Türk Vergi İdaresinde E-Dönüşüm

İlhami CANBOLAT

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ. 9

İÇİNDEKİLER  11

KISALTMALAR . 19

GİRİŞ . 23

BİRİNCİ BÖLÜM

GENEL OLARAK E-DÖNÜŞÜM, E-DEVLET, BİLGİ TOPLUMU KAVRAMLARI

VE TARİHSEL GELİŞİMİ

E-DÖNÜŞÜM . 27

KAVRAM, TANIM VE TERİM. 27

YAKIN KAVRAMLARIN AÇIKLANMASI 29

Dijital Dönüşüm 29

Örgütsel Değişim 30

Bilgi İletişim Teknolojileri ve İnternet. 31

Otomasyon . 31

E-DEVLET. 32

KAVRAM, TANIM VE TERİM. 32

YAKIN KAVRAMLARIN AÇIKLANMASI 34

Elektronik Yönetim . 34

Mobil Devlet . 35

Dijital Yönetişim 35

Elektronik Ticaret 36

E-Vatandaş / E-Şirket 37

E-Kurum / E-İdare . 37

E-DEVLETİN UNSURLARI 38

Kamu Kurumları 38

Kamu Çalışanları . 38

Vatandaş. 38

Şirketler 39

Diğer Kurumlar . 39

E-DEVLETİN ÖZELLİKLERİ . 41

E-Devletin Bir Bilgi Devleti Olması 41

12 İçindekiler

E-Devletin Teknik Bir Devlet Olması 42

E-DEVLETE YÖNELMENİN ARDINDAKİ NEDENLER . 42

E-DEVLETİN AMAÇLARI VE BEKLENEN YARARLARI 44

Kamu Harcamalarında Tasarruf Sağlanması . 44

Şeffaflık . 44

Kaliteli ve Kesintisiz Hizmet Verilmesi. 45

Vatandaş Katılımının Artırılması 45

Ekonomik Gelişmeye Katkısı . 45

Vatandaş-Devlet Etkileşiminin Sağlanması . 45

Katılıma Dayalı Politika Süreçlerinin Oluşturulması 46

E-DEVLETE GEÇİŞ AŞAMALARI . 47

E-DEVLET MODELİNİN KARŞILAŞABİLECEĞİ ZORLUKLAR . 48

Hukuksal Altyapı Sorunu . 48

Güvenlik Sorunu 48

Uyum, Erişim ve Eğitim Sorunu. 49

Maliyet Sorunu 49

Öncü İnisiyatif Sorunu. 50

BİLGİ TOPLUMU.50

KAVRAM, TANIM VE TERİM . 50

YAKIN KAVRAMLARIN AÇIKLANMASI. 51

Bilgi Toplumu Teknolojileri . 51

Endüstri 4.0 . 52

Nesnelerin İnterneti 53

Yapay Zeka 53

Bulut Bilişim 54

Büyük Veri (Big Data) 55

Blok Zincir (Blockchain) . 56

BİLGİ TOPLUMU YOLUNDA GELENEKSEL DEVLETTEN E-DEVLETE TARİHSEL

GELİŞİM.57

KLASİK DEVLET ANLAYIŞINDAN ELEKTRONİK DEVLETE 57

ELEKTRONİK DEVLETE DÖNÜŞÜM . 58

BİLGİ TOPLUMUNA DÖNÜŞÜM . 60

İçindekiler 13

İKİNCİ BÖLÜM

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE E-DEVLET SÜRECİ VE

TÜRK VERGİ İDARESİNDE E-DÖNÜŞÜM

DÜNYADA E-DEVLET SÜRECİ VE UYGULAMALAR 65

AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ. 65

SİNGAPUR 66

GÜNEY KORE . 67

BİRLEŞİK KRALLIK. 68

DİĞER ÜLKE ÖRNEKLERİ 69

TÜRKİYE’DE E-DEVLET SÜRECİ VE UYGULAMALAR 71

TÜRKİYE’DE E-DEVLET DÜŞÜNCESİNİN OLUŞMASI . 71

E-DEVLETİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE E-DEVLETE GEÇME YOLUNDA

