İş Hukukunda Elektronik Gözetleme
İŞ HUKUKUNDA ELEKTRONİK GÖZETLEME
Yrd. Doç. Dr. Zeki OKUR
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
KISALTMALAR 7
İÇİNDEKİLER 9
GİRİŞ 19
BİRİNCİ BÖLÜM
GENEL OLARAK İŞVERENİN DENETİM HAKKI VE SINIRLARI
I. DENETİM KAVRAMI, DENETİM YÖNTEMLERİ, DENETİM MENFAATLERİ, DENETİMİN AMAÇ, KONU VE ÇEŞİTLERİ 21
A. DENETİM KAVRAMI 21
B. DENETİM YÖNTEMLERİ 21
1. Teknik Olmayan Denetim Yöntemleri 22
2. Teknik Denetim Yöntemleri 22
C. DENETİM MENFAATLERİ 24
D. DENETİMİN AMACI 25
E. DENETİMİN KONUSU 26
F. DENETİM ÇEŞİTLERİ 26
II. İŞVERENİN DENETİM HAKKI KAPSAMINDA ELEKTRONİK GÖZETLEME UYGULAMASINDA ORTAYA ÇIKAN HUKUKİ SORUNLAR 27
A. İŞVEREN VE İŞÇİNİN ÇATIŞAN MENFAATLERİ VE DENGE SORUNU 27
B. ELEKTRONİK GÖZETLEME KAYITLARININ HUKUKİ DELİL OLARAK KULLANILABİLİRLİĞİ 28
III. İŞVERENİN DENETİM HAKKININ HUKUKİ DAYANAKLARI 28
A. GENEL OLARAK 28
B. İŞVERENİN DENETİM HAKKININ ULUSAL HUKUK DAYANAKLARI 30
1. Anayasal Dayanaklar 30
a. Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti 30
b. Mülkiyet Hakkı 31
2. Kanun 32
a. İş Kanunu, Borçlar Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu 32
aa. İşverenin İşçinin Kişiliğini Koruma Borcu 32
bb. İşçinin Özen ve Sadakat Yükümlülüğü 34
cc. İşverenin Yönetim Hakkı 35
b. Türk Medeni Kanunu 36
3. Karayolları Trafik Yönetmeliği 37
4. Sözleşme 37
a. İş Sözleşmesi 37
b. Toplu İş Sözleşmesi 38
IV. İŞVERENİN DENETİM HAKKININ SINIRLARI 39
A. ULUSLARARASI HUKUKTA 39
1. Birleşmiş Milletler Teşkilatı Belgeleri 39
2. OECD Belgeleri 40
3. Avrupa Konseyi Belgeleri 41
4. Avrupa Birliği Hukuku Düzenlemeleri 43
a. Genel Olarak 43
b. Çalışma Grubunun Çalışmaları 45
aa. Çalışma Grubu’nun “Çalışanların Kişisel Verilerinin İşlenmesi” Kararı 45
bb. Çalışma Grubu’nun “İşyerinde Elektronik İletişimin Gözetlenmesi ve Kontrolü”ne İlişkin Kararı 46
cc. Çalışma Grubu’nun “Video Gözetleme Yolu İle Kişisel Nitelikli Verilerin İşlenmesi” Kararı 49
5. ILO Düzenlemeleri 50
B. MUKAYESELİ HUKUKTA 53
C. ULUSAL HUKUKTA 57
1. İşverenin Denetim Hakkının Anayasadan Doğan Sınırları 57
a. Temel Hak ve Özgürlüklerin Anayasa’da Düzenlenmesinin Hukuki Sonuçları 57
b. Genel Kişilik Hakkı 59
aa. Genel Olarak 59
bb. İşçinin Ruhsal Bütünlüğü Üzerindeki Hakkı 60
cc. İşçinin Görünümü Üzerindeki Hakkı 62
dd. İşçinin Sözlerine İlişkin Hakkı 63
c. İşçinin Özel Yaşamının Gizliliğinin Korunması Hakkı 63
aa. Genel Olarak 63
bb. İşyerinde Özel Yaşam 65
d. İşçinin Haberleşmesinin Gizliliği Hakkı 66
2. İŞVERENİN DENETİM HAKKININ YASALARDAN DOĞAN SINIRLARI 67
a. İş Hukuku’nda İşverenin İşçinin Kişiliğini Koruma Borcu 67
