Kamu Personel Hukukunda Liyakat İlkesi
Dr. Hikmet ÖZTUNÇ
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ . 7
KISALTMALAR 15
GİRİŞ . 19
BİRİNCİ BÖLÜM
LİYAKAT İLKESİNİN ANLAMI, KAPSAMI VE
GELİŞİM SÜRECİ
KAMU GÖREVLİLERİ 23
Kamu Görevlisi Kavramı . 24
Geniş Anlamda Kamu Görevlisi . 25
Dar Anlamda Kamu Görevlisi . 27
Kamu Görevliliğinin Türleri 29
Memurlar . 30
Diğer Kamu Görevlileri . 31
LİYAKAT İLKESİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 38
Liyakat Kavramı 38
Yönetimde Liyakat Olgusu 43
Liyakat İlkesinin Gelişim Süreci . 47
Liyakat Kavramının İlkesel Boyuta Dönüşümü 47
Kayırmacılık Sisteminden Liyakat İlkesine Geçiş 55
Kayırmacılık ve Kayırmacılık Sistemi 55
Kayırmacılık Sisteminin Uygulaması: Amerika Birleşik Devletleri Örneği . 59
Kayırmacılık Sistemini Sona Erdiren Gelişmeler . 64
Türkiye’de Liyakat İlkesinin Tarihsel Gelişimi 68
Osmanlı Devleti Döneminde Liyakat İlkesi 69
Cumhuriyet Döneminde Liyakat İlkesi . 81
10
1) Tek Partili Rejim Dönemi . 83
2) Çok Partili Rejim Dönemi 87
III. LİYAKAT İLKESİNİN ANLAMI VE KAPSAMI . 95
Liyakat İlkesinin Tanımı 96
Liyakat İlkesinin Kapsamı . 98
Dar Anlamda Liyakat İlkesi 99
Geniş Anlamda Liyakat İlkesi . 100
İKİNCİ BÖLÜM
LİYAKAT İLKESİNİN ESASLARI VE POZİTİF DÜZENLEMELERE YANSIMASI
LİYAKAT İLKESİNİN ANAYASAL TEMELLERİ . 105
Kamu Hizmetine Girme Hakkı 110
Kamu Hizmetine Girme Hakkının Tanımı ve Düzenleme Alanı 111
Kamu Hizmetine Girme Hakkının Niteliği . 117
Kamu Hizmetine Girme Hakkının Sınırlandırılması . 121
Görevin Gerektirdiği Nitelikler 127
Tanımı . 128
Kapsamı ve Unsurları 132
Mesleki Yeterlik 135
Yaraşırlık 136
Güvenilirlik . 138
LİYAKAT İLKESİNİN DAYANAĞINI TEŞKİL EDEN ESASLAR . 141
Eşitlik İlkesi . 141
Genel Olarak Eşitlik 142
Kamu Hizmetine Girmede Eşitlik . 148
Kamu Hizmetine Girmede Pozitif Ayrımcılık . 151
Cinsiyet Eşitliğini Sağlama Bakımından 155
Özel Koruma Gerektiren Kişiler Bakımından . 161
Yarışma İlkesi 170
11
Eşitler Arası Yarışma 171
Yarışma İlkesine Getirilen İstisnalar . 174
Üst Kademe Yöneticiler 175
İstisnai Memurlar 179
Kamu Hizmetine Sınavsız Girme Hakkı Tanınanlar . 181
Adil ve Yeterli Ücret İlkesi 183
Ücretin Eşitlenmesi . 185
Ücretin Bireyselleştirilmesi . 188
Hizmet İçi Değerlendirme İlkesi 194
Hizmet İçi Değerlendirme Kriterleri . 199
Hizmet İçi Değerlendirme Yöntemleri 204
Geleneksel Yöntemler . 205
Çağdaş Yöntemler . 206
Hizmet İçi Eğitim İlkesi . 208
Hizmet İçi Eğitim Yöntemleri . 214
Üst Kademe Yöneticilerinin Yetiştirilmesi . 216
Güvenlik İlkesi . 221
Yasama Organına Karşı Koruma . 223
Yürütme Organına Karşı Koruma . 227
Yasa Güvencesi . 227
Kadro Güvencesi . 232
Görev ve Görev Yeri Güvencesi . 235
Amirlere Karşı Koruma . 241
Üçüncü Kişilere Karşı Koruma . 243
Özel Usule Göre Yargılanma Güvencesi 244
Kamu Davasıyla Koruma 246
III. POZİTİF DÜZENLEMELERDE LİYAKAT İLKESİ . 249
Devlet Memurları Kanunu’nda Liyakat İlkesi . 249
İlkenin Düzenleniş Biçimi . 249
Devlet Memurları Kanunu’nda Yer Alan Diğer İlkelerle İlişkisi 260
12
Liyakat ve Kariyer 260
Liyakat ve Sınıflandırma . 264
İstisnai Memuriyet Uygulaması 267
İstisnai Memuriyetlere Atanma Koşulları . 270 b. İstisnai Memurlara Uygulanan Hükümler . 276 B. Diğer Yasal Düzenlemelerde Liyakat İlkesi 278 C. İşçi İstihdamına Yönelik Mevzuatta Liyakat İlkesi . 281 D. Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinde Liyakat İlkesi . 286 1. Personel İstihdamına İlişkin Hükümler . 293 2. Kadro Rejimine İlişkin Hükümler . 300 3. Üst Kademe Yöneticilerine İlişkin Hükümler . 307
