Islahçı Hakkı
ISLAHÇI HAKKI
Ayşe Odman BOZTOSUN
- 5042 Sayılı Kanun Ve İlgili Yönetmeliklerin Değerlendirilmesi
- Upov Sisteminin İşleyişi
- 2100/94 Sayılı At Konseyi Tüzüğü Ve Komisyon Tüzüklerinin İncelenmesi
- Koruma Koşullarının Açıklaması: Yenilik, Yeknesaklık, Farklılık, Durulmuşluk
- Başvuru Süreci Ve Tescili
- Sözleşmeye Dayalı Lisans, Zorunlu Lisans Ve Islahçı Hakkının Tüketilmesi
- Çiftçi İstisnasından Yararlanabilmenin Koşulları
- İhlaller, Hukuk Ve Ceza Davaları
- İlgili Mevzuat
İÇİNDEKİLER
Önsöz 7
Kısaltmalar 19
Giriş 21
I. Çalışmanın Konusu 21
II. Konunun Önemi ve Çalışmanın Amacı 22
III. Çalışmanın Kapsamı 22
IV. Çalışmanın Yöntemi 23
Birinci Bölüm
KAVRAMLAR
§ 1. TEMEL BİLGİLER 25
I. Bitki Nedir? 25
II. Taksonomi (Sistematik) 26
A. Genel Olarak 26
B. Bitki Taksonomisi 28
III. Nomenklatura 30
IV. Bitkilerin Üremesi 31
A. Genel Olarak Hücre Bölünmesi 31
B. Eşeysiz ve Eşeyli Üreme 31
C. Bitkilerin Üreme Şekilleri 33
V. Bitki Islahı 34
VI. Biyoteknolojik Bitki Geliştirme Yöntemleri 37
VII. Dünyada ve Türkiye’de Bitki Islahının ve Tohumculuğun Gelişmesi 38
A. Dünyadaki Gelişmeler 38
B. Türkiye’deki Gelişmeler 38
§ 2 “ÇEŞİT”, “ISLAH” VE “ISLAHÇI” KAVRAMLARININ HUKUKÎ TANIMLARI 42
I. “Bitki Çeşidi” Kavramı 42
II. “Islah” ve “Islahçı” Kavramları 44
İkinci Bölüm
ULUSLARARASI SİSTEM
§ 3. TRIPs 47
I. İlgili TRIPs Hükmü 47
II. Bitki Çeşitlerinin Patentle Korunması 48
A. A.B.D. Uygulaması 48
B. Avrupa Uygulaması 51
C. Türkiye’de Durum 52
§ 4. UPOV SİSTEMİ 53
I. Genel Bilgiler 53
II. UPOV Yönetimi 55
III. UPOV Sözleşmesi 56
A. Genel Olarak 56
B. Âkit Tarafların Genel Yükümlülükleri 57
C. Islahçı Hakkını Tanıma Koşulları 57
D. Çeşit İsmi 58
E. Islahçı Hakkı Başvurusu 59
F. Islahçı Hakkının Sağladığı Yetkiler 60
G. Islahçı Hakkının Hükümsüzlüğü ve İptali 62
H. UPOV Sözleşmesi’nin Uygulanması, Sona Ermesi 62
I. Çekince Koyma 63
§ 5. TOPLULUK BİTKİ ÇEŞİDİ HAKKI 64
I. Genel Değerlendirme 64
II. AT Sisteminin Üye Devletlerin Ulusal Sistemleriyle İlişkisi 65
III. CPVO 65
A. Genel Yapı 65
B. CPVO’nun Alabileceği Kararlar 66
IV. Topluluk Bitki Çeşidi Hakkının Hukukî Tasarruflara Konu Olması 66
V. Topluluk Bitki Çeşidi Hakkının Üye Devletlerde Korunması 67
A. Hakka Tecavüz Halinde Açılabilecek Davalar ve İleri Sürülebilecek Talepler 68
B. Gasp Davası 69
C. Çeşidin Tanımlanması Davası 70
D. Ceza Yaptırımları 70
Üçüncü Bölüm
ISLAHÇI HAKKI
§ 6. TARİHSEL GELİŞİM, YETKİLİ KURUMLAR, KORUMANIN AMACI 71
I. Tarihsel Gelişim ve İlgili Mevzuat 71