aa. Tanım 67
bb. Hukuki Düzenlemeler 68
cc. Borcun Hukuki Niteliği 69
dd. İşverenin İşçinin Kişiliğini Koruma Borcunun Kapsamı 70
ee. İşverenin İşçinin Kişiliğini Koruma Borcunun Sınırı 72
b. İşçinin Kişisel Verilerinin Korunması Hakkı 73
aa. Kişisel Veriler Hukukuna İlişkin Kavramlar 73
aaa. Kişisel Veri Kavramı 73
bbb. Kişisel Verilerin İşlenmesi 75
bb. İşçinin Kişisel Verilerinin İşlenmesine İlişkin Hukuki Düzenlemeler 75
cc. İşçinin Kişisel Verilerinin İşlenmesine İlişkin Düzenlemelerin Hukuki Niteliği 77
dd. İşçinin Kişisel Verilerinin İşlenmesine İlişkin Hukuki Düzenlemelerin Amacı 78
ee. İşçinin Kişisel Verilerinin İşlenmesinin Sınırları 78
aaa. İşçinin İşe Yatkınlığının Açıklanması 80
bbb. Hizmet Sözleşmesinin İfası İçin Zorunlu Olması 81
ccc. Elektronik Gözetleme Alanında Gözetlemeye İlişkin Menfaat 81
c. İşverenin İşçiye Eşit Davranma Borcu 82
3. Sözleşmeden Kaynaklanan Sınırlar 84
V. ELEKTRONİK GÖZETLEME UYGULAMASININ HUKUKİ KOŞULLARI 85
A. ELEKTRONİK GÖZETLEMENİN HUKUKA UYGUNLUK SEBEPLERİNE DAYANMASI 85
1. Temel İlke 85
2. İşçinin Onayı 87
a. Geçerli Onayın Özellikleri 87
aa. Onayda Yetkili Kişi 87
bb. Onayın Zamanı 87
cc. Onayın Şekli 88
dd. Onayın Açıklığı 88
ee. İşçinin Önceden Bilgilendirilmesi Zorunluluğu 89
ff. Onayın Serbest İrade İle Verilmesi 90
gg. Onayın Geri Alınabilirliği 91
b. Onayın Sınırları 91
aa. Genel Sınırlar 91
bb. İş Hukuku’ndaki Sınırlamalar 92
c. Geçersiz Onayın Hukuki Sonuçları 92
3. Kanunun Verdiği Yetkinin Kullanılması 93
4. İşverenin Üstün Nitelikli Özel Menfaati 96
a. Genel Olarak 96
b. İşverenin İşçiyi Denetlemesine İlişkin Üstün Nitelikli Menfaat Oluşturacak Durumlar 97
aa. İşverenin İşçinin Sözleşme Yükümlülüklerinin İhlalinin Tespitine İlişkin Menfaati 97
aaa. İşçinin İş Görme Borcunun Kontrolü 98
bbb. Talimatların Takip Edilmesi 98
ccc. Sadakat Yükümlülüğünün İfasının Kontrolü 99
bb. İşverenin İşletmesel ve Ekonomik Anlamda Gelişime İlişkin Menfaati 99
aaa. Genel Olarak 99
bbb. İşletmenin Sorunsuz İşleyişi ve Kalite Güvencesi 100
ccc. İş Organizasyonu ve Personel Verimliliğinin Geliştirilmesi 100
ddd. İşletmesel Malvarlığının Korunması 101
eee. Üçüncü Kişilerle Yapılan Sözleşmenin İspatı 101
cc. İşverenin Hukuki Sorumluluklarının Önlenmesine İlişkin Menfaatler 101
aaa. Adam Çalıştıranın Hukuki Sorumluluğu 102
bbb. Tüketici Hakları Kanunu’na Göre Sorumluluk 103
ccc. Sigara İçme Yasağının Denetlenmesi 103
ddd. İşverenin İşçiye Çalışma Belgesi Verme Yükümlülüğü 104
eee. Ticari Defterleri Saklama Yükümlülüğü 104
B. ELEKTRONİK GÖZETLEME UYGULAMASININ ÖLÇÜLÜ OLMASI GEREKLİLİĞİ 105
1. Uygunluk ilkesi 106