YAPILAN ÖNEMLİ ÇALIŞMA VE PROJELER . 72

Bilişim ve Ekonomik Modernizasyon Raporu . 73

Türkiye Ulusal Enformasyon Altyapısı Anaplanı (TUENA). 73

E-Ticaret Koordinasyon Kurulu (1998-2002) 74

KamuNET (1998-2002) 74

E-Avrupa Eylem Planı (2001) 74

E-Türkiye Girişimi (2001) 75

E-Dönüşüm Türkiye Projesi (2002-.) . 76

2006-2010 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı 77

ı. Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013). 78

E-Devlet Kapısı 78

UDHB E-Devlet Hizmetleri Dairesi Başkanlığı’nın Kuruluşu 79

Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) 79

2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı 80

2016-2019 Ulusal E-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı 80

On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023) . 82

On İkinci Kalkınma Planı (2024-2028). 82

ö. Orta Vadeli Program (2025-2027)  83

Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi’nin Kuruluşu. 83

E-DEVLET UYGULAMALARINDA SORUMLU KURUMLAR . 85

E-DÖNÜŞÜME YÖNELİK TEMEL YASAL DÜZENLEMELER . 87

E-DÖNÜŞÜMDE ÖNEMLİ BİR AŞAMA: E-İMZA 88

TÜRKİYE’DE BAZI E-DEVLET UYGULAMALARI 89

14 İçindekiler

TÜRKİYE’DE E-DEVLETİN DEĞERLENDİRİLMESİ93

TÜRK VERGİ İDARESİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE ELEKTRONİK DÖNÜŞÜM .98

TÜRK VERGİ İDARESİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 98

TÜRK VERGİ İDARESİNİN MEVCUT YAPISI VE GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI. 101

