinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar 149
19. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanundan Doğan Davalar 149
20. Kira Uyuşmazlıkları 149
21. Ölüm veya Vücut Bütünlüğünün Yitirilmesinden Doğan Zararların Tazmini Davaları 150
22. Tahkim Usulüne Tabi Uyuşmazlıklar 151
23. Diğer Davalar 153
Beşinci Bölüm
UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ VE
YARGI YOLU UYUŞMAZLIKLARI
I. UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ 155
II. YARGI YOLU UYUŞMAZLIKLARI 156
A. GÖREV UYUŞMAZLIĞI 156
1. Olumlu Görev Uyuşmazlığı 156
a. Şartları 157
b. Uyuşmazlığın Çıkarılması 157
2. Olumsuz Görev Uyuşmazlığı 158
a. Şartları 159
b. Uyuşmazlığın Giderilmesi 160
B. HÜKÜM UYUŞMAZLIĞI 161
1. Şartları 162
2. Uyuşmazlığın Giderilmesi 162
Altıncı Bölüm
İDARİ YARGIDA DAVALAR
I. GENEL OLARAK DAVA KAVRAMI VE HUKUK MUHAKEMESİ KANUNUNDA DAVALAR 165
A. GENEL OLARAK DAVA KAVRAMI 165
B. HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU’NDA DAVA TÜRLERİ 166
1. Eda Davaları 166
2. Tespit Davaları 167
3. Yenilik Doğuran (İnşai) Davalar 167
4. Belirsiz Alacak ve Tespit Davaları 168
5. Topluluk Davası 168
II. İDARİ DAVA KAVRAMI VE İDARİ DAVALAR 169
A. İDARİ DAVA KAVRAMI 169
B. İDARİ DAVALAR 171
III. YORUM DAVALARI 172
A. TANIM 172
B. YORUM DAVASININ TÜRLERİ 172
1. Doğrudan Yorum Davası 172
2. Mahkeme Kararı Üzerine Açılan Yorum Davası 173
C. YORUM DAVASININ SONUÇLARI 174
Yedinci Bölüm
İPTAL DAVASI
I. TANIM 175
II. İPTAL DAVASININ ÖZELLİKLERİ 176
A. GENEL OLMASI 176
B. KONUSUNU İDARİ İŞLEMLERİN OLUŞTURMASI 176
C. KESİN VE YÜRÜTÜLMESİ GEREKEN İŞLEMLER HAKKINDA AÇILMASI 176
Ç. İDARİ İŞLEMİN HUKUKA AYKIRILIĞI NEDENİYLE İPTALİ AMACIYLA AÇILMASI 176
III. KABUL EDİLEBİLİRLİK ŞARTLARI 177
A. GÖREVE İLİŞKİN ŞARTLAR 177
1. Görevli Yargı Yeri 177
2. Davanın Görevsiz Yargı Yerinde Açılması 177
B. KONUYA İLİŞKİN ŞARTLAR 178
1. İdari İşlemin Var Olması 178
2. İdari İşlemin Kesin ve İcraî Nitelikte Olması 181
a. İşlemin Kesin Olması 181
b. İşlemin İcrai (Yürütülmesi Zorunlu) Nitelikte Olması 181
3. İdarî Başvuru Yollarının Tüketilmesi 187
4. İptal Davasının Konusuz Kalması 188
C. DAVACIYA İLİŞKİN ŞART: MENFAAT İHLALİ 189
1. İdari Yargıda Menfaat Kavramı ve Hak–Menfaat İhlali 189
2. Menfaat İhlalinin Tespiti 192
Ç. DAVALIYA İLİŞKİN ŞARTLAR 200
D. SÜRESİNE İLİŞKİN ŞARTLAR 200
E. ŞEKLİNE İLİŞKİN ŞARTLAR 200
IV. İPTAL NEDENLERİ: HUKUKA AYKIRILIK 201
A. YETKİ YÖNÜNDEN HUKUKA AYKIRILIK 201
1. Kişi Yönünden Yetkisizlik (Yetki Gaspı) 201
2. Konu Yönünden Yetkisizlik 202
3. Zaman Yönünden Yetkisizlik 204
4. Yer Yönünden Yetkisizlik 206
