Hukuk Devleti Açısından Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi

HUKUK DEVLETİ AÇISINDAN KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNUN YARGISAL DENETİMİ



Onur SIR



• Birinci Bölüm

• HUKUK DEVLETİNİN TARİHSEL VE KAVRAMSAL KÖKLERİ

• I. -HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ İLKESİNE GÖRE BİÇİMLENEN DEVLET ANLAYIŞI-7

• A. -HUKUK DEVLETİNE KAVRAMSAL BİR YAKLAŞIM-7

• 1. -Hukuk Devletinin Kavramsallaştırılması-7

• 2. -Kanuna Uygunluk-Anayasaya Uygunluk ve Hukuka Uygunluk Anlamında Hukuk Devleti-12

• 3. -Nasıl Bir Hukuk Devleti-15

• B. -HUKUK DEVLETİ DÜŞÜNCESİNİN TARİHİ GELİŞİMİ: DOĞAL HUKUKTA ŞEKİLLENEN HUKUK DEVLETİ-20

• 1. -Sokrates te Bağlayıcı Kanun Düşüncesi-20

• 2. -Platon da Aydınlanmış Despotizm ya da Hukukun Altın Bağı-23

• 3. -Aristo ve Kanunun Egemenliği-25

• 4. -Helenistik Çağ: Bir Buhran Döneminde Hukuk Devleti-28

• a. -Bireyin Kendi Çıkarını Korumasının Aracı Olarak Hukuk Kuralları-28

• b. -Stoa Okulu: Evrensel Düzen İçinde Birey-30

• 5. -Cicero ve Antikçağdan Ortaçağa Geçiş Sürecinde Hukuk Devletinin Bir Görünümü Olarak Doğal Hukuk Düşüncesi-31

• a. -Cicero-31

• b. -Bir İlahi Hukuk Olarak Doğal Hukuk-33

• c. -Grotius ve Akılla Kavranan Hukukun Üstünlüğü-38

• 6. -Kanun Devletinin ve Hukuk Devletinin Ortak Temeli Olarak Doğal Hukuk-40

• II. -YASA DEVLETİNDEN ANAYASAL DEVLETE-46

• A. -AYDINLANMA: ANAYASACILIĞA İLK ADIMLAR-46

• 1. -Hukuk Devletine Modern Bir Bakış: Doğal Haklarla Ayrılmış ve Sınırlanmış Devlet Kudreti-46

• a. -Leviathan da Hukuk Devletine Uzanan Yolda Ortak Kavramlar Arayışı-46

• b. -Doğal Hakların Korunması Aracı Olarak Hukuk Devleti-56

• c. -Genel İrade Kuramında Hukuk Devleti Arayışları-63

• 2. -Hukuk Devletinin Temeli Olarak Güvenceli Siyasal Özgürlükler Düzeni-76

• a. -Despotizmin Karşısında -Yasalı- Yönetim-76

• aa. -Montesquieu de Kanun Anlayışı-77

• ab. -Montesquieu nün Kuramında Kanun Düşüncesinin Yönetim Biçimleri İle Olan İlişkileri-79

• ac. -Montesquieu de Kanun ile Tanımlanan Özgürlük-83

• b. -Montesquieu ve Erkler Ayrılığı-85

• 3. -Kant ın Kategorik Emperatif i ya da Normun Ahlaksallığı ile Biçimlenen Hukuk Devleti-88

• B. -POZİTİF HUKUKTA ŞEKİLLENEN HUKUK DEVLETİ-94

• 1. -Hukukî Pozitivizm-94

• a. -Hukuk Devletini Gerçekleştirme Yöntemi Olarak Hukuki Pozitivizm-94

• b. -Hukuki Pozitivizm Nedir ya da Kanun Gerçekten Kanun mudur?-98

• c. -Keyfî İktidarın Önüne Geçmeyi Mümkün Kılan Hukuki Pozitivizm-101

• 2. -Devletin Hukuku ya da Kanun Devleti-103

• a. -Hegel in Işığında Aşkın Devlet Düşüncesine Giriş: Hukuk Devletini Aşkın Devletten Ayıran Nedir?-103

• b. -Carl Schmitt in Politik Felsefesinde Devletin Hukuku-107

• 3. -Hukuk Devlet Özdeşliği: Hans Kelsen in Hukuk Devleti Anlayışı ve Anayasa Yargısının Zorunluluğu-118