TÜRK VERGİ İDARESİNDE ELEKTRONİK DÖNÜŞÜM . 104

Vergi İdaresi Plan ve Politikalarında E-Dönüşüm 104

E-Dönüşümün Hukuki Temelleri . 107

E-Dönüşüm Süreci. 110

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TÜRK VERGİ İDARESİNDE ELEKTRONİK UYGULAMALAR

KURUM İÇİ E-DÖNÜŞÜME YÖNELİK UYGULAMALAR.114

VERGİ DAİRESİ OTOMASYON PROJELERİ . 114

Vergi Daireleri Otomasyon Projesi I (VEDOP I) . 114

Vergi Daireleri Otomasyon Projesi II (VEDOP II) . 116

Vergi Daireleri Otomasyon Projesi III (VEDOP III) . 117

Elektronik Vergi Daireleri Otomasyonu (E-VDO). 117

Elektronik Vergi Dairesi (E-VDB) . 119

Diğer Otomasyon Projeleri 121

(1) Müdür Denetim Otomasyon Sistemi (M-DOS). 121

(2) MTV Daireleri Otomasyon Uygulamaları (MOTOP) 122

(3) Takdir Komisyonu Otomasyon Uygulaması (TAKKOM)  122

(4) Dava Takip Uygulaması (DATAP)  123

(5) GİBUX İşletim Sistemi. 124

VDK VERGİ DENETİM ANALİZ SİSTEMİ (VDK-VEDAS) . 125

VDK SÜREKLİ GÖZETİM VE DENETİM AĞI (VDK-SİGMA) 125

VDK BİLGİ SİSTEMİ (VDK-BİS). 126

ÖZELGE OTOMASYON SİSTEMİ (E-ÖZELGE) . 127

ELEKTRONİK YOKLAMA SİSTEMİ (E-YOKLAMA) . 128

ELEKTRONİK TEBLİGAT SİSTEMİ (E-TEBLİGAT) . 130

VERGİ İLETİŞİM MERKEZİ (VİMER) (444 0 189) 134

BİLGİ TOPLAMA VE VERGİ İSTİHBARATINA YÖNELİK UYGULAMALAR . 136

Vergi Kimlik Numarası Uygulaması . 136

Bilgisayar Destekli Denetim Projesi (BİDDEP) . 137

Veri Ambarı Uygulaması (VERİA). 138

E-Ticaret ve Mükellef Uyumunun İzlenmesi Bilgi Transfer Sistemi

(BTRANS). 139

İçindekiler 15

Mükellef Bilgi Sistemi (MBS). 141

Performans Bilgi Sistemi (PBS) . 142

Mekânsal Veri Analizi Sistemi (MEVA) 142

RİSKLİ MÜKELLEFLERİN TESPİTİNE YÖNELİK UYGULAMALAR 143

Sahte Belge Risk Analiz Programı (SARP) 143

Riskli İade Takip ve Analiz Programı (RİTAP). 144

Veri Görselleştirme ve Analiz Sistemi (VEGAS). 144

Bandrollü Ürün İzleme Sistemi (BÜİS) 145

Merkezi Risk Analizi ve Katmanlaştırma Modeli (MERAK) . 147

VERGİ İADELERİNE YÖNELİK UYGULAMALAR 148

KDV İadesi Risk Analiz Sistemi (KDVİRA). 148

KDV Makro Analiz Raporu Uygulaması (MAR) 150

KDV İade Takip Sistemi (KDVİTS) 151

ÖTV İadesi Risk Analiz Sistemi (ÖTVİRA). 152

Elektronik ÖTV Takip Sistemi (ÖTVBİS). 153

Gelir/ Kurumlar Vergisi İade Sistemi (GEKSİS) 154

İadem Nerede Uygulaması . 154

İNSAN KAYNAKLARI OTOMASYON UYGULAMASI (İNKA) 155

KURUMSAL E-BELGE YÖNETİM SİSTEMİ (KEYS). 155

VERGİ MÜKELLEFLERİNE VE MESLEK MENSUPLARINA YÖNELİK

UYGULAMALAR. 156

İNTERNET VERGİ DAİRESİ UYGULAMASI . 156

İNTERAKTİF VERGİ DAİRESİ PROJESİ 159

DİJİTAL VERGİ DAİRESİ. 161

ELEKTRONİK ORTAMDA VERiLECEK BEYANNAME VE BiLDiRiMLERE

YÖNELiK UYGULAMALAR. 162

Elektronik Beyan Sistemi Uygulaması (E-BEYANNAME) . 162

Hazır Beyan Sistemi Uygulaması (HAZIR BEYAN) 165

ELEKTRONİK ORTAMDA DÜZENLENECEK BELGELERE YÖNELİK

UYGULAMALAR . 167

Elektronik Fatura Uygulaması (E-FATURA) . 167

Elektronik Arşiv Fatura Uygulaması (E-ARŞİV FATURA) 172

Elektronik Bilet ve Yolcu Listesi (E-BİLET VE E-YOLCU) . 174

Elektronik İrsaliye Uygulaması (E-İRSALİYE) . 176

Elektronik Serbest Meslek Makbuzu Uygulaması (E-SMM) 177

Elektronik Müstahsil Makbuzu Uygulaması (E-MM) 179

16 İçindekiler

ELEKTRONİK ORTAMDA TUTULACAK DEFTERLERE YÖNELiK

UYGULAMALAR 180

Elektronik Defter Uygulaması (E-DEFTER). 180

Defter Beyan Sistemi. 184

YENİ NESİL ÖDEME KAYDEDİCİ CİHAZ (ÖKC) UYGULAMASI. 185

DİĞER KURUMLARLA OTOMASYONA YÖNELİK UYGULAMALAR186

ELEKTRONİK BANKA TAHSİLÂTI SİSTEMİ (EBTİS) 188

ELEKTRONİK TAHSİLÂT SİSTEMİ (E-TAHSİLÂT) . 189

KAMU ALACAKLARI TAHSİL PROJESİ (KATP) 190

ELEKTRONİK HACİZ SİSTEMİ UYGULAMASI (E-HACİZ) 192

HACİZ İHBARNAMELERİ TAKİP PROGRAMI (HİTAP 89) 195

KURUMSAL ELEKTRONİK TEBLİGAT SİSTEMLERİ (KETSİS) 196

GÜMRÜKLER MÜSTEŞARLIĞI BAĞLANTI SİSTEMİ (GÜMBS) 196

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

TÜRK VERGİ İDARESİNDEKİ E-DÖNÜŞÜME İLİŞKİN DEĞERLENDİRME

VE GELECEK PROJEKSİYONU

GENEL OLARAK197

E-DÖNÜŞÜMÜN ETKİLERİ.203

E-DÖNÜŞÜMÜN MÜKELLEFLER (İŞLETMELER) ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ . 204