5. Fonksiyon Gaspı 206
6. Yetki Devri – Vekâlet – İmza Yetkisinin Devri Kurallarına Aykırılık 207
7. Fiilî Memur Teorisi 207
8. Yetkide Paralellik İlkesine Aykırılık 208
B. ŞEKİL YÖNÜNDEN HUKUKA AYKIRILIK 208
1. Esaslı Şekil Kurallarına Aykırılık 209
a. Yazılı Yapılması Gereken İşlemlerin Sözlü Yapılması 210
b. Gerekçe İlkesine Uyulmaması 210
c. Hazırlık İşlemlerinin Yapılmaması 211
ç. İlgilinin Savunmasının Alınmaması 212
d. Şekil ve Usulde Paralellik İlkesine Aykırılık 213
e. Usul Kurallarına Aykırılık 213
f. Uygulanma Şartı Olarak Şekil Kurallarına Aykırılık 214
2. Tali (İkinci Derecede) Şekil Kurallarına Aykırılık 214
C. SEBEP YÖNÜNDEN HUKUKA AYKIRILIK 215
1. İdari İşlemlerde Sebep Kavramı 216
2. Sebep Unsurunda Hukuka Aykırılık Halleri 216
a. Sebebi Belli İşlemlerde İşlemin Bu Sebebe Dayanmaması 216
b. Sebebi Belirsiz Kavramlarla Gösterilmiş İşlemlerde Hukuka Aykırılık 217
c. Sebebi Hiç Gösterilmemiş İşlemlerde Hukuka Aykırılık 218
Ç. KONU YÖNÜNDEN HUKUKA AYKIRILIK 218
1. İdari İşlemlerde Konu Unsuru 218
2. Konu Unsurunda Hukuka Aykırılık Halleri 219
a. Konusu Mümkün ve Meşru Olmayan İşlemler 219
b. Sebep ve Konu Unsurları Arasındaki İlişkinin Kopuk Olduğu İşlemler 219
c. Kanuna (Pozitif Hukuka) Aykırılık Halleri 219
D. AMAÇ YÖNÜNDEN HUKUKA AYKIRILIK 221
1. İdari İşlemlerde Amaç Unsuru 221
2. Amaç Unsuru Açısından Hukuka Aykırılık Halleri 222
a. Kişisel Amaç Güdülmüş Olması 222
b. Siyasî Amaç Güdülmüş Olması 222
c. Özel Maksadın Aşılması 223
ç. Üçüncü Kişileri Koruma Amacı Güdülmesi 223
d. Usul Bakımından Amaca Aykırılık 223
V. İPTAL DAVASININ SONUÇLARI 223
A. REDDEDİLMESİ YÖNÜNDEN 223
B. İPTAL KARARI YÖNÜNDEN 224
VI. İPTAL KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİ 225
Sekizinci Bölüm
TAM YARGI DAVASI
I. TANIM VE TÜRLERİ 229
A. TANIM 229
B. TÜRLERİ 230
1. Tazminat Davaları 230
2. İstirdat (Geri Alma) Davaları 230
3. İdarî Sözleşmelerden Doğan Davalar 230
4. Vergi Davaları 231
II. KABUL EDİLEBİLİRLİK ŞARTLARI 231
A. GÖREVLİ YARGI YERİ 231
B. KONUSUNA İLİŞKİN ŞARTLAR 231
1. İdarî İşlemler Nedeniyle Tam Yargı Davası Açılması 231
a. İptal ve Tam Yargı Davalarının Birlikte Açılması 232
b. İptal Davası Açıldıktan Sonra Tam Yargı Davasının Açılması 232
c. İdarî İşlemlere Karşı Doğrudan Tam Yargı Davası Açılması 233
ç. İdarî İşlemin Uygulanmasından Doğan Zararların Tazmini İçin Tam Yargı Davası Açılması 233
2. İdarî Eylemler Nedeniyle Tam Yargı Davası Açılması 234
3. İdarî Sözleşmeler Nedeniyle Tam Yargı Davası Açılması 235
C. TARAFLARINA İLİŞKİN ŞARTLAR 235
1. Davacı Bakımından 235
2. Davalı Bakımından 236
Ç. SÜRESİNE İLİŞKİN ŞARTLAR 237