• a. -Normlar Hiyerarşisi-121

• b. -Kelsen de Hukuk Kaynaklarının Plüralizmi yahut Hukuk Devlet Özdeşliği-124

• c. -Anayasanın Üstünlüğü, Bağlayıcılığı ve Anayasaya Uygunluk Denetiminin Gerekliliği-127

• İkinci Bölüm

• HUKUK DEVLETİNDE ANAYASA YARGISINI ZORUNLU VE MUTLAK BİR YETKİ OLARAK DOĞURAN OLGUSAL VE KURAMSAL TEMELLER

• I. -AŞKIN DEVLET ARAÇ DEVLET ÇIKMAZINDA BİR ANAYASA DÜZENİYLE TEŞHİS EDİLEN HUKUK DEVLETİ: ANAYASAL DEVLET-133

• II. -SİYASAL DÜZENİN KURULMASI VE SÜRDÜRÜLMESİ-140

• A. -İKTİDARIN SINIRLANDIRILMASI YOLUYLA TEMEL HAKLARIN GÜVENCELENMESİ DÜŞÜNCESİ-142

• B. -BİREYCİLİK İLKESİ-146

• C. -HUKUK İLE SAĞLANAN ÖNGÖRÜLEBİLİRLİK: HUKUK GÜVENLİĞİ İLKESİ-150

• D. -ORTAK BİR HUKUK ÜZERİNDE UZLAŞAN TOPLUMUN VARLIĞI-153

• E. -RASYONEL TOPLUMUN SEKÜLER AHLAKI OLARAK MODERN HUKUK DÜŞÜNCESİ-155

• F. -HUKUK İLE GÜVENCELENEN DEMOKRATİK İLKE-156

• III. -HUKUK DEVLETİNİ KURAN BİR YETKİ OLARAK ANAYASA YARGISININ ERKLER ARASINDAKİ YERİ-159

• IV. -ÖZGÜRLÜKÇÜ BİR HUKUK SİSTEMİNDE YASAMANIN VE YARGININ ORTAK ROLÜ-166

• A. -DICEY NİN HUKUK DEVLETİ ANLAYIŞI VE YARGISAL YASAMA DÜŞÜNCESİ-169

• B. -HAYEK İN HUKUK DEVLETİ ANLAYIŞI VE KENDİLİĞİNDEN DÜZEN-173

• 1. -Hayek in Hukuk Devleti Anlayışı-173

• 2. -Kendiliğinden Düzen: Eleştirisel Akıl Kurucu Akla Karşı ya da Liberal Geleneğin İki Yüzü-178

• 3. -Kendiliğinden Düzenin Bir Unsuru Olarak Yargı: Liberal Hukukun Üretilmesi Sürecinde Yargının Vazgeçilemez Konumu-183

• C. -FULLER VE RAZ DA HUKUK DEVLETİNİN GEREKLERİ-190

• 1. -Lon Fuller ve Hukukun İç Ahlaksallığı-190

• 2. -Joseph Raz ve Hukukta Değer-192

• V. -ANAYASACILIK VE YASAMA YETKİSİNİN SINIRLILIĞI DÜŞÜNCESİ-194

• A. -ÇOĞUNLUĞUN SINIRLANDIRILMASIYLA TEŞHİS EDİLEN DEMOKRASİ İLKESİ VE YARGISAL DENETİM-194

• B. -YARGISAL DENETİMİN MEŞRULUĞU SORUNU-203

• Üçüncü Bölüm

• KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNU SAĞLAMANIN YARGISAL VE KURUMSAL GÜVENCELERİ

• I. -KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNU SAĞLAMANIN YOL VE YÖNTEMLERİ-211

• A. -SİYASAL DENETİM-212

• B. -YARGISAL DENETİM-214

• 1. -Yargısal Denetim Kavramı-214

• 2. -Yargısal Denetimin Tarihsel Arka Planı-219

• a. -1610 Tarihli Doktor Bonham Kararı-219

• b. -Marbury Madison a Karşı Kararı-222

• c. -Türkiye de Anayasa Yargısı Yolunda İlk Adımlar-228

• ca. -Cumhuriyetten Önce-228

• cb. -Cumhuriyet Döneminde Kanunların Anayasa Uygunluğunun Yargısal Denetimi Yolunda Adlî Yargıda Atılan Adımlar-230