E-DÖNÜŞÜMÜN MESLEK MENSUPLARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ 206

E-DÖNÜŞÜMÜN VERGİ İDARESİ VE ÇALIŞANLARI ÜZERİNDE ETKİLERİ 208

ENDÜSTRİ 4.0 TEKNOLOJİLERİNİN VERGİ İDARESİNDE KULLANIMI VE

GELECEK PROJEKSİYONU210

VERİ MADENCİLİĞİNİN VERGİ İDARESİNDE KULLANIMI 211

BULUT BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN VERGİ İDARESİNDE KULLANIMI . 213

BLOK ZİNCİR, NESNELERİN İNTERNETİ VE YAPAY ZEKA

TEKNOLOJİLERİNİN VERGİ İDARESİNDE KULLANIMI  214

SONUÇ.221

EKLER

Ek 1 : Gelir idaresi Başkanlığı Teşkilat Şeması Ana Hatları. 227

EK 2 : Türk Vergi İdaresinde Elektronik Uygulamalara İlişkin Genel Tebliğler 228

Ek 3 : Elektronik Vergisel Uygulamaların Gelişim Süreci . 229

KAYNAKLAR.231

Tablo / Şekil Listesi 17

TABLO LİSTESİ

Tablo 1: E-Devletin Başlıca Modelleri ve Avantajları . 41

Tablo 2: E-Devletin Vatandaş ve Kamu Personeli İçin Yararları. 46

Tablo 3: Geleneksel Devlet ve E-Devlette Vatandaş Kamu Yönetimi İlişkisi  60

Tablo 4: Bazı Ülkelerin E-Devlet Portalları. 70

Tablo 5: BM E-Devlet Gelişmişlik Endeksi-Yıllara Göre Türkiye’nin Durumu. 97

Tablo 6: Rakamlarla VEDOP Projesi Aşamaları  120

Tablo 7: 2016-2017 yılı M-DOS Sonuçları  121

Tablo 8: Türkiye Genelinde Yapılan Yaygın ve Yoğun Vergi Denetimi Çalışmaları. 129

Tablo 9: E-Tebligat Aktif Kullanıcı Durumu ve E-Tebligat Sayıları  133

Tablo 10: E-Tebligat Sayıları ve Sağlanan Tasarruf Miktarı 134

Tablo 11: Veri Görselleştirme ve Analiz Sisteminin Alt Uygulamaları 145

Tablo 12: 2024 Yılı Bandrollü Ürün İzleme Sistemi Denetim Sonuçları . 147

Tablo 13: KDVİRA Sistemi Sonuçları  150

Tablo 14: KEYS Evrak Sayıları. 156

Tablo 15: Hazır Beyan Sistemi Mükellef Sayıları ve Beyan Durumları . 166

Tablo 16: E-Fatura Uygulamasına Kayıtlı Kullanıcı Sayıları ve Düzenlenen E-Fatura Sayıları  170

Tablo 17: E-Arşiv Uygulamasından Yararlanan Mükellef ve E-Fatura Sayıları . 173

Tablo 18: E-Defter Uygulamasından Yararlanan Mükellef Sayıları  181

Tablo 19: Bankalar ve PTT Aracılığıyla Yapılan Tahsilât Sayıları. 189

ŞEKİL LİSTESİ

Şekil 1: E-Devlet Yapısı . 39

Şekil 2: E-Devlet / E-Yönetişim Olgunlaşma Modeli. 48

Şekil 3: E-Dönüşüm Katmanları 63

Şekil 4: Türkiye’de E-Devlet Politikalarının Çerçevesini Belirleyen Plan ve Belgeler  84

Şekil 5: E-Tebligat Süreci 131

Şekil 6: VİMER Tarafından Alınan İhbar Sayıları . 136

Şekil 7: İnternet Vergi Dairesi Kullanıcı Sayıları 159

Şekil 8: E-Defter Oluşturma ve Berat Yükleme Süreci 182