D. ŞEKLİNE İLİŞKİN ŞARTLAR 238
III. TAM YARGI DAVASINDA SORUMLULUK NEDENLERİ 238
A. HİZMET KUSURU 240
1. Tanım ve Özellikleri 240
a. Tanım 240
b. Özellikleri 241
2. Hizmet Kusuru Teşkil Eden Haller 242
a. İdari Eylemlere İlişkin Hizmet Kusuru 242
aa. Hizmetin Kötü İşlemesi 242
ab. Hizmetin Geç İşlemesi 243
ac. Hizmetin Hiç İşlememesi 245
b. İdari İşlemlere ilişkin Hizmet Kusuru 247
ba. İdari İşlemin Salt Tesis Edilmesinden Doğan Hizmet Kusuru 247
bb. İdari İşlemin Uygulanmasından Doğan Hizmet Kusuru 247
bc. Mahkeme Kararlarının Yerine Getirilmemesinden Doğan Hizmet Kusuru 248
c. Hukuka Aykırılık ve Kusur 249
ç. Kusurun Derecesi, Kanıtlanması ve Kusur Karinesi 249
ça. Kusurun Derecesi 249
çb. Kusurun Kanıtlanması ve Kusur Karinesi 250
3. Hizmet Kusuru – Kişisel Kusur Ayrımı 251
a. Kavram 251
b. Kişisel Kusur Sayılan Durumlar 252
ba. Ağır Kusurlar 252
bb. Hizmetten Ayrılabilen Kusurlar 253
bc. Suç Sayılan Kusurlar 254
B. İDARENİN KUSURSUZ SORUMLULUĞU 255
1. Kusursuz Sorumluluk İlkeleri 255
a. Risk (Hasar=Tehlike) İlkesi 256
aa. İdarenin Tehlikeli Faaliyetlerde Bulunması ve Tehlikeli Araç Kullanması 256
ab. Mesleki Risk 257
ac. Sosyal Risk 257
b. Kamu Külfetleri Karşısında Eşitlik İlkesi 259
2. Hukuka Uygun İşlemlerde Kusursuz Sorumluluk 261
3. Kamu Hizmetlerine Katılmada Kusursuz Sorumluluk 261
C. İDARENİN SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI 261
1. Zarar Doğurucu Tutum ve Davranış 261
2. İlliyet (Nedensellik) Bağı 262
3. Zarar 262
a. Zararın Belli ve Gerçek Olması 263
b. Zararın Özel Olması 263
c. Maddi Zarar – Manevî Zarar 263
Ç. İDARENİN SORUMLULUĞUNU KALDIRAN YA DA AZALTAN NEDENLER 264
1. Zorlayıcı Sebep 265
2. Beklenilmeyen Haller 265
3. Zarar Görenin Kusuru 266
4. Üçüncü Kişinin Kusuru 267
D. TAZMİNATIN ŞEKLİ VE HESAPLANMASI 267
IV. TAM YARGI KARARLARININ YERİNE GETİRİLMESİ 270
V. TAM YARGI DAVASININ SONUÇLARI 271
Dokuzuncu Bölüm
İDARİ YARGILAMA USULÜ
I. İDARİ YARGILAMA USULÜNÜN ÖZELLİKLERİ 273
A. KENDİLİĞİNDEN (RESEN) ARAŞTIRMA İLKESİ 273
B. YAZILILIK İLKESİ 274
C. BASİTLİK VE UCUZLUK İLKESİ (USUL EKONOMİSİ) 274
Ç. SAVCILIK 275
II. İDARİ YARGIDA GÖREV VE YETKİ 276
A. GÖREV 276
1. Görev Kurallarının Hukuki Niteliği 276
2. Mahkemece Görev Konusunun İncelenmesi 277
3. Görev Uyuşmazlıkları ve Giderilmesi 278
a. Olumsuz Görev Uyuşmazlıkları 278
aa. Danıştay’ın Daireleri Arasında 278
ab. İdare ve Vergi Mahkemeleri Arasında 278
ac. Danıştay İle İdare ve Vergi Mahkemeleri Arasında 278
b. Olumsuz Görev Uyuşmazlıklarının Giderilmesi 279
B. YETKİ 279
1. Yetki Kurallarının Hukuki Niteliği 279
2. Genel Yetki 280
