Hukuk Devleti Açısından Kanunların Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi
HUKUK DEVLETİ AÇISINDAN KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNUN YARGISAL DENETİMİ
Onur SIR
• Birinci Bölüm
• HUKUK DEVLETİNİN TARİHSEL VE KAVRAMSAL KÖKLERİ
• I. -HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ İLKESİNE GÖRE BİÇİMLENEN DEVLET ANLAYIŞI-7
• A. -HUKUK DEVLETİNE KAVRAMSAL BİR YAKLAŞIM-7
• 1. -Hukuk Devletinin Kavramsallaştırılması-7
• 2. -Kanuna Uygunluk-Anayasaya Uygunluk ve Hukuka Uygunluk Anlamında Hukuk Devleti-12
• 3. -Nasıl Bir Hukuk Devleti-15
• B. -HUKUK DEVLETİ DÜŞÜNCESİNİN TARİHİ GELİŞİMİ: DOĞAL HUKUKTA ŞEKİLLENEN HUKUK DEVLETİ-20
• 1. -Sokrates te Bağlayıcı Kanun Düşüncesi-20
• 2. -Platon da Aydınlanmış Despotizm ya da Hukukun Altın Bağı-23
• 3. -Aristo ve Kanunun Egemenliği-25
• 4. -Helenistik Çağ: Bir Buhran Döneminde Hukuk Devleti-28
• a. -Bireyin Kendi Çıkarını Korumasının Aracı Olarak Hukuk Kuralları-28
• b. -Stoa Okulu: Evrensel Düzen İçinde Birey-30
• 5. -Cicero ve Antikçağdan Ortaçağa Geçiş Sürecinde Hukuk Devletinin Bir Görünümü Olarak Doğal Hukuk Düşüncesi-31
• a. -Cicero-31
• b. -Bir İlahi Hukuk Olarak Doğal Hukuk-33
• c. -Grotius ve Akılla Kavranan Hukukun Üstünlüğü-38
• 6. -Kanun Devletinin ve Hukuk Devletinin Ortak Temeli Olarak Doğal Hukuk-40
• II. -YASA DEVLETİNDEN ANAYASAL DEVLETE-46
• A. -AYDINLANMA: ANAYASACILIĞA İLK ADIMLAR-46
• 1. -Hukuk Devletine Modern Bir Bakış: Doğal Haklarla Ayrılmış ve Sınırlanmış Devlet Kudreti-46
• a. -Leviathan da Hukuk Devletine Uzanan Yolda Ortak Kavramlar Arayışı-46
• b. -Doğal Hakların Korunması Aracı Olarak Hukuk Devleti-56
• c. -Genel İrade Kuramında Hukuk Devleti Arayışları-63
• 2. -Hukuk Devletinin Temeli Olarak Güvenceli Siyasal Özgürlükler Düzeni-76
• a. -Despotizmin Karşısında -Yasalı- Yönetim-76
• aa. -Montesquieu de Kanun Anlayışı-77
• ab. -Montesquieu nün Kuramında Kanun Düşüncesinin Yönetim Biçimleri İle Olan İlişkileri-79
• ac. -Montesquieu de Kanun ile Tanımlanan Özgürlük-83
• b. -Montesquieu ve Erkler Ayrılığı-85
• 3. -Kant ın Kategorik Emperatif i ya da Normun Ahlaksallığı ile Biçimlenen Hukuk Devleti-88
• B. -POZİTİF HUKUKTA ŞEKİLLENEN HUKUK DEVLETİ-94
• 1. -Hukukî Pozitivizm-94
• a. -Hukuk Devletini Gerçekleştirme Yöntemi Olarak Hukuki Pozitivizm-94
• b. -Hukuki Pozitivizm Nedir ya da Kanun Gerçekten Kanun mudur?-98
• c. -Keyfî İktidarın Önüne Geçmeyi Mümkün Kılan Hukuki Pozitivizm-101
• 2. -Devletin Hukuku ya da Kanun Devleti-103
• a. -Hegel in Işığında Aşkın Devlet Düşüncesine Giriş: Hukuk Devletini Aşkın Devletten Ayıran Nedir?-103
• b. -Carl Schmitt in Politik Felsefesinde Devletin Hukuku-107