2. Gereklilik ilkesi 107
3. Orantılılık İlkesi 107
C. ELEKTRONİK GÖZETLEMENİN DÜRÜSTLÜK KURALLARINA UYGUN OLARAK YAPILMASI 108
1. Genel Olarak 108
2. Elektronik Gözetlemenin Şeffaf Olması 109
3. İşçinin Elektronik Gözetlenme Konusunda Önceden Bilgilendirilmesi Zorunluluğu 109
İKİNCİ BÖLÜM
ELEKTRONİK GÖZETLEME SİSTEMLERİNİN HUKUKEN DEĞERLENDİRİLMESİ
I. ELEKTRONİK VE BİYOMETRİK GİRİŞ KONTROL SİSTEMLERİ 111
A. İŞYERİNE GİRİŞİ GÖZETLEMEYE İLİŞKİN SİSTEMLERİN ÇEŞİTLERİ 111
1. Elektronik Giriş Kontrol Sistemleri 112
2. Biyolojik Tanıma Sistemi (Biyometri) 113
B. ELEKTRONİK VE BİYOMETRİK GİRİŞ KONTROL SİSTEMLERİNİN KULLANILMASINDA İŞÇİDE OLUŞAN KİŞİLİK İHLALİNİN YOĞUNLUĞU 114
1. Elektronik Giriş Kontrol Sistemleri Bakımından 114
2. Biyometrik Giriş Kontrol Sistemleri Yönünden 114
C. İŞVERENİN ELEKTRONİK VE BİYOMETRİK GİRİŞ KONTROL SİSTEMLERİNİ KULLANMASINA İLİŞKİN HAKLI MENFAATLERİ 116
1. İşverenin Güvenlik Menfaati 116
2. İşverenin Ekonomik Menfaati 116
D. İŞVEREN VE İŞÇİLERİN MENFAATLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI 117
1. Elektronik Giriş Kontrol Sistemleri 117
2. Biyometrik Giriş Kontrol Sistemleri 118
II. KAMERA İLE GÖZETLEME 119
A. GENEL OLARAK 119
B. KAMERA İLE GÖZETLEMEDE MEYDANA GELEN KİŞİLİK İHLALİNİN YOĞUNLUĞU 121
C. KAMERA İLE GÖZETLEMEYE İLİŞKİN YASAKLAR 123
1. Daha Az Müdahale Sağlayan Denetim Yöntemlerinin Varlığında Kamera İle Gözetlemenin Yapılamaması 123
2. Gizli Kamera İle Gözetlemenin Yasaklılığı 124
3. İşçinin Kamera İle Sürekli Gözetlenmesinin Kural Olarak Yasaklılığı 125
4. İşçinin Davranışlarının Kamera ile Gözetlenememesi 126
5. Dinlenme, Giyinme, Duş Yerleri ile Tuvaletlerin Kamera İle Gözetlenememesi 127
D. İŞVERENİN İŞÇİYİ KAMERA İLE GÖZETLEYEBİLECEĞİ DURUMLAR 129
1. Kamuya Açık Olmayan İşyerlerinde Kamera İle Gözetleme 129
a. İşyerine Girişin Kontrol Edilmesi 130
b. İşyerinde Tehlikeli Durumların ve Faaliyetlerin Gözetlenmesi 130
c. Üretimin Gözetlenmesi 132
d. İşletme Malvarlığının Korunması 133
2. Kamuya Açık İşyerlerinde Kamera İle Gözetleme 134
III. İŞYERİ DIŞINDA ELEKTRONİK YER BELİRLEME SİSTEMLERİ: GPS (GLOBAL POSITIONING SYSTEM) 136
A. GENEL OLARAK 136
B. KİŞİLİK İHLALİNİN YOĞUNLUĞU 137
C. İŞVERENİN YER BELİRLEME SİSTEMLERİNİ KULLANMASINA İLİŞKİN HAKLI MENFAATLERİ 139
1. İşçiye Sadece İş Amaçlı Kullanım İçin Verilen İş Aracının Gözetilmesi 139
a. Güvenlik Kontrolü 139
aa. Hırsızlığa Karşı Koruma 139
bb. İşçinin Korunması 140
b. İşin Organizasyonunda Gözetleme Menfaati 140
c. İşe Özgülenmiş İşyeri Aracının Özel Amaçlı Kullanımının Denetiminde 141