3. Özel Yetki Kuralları 281
a. Kamu Görevlilerine İlişkin Davalarda Yetki 281
b. Taşınmaz Mallara İlişkin Davalarda Yetki 285
c. Yerel Yönetimleri İlgilendiren Mevzuatın Uygulanmasından Doğan Davalarda Yetki 286
ç. Taşınır Mallara İlişkin Davalarda Yetki 286
d. Tam Yargı Davalarında Yetki 287
da. İdari Sözleşmelerden Doğan Tam Yargı Davalarında 287
db. İdari İşlemlerden Doğan Tam Yargı Davalarında 287
dc. İdari Eylemden Doğan Tam Yargı Davalarında 288
dç. Bayındırlık ve Ulaştırma gibi Bir Hizmetin Yürütülmesinden Doğan Tam Yargı Davalarında 288
dd. Diğer Tam Yargı Davalarında 288
e. Vergi Uyuşmazlıklarında Yetkili Mahkeme 289
4. Olumsuz Yetki Uyuşmazlığı ve Giderilmesi 289
a. Olumsuz Yetki Uyuşmazlığı 289
b. Yetki Uyuşmazlığının Giderilmesi 290
C. YARGI YERİ BELİRTİLMESİ (MERCİ TAYİNİ) 290
1. Görevli ve Yetkili mahkemenin Davaya Bakmasına Fiili veya Hukukî Engel Çıkması 290
a. Fiilî Engel 290
b. Hukukî Engel 291
2. İki Mahkemenin Yetki Sınırında Tereddüt Edilmesi 291
3. Olumlu Görev ve Yetki Uyuşmazlıkları 292
4. Yargı Yeri Belirtilmesinde Yetki ve İzlenecek Usul 292
a. Yargı Yeri Belirtilmesinde Yetki 292
b. Yargı Yeri Belirtilmesinde İzlenecek Usul 292
III. İDARİ DAVALARDA TARAFLAR 293
A. EHLİYET 293
1. Objektif Ehliyet 293
a. Davada Taraf Olma Ehliyeti 293
b. Dava Açabilme Ehliyeti 294
ba. Tam Dava Ehliyeti 294
bb. Sınırlı Dava Ehliyetine Sahip Olanlar 295
bc. Dava Ehliyeti Olmayanlar 295
bç. Yabancıların Durumu 295
c. Objektif Ehliyet İdari Davalarda Kabul Edilebilirlik Şartıdır 296
2. Sübjektif Ehliyet 297
a. Menfaat İhlali 297
b. Hak İhlali 298
B. DAVALI 299
1. Davalının Tespiti Kamu Düzeniyle İlgilidir 299
2. Davalının Tespiti 299
3. Husumetin Yöneltilmesi 299
4. Husumetin Yanlış Gösterilmesi 300
C. DAVAYA VEKÂLET 300
Ç. ÜÇÜNCÜ KİŞİLERİN TARAFLARIN YANINDA YER ALMASI 303
1. Davaya Katılma (Feri Müdahale) 303
2. Davanın İhbarı 305
IV. İDARİ DAVA AÇMA SÜRESİ 306
A. TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ 306
B. DAVA AÇMA SÜRESİ TÜRLERİ 308
1. İdari Yargılama Usulü Kanununda Dava Açma Süreleri 308
a. Genel Dava Açma Süresi 308
b. İvedi Yargılama Usulüne Tabi İdari Davalarda 308
c. Merkezi ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usulüne Tabi İdari Davalarda 309
2. Özel Dava Açma Süresi 309
a. 213 Sayılı Vergi Usulü Kanunu’nun Mükerrer 49’uncu Maddesinin (a) Fıkrasına Göre Emlak Vergisine Ait Bedel ve Değerlerine Karşı Açılan Davalarda 309
b. İdare Mahkemelerinde Açılacak İdari Davalarda 309
c. Vergi Mahkemelerinde Açılacak İdari Davalarda 310
C. SÜRENİN BAŞLANGICI 311
1. İdari Davalarda 311
a. Yazılı Bildirimde 311