• 3. -Hukuk Devlet Özdeşliği: Hans Kelsen in Hukuk Devleti Anlayışı ve Anayasa Yargısının Zorunluluğu-118
• a. -Normlar Hiyerarşisi-121
• b. -Kelsen de Hukuk Kaynaklarının Plüralizmi yahut Hukuk Devlet Özdeşliği-124
• c. -Anayasanın Üstünlüğü, Bağlayıcılığı ve Anayasaya Uygunluk Denetiminin Gerekliliği-127
• İkinci Bölüm
• HUKUK DEVLETİNDE ANAYASA YARGISINI ZORUNLU VE MUTLAK BİR YETKİ OLARAK DOĞURAN OLGUSAL VE KURAMSAL TEMELLER
• I. -AŞKIN DEVLET ARAÇ DEVLET ÇIKMAZINDA BİR ANAYASA DÜZENİYLE TEŞHİS EDİLEN HUKUK DEVLETİ: ANAYASAL DEVLET-133
• II. -SİYASAL DÜZENİN KURULMASI VE SÜRDÜRÜLMESİ-140
• A. -İKTİDARIN SINIRLANDIRILMASI YOLUYLA TEMEL HAKLARIN GÜVENCELENMESİ DÜŞÜNCESİ-142
• B. -BİREYCİLİK İLKESİ-146
• C. -HUKUK İLE SAĞLANAN ÖNGÖRÜLEBİLİRLİK: HUKUK GÜVENLİĞİ İLKESİ-150
• D. -ORTAK BİR HUKUK ÜZERİNDE UZLAŞAN TOPLUMUN VARLIĞI-153
• E. -RASYONEL TOPLUMUN SEKÜLER AHLAKI OLARAK MODERN HUKUK DÜŞÜNCESİ-155
• F. -HUKUK İLE GÜVENCELENEN DEMOKRATİK İLKE-156
• III. -HUKUK DEVLETİNİ KURAN BİR YETKİ OLARAK ANAYASA YARGISININ ERKLER ARASINDAKİ YERİ-159
• IV. -ÖZGÜRLÜKÇÜ BİR HUKUK SİSTEMİNDE YASAMANIN VE YARGININ ORTAK ROLÜ-166
• A. -DICEY NİN HUKUK DEVLETİ ANLAYIŞI VE YARGISAL YASAMA DÜŞÜNCESİ-169
• B. -HAYEK İN HUKUK DEVLETİ ANLAYIŞI VE KENDİLİĞİNDEN DÜZEN-173
• 1. -Hayek in Hukuk Devleti Anlayışı-173
• 2. -Kendiliğinden Düzen: Eleştirisel Akıl Kurucu Akla Karşı ya da Liberal Geleneğin İki Yüzü-178
• 3. -Kendiliğinden Düzenin Bir Unsuru Olarak Yargı: Liberal Hukukun Üretilmesi Sürecinde Yargının Vazgeçilemez Konumu-183
• C. -FULLER VE RAZ DA HUKUK DEVLETİNİN GEREKLERİ-190
• 1. -Lon Fuller ve Hukukun İç Ahlaksallığı-190
• 2. -Joseph Raz ve Hukukta Değer-192
• V. -ANAYASACILIK VE YASAMA YETKİSİNİN SINIRLILIĞI DÜŞÜNCESİ-194
• A. -ÇOĞUNLUĞUN SINIRLANDIRILMASIYLA TEŞHİS EDİLEN DEMOKRASİ İLKESİ VE YARGISAL DENETİM-194
• B. -YARGISAL DENETİMİN MEŞRULUĞU SORUNU-203
• Üçüncü Bölüm
• KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNU SAĞLAMANIN YARGISAL VE KURUMSAL GÜVENCELERİ
• I. -KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNU SAĞLAMANIN YOL VE YÖNTEMLERİ-211
• A. -SİYASAL DENETİM-212
• B. -YARGISAL DENETİM-214
• 1. -Yargısal Denetim Kavramı-214
• 2. -Yargısal Denetimin Tarihsel Arka Planı-219
• a. -1610 Tarihli Doktor Bonham Kararı-219
• b. -Marbury Madison a Karşı Kararı-222
• c. -Türkiye de Anayasa Yargısı Yolunda İlk Adımlar-228
• ca. -Cumhuriyetten Önce-228
• cb. -Cumhuriyet Döneminde Kanunların Anayasa Uygunluğunun Yargısal Denetimi Yolunda Adlî Yargıda Atılan Adımlar-230
• cc. -Yerel Mahkeme Yüksek Mahkemeye Karşı-231
• cd. -Danıştay ın Değerlendirmesi-234
• ce. -Doktrindeki Tartışmalar-236
• cf. -Yasal Düzenleme Girişimleri-239
• II. -YARGISAL DENETİMİN KONUSU OLARAK KANUN-242