2. Hizmet Aracının Özel Amaçlı Kullanımına İzin Verilmesinde Menfaat Durumu 141
D. MENFAAT DENGESİNİN KARŞILAŞTIRILMASI 142
IV. ELEKTRONİK İLETİŞİMİN GÖZETLENMESİ 142
A. ELEKTRONİK İLETİŞİM KAVRAMI VE ÇEŞİTLERİ 142
1. İnternet/E-mail 143
2. Telefon 145
B. İŞÇİNİN İŞYERİ ELEKTRONİK İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANIM ŞEKLİ 145
1. İş Amaçlı Kullanım 146
2. Özel Amaçlı Kullanım 147
C. İŞÇİNİN İŞYERİ ELEKTRONİK İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANIM KAPSAMI 147
1. İş Amaçlı Kullanımın Kapsamı 147
2. Özel Amaçlı Kullanımın Kapsamı 148
a. Özel Amaçlı Kullanıma İlişkin Bir Düzenlemenin Bulunmadığı Durumlarda 148
aa. İşyeri Telefonu 148
bb. İnternet ve E-mail 149
b. Özel Amaçlı Kullanıma İlişkin Bir Düzenlemenin Bulunduğu Durumlarda 150
aa. Özel Amaçlı Kullanımın Yasaklanmış Olması İhtimalinde 151
aaa. Telefon 151
bbb. İnternet/E-mail 151
bb. Özel Amaçlı Kullanıma İzin Verilmiş Olması İhtimalinde 154
aaa. Genel Olarak 154
bbb. Özel Amaçlı Kullanım İzninin Kapsamı 157
aaaa. Açık İzinde Kapsam 157
bbbb. İşyeri Uygulamasında Kapsam 157
ccc. Özel Amaçlı Kullanım İznine İlişkin Sınırlamalar 158
aaaa. Kullanım Zamanına İlişkin Sınırlamalar 158
bbbb. Kullanım Yerine İlişkin Sınırlamalar 159
cccc. Kullanım Şekline İlişkin Sınırlamalar 160
dddd. Kullanım Ücreti Ödenmesine İlişkin Sınırlamalar 161
D. İŞÇİNİN ELEKTRONİK İLETİŞİM ARAÇLARINI KULLANIMININ GÖZETLENMESİNDE OLUŞAN KİŞİLİK İHLALİNİN YOĞUNLUĞU 161
1. Haberleşmenin gizliliği hakkının ihlâli 162
2. Gözetleme Baskısı 162
3. Özel Yaşamın Gizliliği Hakkının İhlali 163
E. İŞVERENİN İŞYERİNDE İŞÇİNİN ELEKTRONİK İLETİŞİMİNİ GÖZETLEMESİNE İLİŞKİN HAKLI NİTELİKTEKİ MENFAATLERİ 163
1. Elektronik İletişim Sisteminin Korunması 163
2. Özel Amaçlı Kullanımın Kontrolü 164
3. Kullanım Ücretinin Hesap Edilmesi 164
4. İş Ediminin Kontrol Edilmesi 164
5. İspat Amaçlı Görüşmelerin Kayıt Altına Alınması 164
6. Ticari Kayıtların Saklanma Mecburiyeti 165
7. Çalışanların Suç Niteliğindeki Fiillerinin Önlenmesi 165
8. İşyeri Çalışanları Arasında Hukuka Aykırı Fiillerin Engellenmesi 165
9. Yardımcı Şahsılardan Dolayı Hukuki Sorumluluk Durumlarının Önlenmesi 166
F. ÖZELLİK GÖSTEREN BELLİ İŞÇİ GRUBUNUN ELEKTRONİK İLETİŞİMİNİN GÖZETLENMESİ 166
G. İŞÇİNİN BİLGİSAYARININ KONTROLÜ 167
H. İNTERNET VE E-MAİL KULLANIMININ GÖZETLENMESİ 168
1. Gözetleme Şekilleri 168
a. Genel Olarak 168
b. İnternet ve E-mailin Dış Bağlantı Bilgileri İle İçerik Bilgileri 170
aa. İnternet ve E-mail İletişiminin Dış Bağlantı Bilgileri 170
bb. İnternet ve E-mail İletişiminin İçerik Bilgileri 170
2. E-mail Kullanımının Gözetlenmesi 170