b. İdareye Başvuru Durumunda 313
ba. İdari İşlem ve Eylemler İçin 313
bb. Vergi İşlemleri İçin 314
c. İlan Yoluyla Bildirimlerde 315
ç. Düzenleyici İşlemlere Karşı Açılacak Davalarda 316
d. İdari İşlemler Nedeniyle Açılacak Tam Yargı Davalarında 316
e. İdari Eylemler Nedeniyle Açılacak Tam Yargı Davalarında 317
f. İdarî Sözleşmeler Nedeniyle Açılacak Tam Yargı Davalarında 318
2. Vergi Davalarında 319
a. Tahakkuku Tahsile Bağlı Vergilerde 319
b. Tebliğ Yapılan Hallerde veya Tebliğ Yerine Geçen İşlemlerde 319
c. Tebliğ Yerine Geçen İşlemlerde 320
ç. Tevkif Yoluyla Alınan Vergilerde 321
d. Tescile Bağlı Vergilerde 321
e. Vergi Dairesinin Davacı Olduğu Davalarda 322
f. İhtirazi Kayıtla Beyan Edilen Vergilerde 322
Ç. SÜRELERİN HESAPLANMASI 323
1. Süreler, Tebliğ, Yayın veya İlan Tarihini İzleyen Günden İtibaren İşlemeye Başlar 323
2. Tatil Günlerinin Sürelere Etkisi 324
3. Sürelerin Çalışmaya Ara Verme Zamanına Rastlaması 324
4. Sürelerin Çalışmaya Ara Verme Zamanına Rastlaması 325
D. SÜRELERİN DURMASI VE EK SÜRELER 326
1. Üst İdari Makamlara Başvuru Durumunda Sürelerin Durması 326
a. İdari Yargılama Usulü Kanunu’na Göre Üst Makama Başvuru 326
b. Gümrük Kanunu’na Göre Üst Makama Başvuru 329
c. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na Başvuru 330
ç. Kamu Denetçiliği Kurumu’na Başvuruda 331
d. İdari Uyuşmazlıkların Sulh Yoluyla Halli Amacıyla İdareye Başvuruda 332
2. Mücbir Sebebin Dava Açma Süresini Durdurup Durdurmayacağı 333
3. Ek Süreler 334
a. Görevsiz Yargı Yerine Başvurmada Ek Süreler 334
b. Dava Dilekçesinin Reddini Gerektiren Eksikliklerin Giderilmesi İçin Ek Süre 335
c. Vergi Usul Kanunu’nda Öngörülen Ek Süre 335
E. DAVA SÜRESİNİN SONA ERMESİNİN SONUÇLARI 336
V. İDARÎ YARGIDA DAVA AÇILMASI VE SONUÇLARI 337
A. DAVA DİLEKÇESİ 337
B. DAVA DİLEKÇESİNİN VERİLECEĞİ YERLER 338
C. DİLEKÇELER ÜZERİNE YAPILACAK İŞLEM 338
1. Dava Açılırken Harç ve Posta Giderinin Ödenmemiş veya Eksik Ödenmiş Olması 339
2. Davanın Yürütülmesi Sırasında Harç ve Posta Giderinin Ödenmemiş veya Eksik Ödenmiş Olması 340
Ç. AYNI DİLEKÇE İLE DAVA AÇILABİLECEK HALLER 340
1. Tek Dilekçe İle Birden Çok Dava Açılması 340
a. Dava Konusu Olacak Kararlar Arasında Maddî veya Hukukî Bağlılık Ya Da Sebep Sonuç İlişkisi Bulunmalıdır 341
b. Kararlara Karşı Açılacak Davalara Bakmak Aynı Yargı Düzeninin ve Aynı Yargı Yerinin Görevi Olmalıdır 342
c. Süre Yönünden De Her İki Karara Karşı Dava Açma İmkânı Bulunmalıdır 343
ç. Kararlar Aynı Türden İşlemler Olmalıdır 343
d. Dava Konusu Kararlar Arasında, Davalı Yönünden De Uygunluk Bulunmalıdır 343