Türk Hukukunda Üst Kademe Yönetici Kavramı . 309 b. 3 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine Göre Üst Kademe Yöneticiler 316 c. Üst Kademe Yöneticilerinin Atanma Usulleri 320 d. Üst Kademe Yöneticilerinin Atanma Koşulları 328
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
KAMU PERSONEL HUKUKUNDA ÖNGÖRÜLEN ARAÇ VE UYGULAMALARIN LİYAKAT İLKESİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
ADAYLARDA ARANAN KOŞULLAR. 335
Kamu Hizmetine Girişte Aranan Koşullar . 337
Genel Koşullar . 338
Türk Vatandaşı Olmak 338
Yaş Koşulu 343
Öğrenim Koşulu 349
Kamu Haklarından Mahrum Bulunmamak . 351
Memuriyete Engel Nitelikte Ceza Mahkumiyeti Bulunmamak . 354
Askerlik Koşulu 358
Sağlık Koşulu 360
13
Özel Koşullar . 363
Hizmet İçi Yükselmede Aranan Koşullar 368
SINAV UYGULAMALARI 374
Ölçme ve Değerlendirme Aracı Olarak Sınavlar . 375
Sınav Türleri 376
Atanmaya Esas Bakımdan Sınav Türleri . 376
Merkezi Sınavlar . 377
Kurumsal Sınavlar 379
Yapılış Şekli Bakımından Sınav Türleri 382
Yazılı Sınav . 383
Sözlü Sınav . 384
Mülakat . 385
Uygulamalı Sınav 388
Sınav Uygulamalarına İlişkin İlkeler . 389
Sınav Öncesi Aşamaya İlişkin İlkeler . 390
Etkili ve Yeterli Duyurma . 390
Başvuru İmkanı Tanıma 392
Sınav Aşamasına İlişkin İlkeler . 394
Geçerlilik 395
Güvenirlik . 402
Sözlü Sınavlara ve Mülakatlara İlişkin Usuli İlkeler 406
1) Sınav Komisyonunun Usulüne Uygun Oluşturulması . 411
2) Sınav Sorularının ve Cevaplarının Hazırlanarak Tutanağa Bağlanması . 416
3) Değerlendirmenin Gerekçelendirilmesi 419
4) Sesli ve Görüntülü Kaydın Alınması 421
Sınav Sonuçlarına İlişkin İlkeler . 430
Başarı Derecesine Göre Sıralama . 431
Sonuçlar Hakkında Bilgi Verme . 433
Sınavlara Çağrılacak Aday Sayısının Belirlenmesi . 437
14
III. GÜVENLİK SORUŞTURMASI . 440
Güvenlik Soruşturmasının Hukuki Dayanağı 442
Anayasal Dayanağı 442
Yasal Dayanağı . 445
Güvenlik Soruşturmasının Tanımı, Kapsamı ve Uygulaması 452
Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kavramları . 452
Güvenlik Soruşturması Yapılacak Personel 458
Güvenlik Soruşturması Yapmaya Yetkili Makamlar. 461
Güvenlik Soruşturması Kapsamında Elde Edilen Kişisel Verilerin Korunması 463
Güvenlik Soruşturmasının Sonuçlandırılması ve Yargısal Denetimi 466
Güvenlik Soruşturmasının Sonuçlandırılması . 466
Güvenlik Soruşturmasının Yargısal Denetimi . 468
Güvenlik Soruşturmasının Tek Başına İdari Davaya Konu Edilebilirliği 468
Güvenlik Soruşturmasının İçerik Denetimi 470
1) Salt İstihbari Nitelikteki Bilgilere Dayanan Değerlendirmeler Bakımından . 472
2) Adli Sicil Kayıtlarını Esas Alan Değerlendirmeler Bakımından . 474
3) Yakınların Durumunu Esas Alan Değerlendirmeler Bakımından . 477
HİZMET İÇİ DEĞERLENDİRME UYGULAMALARI . 479
Türk Hukukunda Hizmet İçi Değerlendirme Uygulamalarının Tarihsel Gelişim Süreci . 480
Devlet Memurları Kanunu’na Göre Memurların Değerlendirilmesi 482
6111 sayılı Kanun Öncesi Değerlendirme Sistemi: Sicil Sistemi . 483
6111 sayılı Kanun Sonrası Değerlendirme Sistemi . 485
Hizmet İçi Değerlendirmeye İlişkin Diğer Yasal Düzenlemeler . 491
SONUÇ 499
KAYNAKÇA . 503