a. İş Amaçlı E-mail Kullanımının Gözetlenmesi 170
aa. Sadece İş Amaçlı Kullanım İçin İzin Verilen E-mail Kullanımında 170
aaa. Gönderilen E-mail 171
bbb. Alınan E-mail 172
bb. Şirket E-mail Adresinin Özel Amaçlı Kullanım İzni Verilen Durumlarda 172
b. Özel Amaçlı E-mail Kullanımının Denetlenmesi 173
aa. Özel Amaçlı E-mail’in İçerik Denetimi 173
bb. E-mail’in Dışsal Bilgilerinin Denetimi 173
aaa. Sınırsız Kullanım İzninde 173
bbb. Sınırlı Özel Amaçlı Kullanım İzninde 174
3. İnternet Kullanımının Gözetlenmesi 175
a. Özel Amaçlı İnternet Kullanımının Yasak Olduğu Durumda Gözetim 175
b. Özel Amaçlı Kullanıma İzin Verildiği Durumda İnternet Kullanımının Kontrolü 176
aa. Sınırsız Özel Amaçlı İnternet Kullanım İzninde 176
bb. Sınırlı Özel Amaçlı İnternet Kullanım İzninde 176
I. TELEFON İLETİŞİMİNİN GÖZETLENMESİ 177
1. Gözetleme Şekilleri 177
a. Telefon Görüşmesinin Dinlenmesi ve Kaydedilmesi 177
b. Telefon Görüşmesinin Bağlantı Bilgilerinin Değerlendirilmesi 178
2. Sadece İş Amaçlı Kullanım İçin Tahsis Edilen Telefonla Yapılan Görüşmelerin Gözetlenmesi 178
a. Telefon Görüşmesinin Dış Bağlantı Bilgilerinin Değerlendirilmesi 178
b. Telefon Görüşmesinin Telefon Görüşmesi İçeriğinin Gözetlenmesi 179
3. Özel Amaçlı Kullanıma İzin Verildiği Durumlarda 181
a. Telefon Görüşmesinin Dış Bağlantı Bilgilerinin Değerlendirilmesi 181
aa. Sınırsız Özel Amaçlı Kullanım İzninde 181
bb. Sınırlı Özel Amaçlı Kullanım İzninde 181
b. Telefon Görüşmesinin İçerik Denetimi 182
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
DENETİM HAKKININ UYGULANMASINDA HUKUKA AYKIRILIKLARIN SONUÇLARI
I. İŞÇİNİN İŞVERENİN HUKUKA UYGUN DENETİMİNE KATLANMA YÜKÜMLÜLÜĞÜNE AYKIRILIĞIN HUKUKİ SONUÇLARI 183
A. İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ 183
B. TAZMİNAT 185
II. İŞVERENİN HUKUKA AYKIRI DENETİM UYGULAMASININ HUKUKİ SONUÇLARI 185
A. BİREYSEL İŞ HUKUKU BAKIMINDAN SONUÇLARI 185
1. Sözleşmeden Kaynaklanan Talep Hakları 185
a. İşçinin Çalışmama Hakkı 186
b. İş Sözleşmesinin Feshi 187
c. Maddi ve Manevi Tazminat 189
aa. Maddi Tazminat 190
bb. Manevi Tazminat 190
d. İşçinin Bilgi Edinme Hakkı 192
e. Kaydedilen Bilgilerin Düzeltilmesini ve Silinmesini Talep Etme Hakkı 192
2. Sözleşme Dışı Talep Hakları 193
a. Saldırı Tehlikesinin Önlenmesi Davası 193
b- Saldırıya Son Verilmesi Davası 194
c- Saldırının Hukuka Aykırılığının Tespiti 195
d. Hükmün Üçüncü Kişilere Bildirimi ve İlanı 196
e. Malvarlığı Davaları 196
B. HUKUKA AYKIRI ELEKTRONİK GÖZETLEME SONUCU ELDE EDİLEN DELİLLERİN KULLANILAMAZLIĞI 196
C- CEZAÎ SONUÇLARI 199
SONUÇ NİTELİĞİNDE DEĞERLENDİRME 201
KAYNAKÇA 213