• cc. -Yerel Mahkeme Yüksek Mahkemeye Karşı-231

• cd. -Danıştay ın Değerlendirmesi-234

• ce. -Doktrindeki Tartışmalar-236

• cf. -Yasal Düzenleme Girişimleri-239

• II. -YARGISAL DENETİMİN KONUSU OLARAK KANUN-242

• A. -KANUN KAVRAMININ BELİRLENMESİNDE ESAS ALINAN ÖLÇÜTLER-243

• 1. -Maddi Ölçüt-243

• 2. -Şeklî Ölçüt-244

• B. -ANAYASA MAHKEMELERİ TARAFINDAN KANUNLARIN YANISIRA DENETLENEN DİĞER NORMLAR-246

• 1. -Genel Olarak-246

• 2. -Türkiye de Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi-249

• C. -ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNİN KRİTERİ: ANAYASALLIK BLOKU-261

• 1. -Denetimin Genel Ölçütü Olarak Anayasa-261

• 2. -Uluslararası Hukuk-265

• a. -Hukukun Genel İlkeleri-267

• b. -Uluslararası Andlaşmalar-269

• 3. -Anayasa Mahkemesi Kararları-270

• III. -KANUNLARIN YARGISAL DENETİMİNDE KABUL EDİLEN SİSTEMLER-273

• A. -ÖNCEDEN DENETİM (A PRIORI DENETİM) SONRADAN (A POSTERIORI DENETİM)-274

• 1. -Önceden Denetim ve Fransa Örneği-274

• 2. -Sonradan Denetim ve Macaristan Örneği-280

• B. -KANUNLARIN YARGISAL DENETİMİ MODELLERİ-282

• 1. -Amerika Modeli: Yaygın Denetim-284

• a. -Norveç-284

• b. -Brezilya-285

• c. -İsveç-286

• d. -Finlandiya-287

• e. -Yunanistan-287

• f. -Meksika-288

• 2. -Avrupa Modeli: Merkezi Denetim-290

• a. -Genel olarak-290

• b. -Kelsen Modeli Anayasa Yargısı-293

• ba. -Avusturya-294

• bb. -Almanya-297

• bc. -İtalya-301

• c. -Türk Anayasa Mahkemesinin Yapısı, Görev ve Yetkileri-306

• C. -YARGISAL DENETİM YOLLARI-315

• 1. -Soyut Norm Denetimi: Dava Yolu-315

• a. -Genel Olarak-315

• b. -1982 Türk Anayasası na Göre Soyut Norm Denetimi-318

• 2. -Somut Norm Denetimi: İtiraz Yolu-319

• a. -Genel Olarak-319

• b. -1982 Türk Anayasası na Göre Somut Norm Denetimi-321

• 3. -Anayasa Şikâyeti-323

• a. -Genel Olarak-323

• b. -Türk Anayasal Düzeninde Anayasa Şikâyeti-332

• IV. -KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNUN YARGISAL DENETİMİ SONUCUNDA VERİLEN KARARLARIN HUKUKİ NİTELİĞİ VE ETKİLERİ-338

• A. -KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNUN YARGISAL DENETİMİ SONUCUNDA VERİLEN KARARLARIN HUKUKİ NİTELİĞİ-339

• 1. -Ret Kararları-339

• a. -İlk İncelemeden Ret-339

• b. -Esastan Ret-340

• c. -Şekil Açısından Ret-340

• d. -Anayasaya Uygun Yorum ya da Yorumlu Ret Kararı-341

• 2. -Kabul Kararları-347

• a. -İptal Kararları-347

• b. -İhmal Kararları-348

• 3. -Yokluk Kararı-353

• 4. -Parlamentoya Çağrı Kararları-360

• 5. -Yürürlüğün Durdurulması Kararı-361

• 6. -Değerlendirme-367

• B. -KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNUN YARGISAL DENETİMİ SONUCUNDA VERİLEN KARARLARIN HUKUKİ ETKİSİ-369

• 1. -Kararların Kesinliği-369

• 2. -Kararların Bağlayıcılığı-371

• 3. -Hüküm ve Sonuçları Bakımından Anayasa Mahkemesi Kararları: Inter Partes mi Erga Omnes mi?-376

• 4. -Anayasa Mahkemesi Kararlarının Geçmişe Yürütülebilmesi Sorunu-377

• V. -ÇAĞDAŞ HUKUK DEVLETİNİN IŞIĞINDA YARGISAL DENETİMİ YENİDEN DÜŞÜNMEK-381

• SONUÇ-389

• KAYNAKÇA-401