2. Birden Çok Kişinin Tek Dilekçe İle Dava Açabilmesi 343
3. Birlikte Dava Açılma Şartlarının İncelenmesi 344
D. DAVALARIN BİRLEŞTİRİLMESİ VE AYRILMASI 345
1. Davaların Birleştirilmesi 345
a. Aynı Mahkemede Görülmekte Olan Davaların Birleştirilmesi 345
b. Ayrı Mahkemelerdeki Davaların Birleştirilmesi 345
ba. Bağlantının Danıştay’ca incelenmesi 346
bb. Bağlantının bölge idare mahkemesince incelenmesi 347
2. Bağlantı İsteminin Mahkemece Kabul Edilmemesi 347
3. Davaların Ayrılması 348
E. DAVA AÇMANIN SONUÇLARI 348
1. Zamanaşımının Kesilmesi 348
2. Dersdestlik 348
3. Hüküm Verme Zorunluluğu 350
4. İddia ve Savunmanın Sınırlandırılması 350
VI. DAVA SÜRECİNDE TARAF İSTEKLERİ 351
A. İVEDİLİK GEREKTİREN TARAF İSTEKLERİ 351
1. İdarî Yargıda Deliller ve Delil Tespiti 351
a. İdarî Yargıda Deliller 351
b. İdarî Yargıda Delil Tespiti 351
ba. Dava Açılmadan Önce 352
bb. Dava Açıldıktan Sonra 352
2. Yürütmenin Durdurulması 353
a. Nitelikleri 354
aa. İstisnai Olması 354
ab. Geçici Bir Tedbir Olması 354
ac. Ara Kararı Niteliğinde Olması 355
b. Yürütmenin Durdurulması Şartları 355
ba. Şekle İlişkin Şartlar 355
baa. Açılmış Bir İptal Davasının Bulunması 356
bab. Taraflardan Birinin Talep Etmesi 356
bac. Yürütmenin Durdurulması Kararının Bir Teminat Karşılığı Verilmesi 356
baç. Yürütmenin Durdurulması Kararlarının Gerekçeli Olması 356
bb. Esasa İlişkin Şartlar 357
bba. İdarî İşlemin Uygulanması Halinde “Telafisi Güç veya İmkânsız Zararlar” Doğmalıdır 357
bbb. İdarî İşlem Açıkça Hukuka Aykırı Olmalıdır 358
c. Yürütmenin Durdurulması Kararı 359
ç. Yürütmenin Durdurulması Kararlarına İtiraz 361
ça. İtirazın Fayda ve Sakıncaları 361
çb. İtirazın Yapılacağı Yerler ve Usûlü 363
d. Vergi Davalarında Yürütmenin Durdurulması 364
f. Yürütmenin Durdurulması Kararının Sonuçları 365
h. Yürütmenin Durdurulması Kararlarının Kaldırılmasının İstenebilmesi 366
B. İVEDİLİK GEREKTİRMEYEN BİLGİ TOPLAMA İSTEMLERİ 367
1. Bilirkişi İncelemesi 367
2. Keşif 368
C. DAVA SÜRECİNDE YARGILAMAYI DURDURAN İSTEMLER 369
1. Hâkimin Davaya Bakmaktan Yasaklı Olması, Çekinmesi ve Reddi 369
a. Ret Sebepleri 369
b. Hâkimin Davaya Bakmaktan Yasaklı Olması 370
c. Hâkimin Çekinmesi ve Reddi Usûlü 370
ç. Çekinme ve Reddin Karara Bağlanması 371
ça. Danıştay’da 372
çb. Bölge İdare, İdare ve Vergi Mahkemelerinde 372
2. Anayasa’ya Aykırılık İddiası 373
3. Tarafların Kişilik ve Niteliğinde Değişiklik 374
a. Taraflardan Birinin Ölmesi 374
b. Taraflardan Birinin Vesayet Altına Alınması veya Kendisine Kayyım Ya Da Kanunî Müşavir Tayin Edilmesi 375
c. Gösterilen Adrese Tebligat Yapılamaması 375
Ç. DAVAYA SON VEREN TARAF İŞLEMLERİ 376