• A. -KANUN KAVRAMININ BELİRLENMESİNDE ESAS ALINAN ÖLÇÜTLER-243
• 1. -Maddi Ölçüt-243
• 2. -Şeklî Ölçüt-244
• B. -ANAYASA MAHKEMELERİ TARAFINDAN KANUNLARIN YANISIRA DENETLENEN DİĞER NORMLAR-246
• 1. -Genel Olarak-246
• 2. -Türkiye de Anayasa Değişikliklerinin Yargısal Denetimi-249
• C. -ANAYASAYA UYGUNLUK DENETİMİNİN KRİTERİ: ANAYASALLIK BLOKU-261
• 1. -Denetimin Genel Ölçütü Olarak Anayasa-261
• 2. -Uluslararası Hukuk-265
• a. -Hukukun Genel İlkeleri-267
• b. -Uluslararası Andlaşmalar-269
• 3. -Anayasa Mahkemesi Kararları-270
• III. -KANUNLARIN YARGISAL DENETİMİNDE KABUL EDİLEN SİSTEMLER-273
• A. -ÖNCEDEN DENETİM (A PRIORI DENETİM) SONRADAN (A POSTERIORI DENETİM)-274
• 1. -Önceden Denetim ve Fransa Örneği-274
• 2. -Sonradan Denetim ve Macaristan Örneği-280
• B. -KANUNLARIN YARGISAL DENETİMİ MODELLERİ-282
• 1. -Amerika Modeli: Yaygın Denetim-284
• a. -Norveç-284
• b. -Brezilya-285
• c. -İsveç-286
• d. -Finlandiya-287
• e. -Yunanistan-287
• f. -Meksika-288
• 2. -Avrupa Modeli: Merkezi Denetim-290
• a. -Genel olarak-290
• b. -Kelsen Modeli Anayasa Yargısı-293
• ba. -Avusturya-294
• bb. -Almanya-297
• bc. -İtalya-301
• c. -Türk Anayasa Mahkemesinin Yapısı, Görev ve Yetkileri-306
• C. -YARGISAL DENETİM YOLLARI-315
• 1. -Soyut Norm Denetimi: Dava Yolu-315
• a. -Genel Olarak-315
• b. -1982 Türk Anayasası na Göre Soyut Norm Denetimi-318
• 2. -Somut Norm Denetimi: İtiraz Yolu-319
• a. -Genel Olarak-319
• b. -1982 Türk Anayasası na Göre Somut Norm Denetimi-321
• 3. -Anayasa Şikâyeti-323
• a. -Genel Olarak-323
• b. -Türk Anayasal Düzeninde Anayasa Şikâyeti-332
• IV. -KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNUN YARGISAL DENETİMİ SONUCUNDA VERİLEN KARARLARIN HUKUKİ NİTELİĞİ VE ETKİLERİ-338
• A. -KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNUN YARGISAL DENETİMİ SONUCUNDA VERİLEN KARARLARIN HUKUKİ NİTELİĞİ-339
• 1. -Ret Kararları-339
• a. -İlk İncelemeden Ret-339
• b. -Esastan Ret-340
• c. -Şekil Açısından Ret-340
• d. -Anayasaya Uygun Yorum ya da Yorumlu Ret Kararı-341
• 2. -Kabul Kararları-347
• a. -İptal Kararları-347
• b. -İhmal Kararları-348
• 3. -Yokluk Kararı-353
• 4. -Parlamentoya Çağrı Kararları-360
• 5. -Yürürlüğün Durdurulması Kararı-361
• 6. -Değerlendirme-367
• B. -KANUNLARIN ANAYASAYA UYGUNLUĞUNUN YARGISAL DENETİMİ SONUCUNDA VERİLEN KARARLARIN HUKUKİ ETKİSİ-369
• 1. -Kararların Kesinliği-369
• 2. -Kararların Bağlayıcılığı-371
• 3. -Hüküm ve Sonuçları Bakımından Anayasa Mahkemesi Kararları: Inter Partes mi Erga Omnes mi?-376
• 4. -Anayasa Mahkemesi Kararlarının Geçmişe Yürütülebilmesi Sorunu-377
• V. -ÇAĞDAŞ HUKUK DEVLETİNİN IŞIĞINDA YARGISAL DENETİMİ YENİDEN DÜŞÜNMEK-381
• SONUÇ-389
• KAYNAKÇA-401