1. Feragat 376
2. Kabul 380
VII. DOSYALARIN İNCELENMESİ VE KARAR 382
A. İLK İNCELEME VE SONUÇLARI 382
1. Dilekçeler Üzerine İlk İnceleme 382
2. İlk İnceleme Üzerine Verilecek Karar 383
a. Görev ve Yetki 383
b. Ehliyet 384
c. Süre Aşımı 385
ç. İdari Davaya Konu Olabilecek İşlemler 385
d. Husumet 386
e. Dava Dilekçesindeki Sakatlıklar 386
f. İdarî Merci Tecavüzü 387
3. Dava ve Cevap Dilekçelerinin Bildirilmesi 389
a. Normal İdari Davalarda 389
b. İvedi Yargılama Usulüne Tabi Uyuşmazlıklar Nedeniyle Açılan İdari Davalarda 390
c. Merkezi ve Ortak Sınavlar ve Bu Sınavlara İlişkin İşlemler İle Sınav Sonuçları Hakkında Açılan Davalara İlişkin Yargılama Usulünde 391
B. YARGILAMA VE HÜKÜM 392
1. Dosyaların İncelenmesi 392
a. Yazılı Yargılama Usulünde 392
b. İvedi Yargılama Usulünde 394
c. Merkezi ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usulünde 397
2. Duruşma 398
3. Davaların Karara Bağlanması 400
VIII. YARGI KARARLARININ UYGULANMASI 401
A. MAHKEME KARARLARININ UYGULANMASI ZORUNLUDUR 401
B. KARARLARIN UYGULANMA SÜRESİ 402
C. KARARLARIN UYGULANMAMASI VEYA GECİKTİRİLMESİ 404
Ç. TAM YARGI KARARLARININ UYGULANMAMASI 404
D. KARARLARIN UYGULANMAMASI VEYA GECİKTİRİLMESİNİN SONUÇLARI 406
1. İdarenin Sorumluluğunu Gerektirmesi: Tazminat 406
2. Gecikme Faizi 407
IX. İDARÎ YARGIDA KANUN YOLLARI 409
A. İSTİNAF 411
1. İstinaf Kavramı 411
2. İstinaf Yoluna Başvurulabilecek Kararlar 412
3. İstinaf Yoluna Başvurulamayacak Kararlar 414
a. Nihai Kararlar 414
b. Nihai Olmayan Kararlar 415
4. İstinaf Usulü 416
B. TEMYİZ 417
1. Temyiz Yerleri 417
2. Temyize Konu Kararlar 417
a. Danıştay Dava Dairelerinin İlk Derece Mahkemesi Olarak Verdikleri Temyize Konu Kararları 418
b. Bölge İdare Mahkemelerinin İstinaf İncelemesi Sonucunda Verdikleri Temyize Konu Kararları 419
3. Temyiz Edilemeyecek Kararlar 420
4. Temyiz Sebepleri 423
a. İlk Derece Mahkemesince Görev ve Yetki Dışında Bir İşe Bakılmış Olması 423
b. Temyiz Olunan Kararın Hukuka Aykırı Olması 424
c. Usul Hükümlerinin Uygulanmasında Kararı Etkileyebilecek Nitelikte Hata veya Eksikliklerin Bulunması 425
5. Temyiz Yoluna Başvurma 427
6. Temyiz Süresi 427
7. Temyiz Dilekçesi 428
8. Temyiz veya İstinaf Yoluna Başvurmanın Kararın Yürütülmesine Etkisi 430
9. Temyiz İncelemesi 431
10. Kanun Yararına Temyiz 433
C. YARGILAMANIN YENİLENMESİ 433
1. Şartları 434
2. Yenilenme Sebepleri 434
3. Yargılamanın Yenilenmesi Süresi 435
4. Yargılamanın Yenilenmesi Usulü 435
X. AÇIKLAMA 436
XI. YANLIŞLIKLARIN DÜZELTİLMESİ 437
EK: DANIŞTAY DAVA DAİRELERİ ARASINDA İŞBÖLÜMÜ 439
Yararlanılan Kaynaklar 447
Kavram Dizini 455