A. Tohumculuk Sektörünü Düzenleyen Mevzuat 71
1. 308 Sayılı Kanun 71
a. TTKSK Kapsamında Çeşit Tescili 72
b. Tohumlukların Kontrolü 73
c. Tohumlukların Sertifikasyonu 74
d. Tohumlukların Pazarlanma Koşulları 74
e. TTKSK’ya Aykırılığın Yaptırımları 75
2. Tohumculuk Yönetmeliği 75
3. Tohumculuk Sektöründe Liberalleşme 75
4. OECD Tohum Programları 75
B. Islahçı Hakkının Tanınmasına Yönelik Düzenlemeler 77
1. Tescilli Çeşitlere Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Yönetmelik 77
2. Bitki Çeşitlerinin Tescil Edilmesine İlişkin Yönetmelik 78
a. BÇTY Kapsamında Çeşit Tescili 79
b. BÇTY Kapsamında Çeşide Üretim İzni Verilmesi 80
c. İhraca Yönelik İthal İstisnası 80
3. 5042 Sayılı Kanun 82
3. 5042 Sayılı Kanuna Dayanılarak Çıkarılan Yönetmelikler 82
a. Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına Dair Yönetmelik 82
b. Çiftçi İstisnası Uygulama Esasları Yönetmeliği 83
c. Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Görevlilerin Islahçı Hakkından Yararlanmasına İlişkin Yönetmelik 83
II. Islahçı Hakkı Konusunda Yetkili Kurum 83
A. Bakanlığın Yetkili Birimleri ve Kurulları 84
B. Yeniden Yapılandırma Çalışmaları 86
C. Bakanlığın Islahçı Hakkı ile İlgili Görev ve Yetkileri 86
III. Islahçıya Hukukî Koruma Tanınmasının Amacı 87
A. Temel Amaç 87
B. Diğer Amaçlar 88
C. Gen Kaynaklarının Korunması 89
§ 7. BİTKİ ÇEŞİDİNİN ÜZERİNDE SOMUTLAŞTIĞI EŞYA 91
II. Bitki Çeşitlerinin Özel Durumu 91
III. Üçlü Ayırım 92
A. Çoğaltım Materyali 9 2
B. Hasat Edilmiş Materyal 93
C. Hasat Edilmiş Materyalden Doğrudan Elde Edilen Mamul Maddeler 94
§ 8. ISLAHÇI HAKKI KAPSAMINDAKİ BİTKİ ÇEŞİTLERİ 95
I. Islahçı Hakkı ile Korunan Çeşit 95
II. Esas İtibarıyla Korunan Çeşitten Türetilen Çeşit 95
III. Korunan Bir Çeşitten Farklı Olmayan Çeşit 100
IV. Üretilmesi İçin Her Defasında Korunan Bir Çeşidin Kullanımını Gerektiren Çeşit 101
§ 9. KORUMANIN GENEL KOŞULLARI 102
I. Yenilik 103
A. Yenilik Süresinin İşlemeye Başlaması 103
B. Yenilik Süreleri 104
C. Yeniliği Etkilemeyen Faaliyetler 104
1. Kanundaki Düzenleme 104
2. Tüzükteki Düzenleme 106
II. Farklılık 107
A. Başvuru veya Rüçhan Hakkı Tarihi 108
B. Herkesçe Bilinen Çeşitler 108
C. Özellikler 110
D. Açıkça Ayırt Edilebilme 111
III. Yeknesaklık 112
A. İlgili Özellikler 112
B. Bir Örneklik Gösterme 113
C. Çoğaltım Metoduna Bağlı Muhtemel Değişiklikler 113
IV. Durulmuşluk 114
A. İlgili Özellikler 114
B. Birbirini İzleyen Çoğaltımlar 114
C. Belirli Çoğaltım Dönemleri 115
D. Değişmeksizin Aynı Kalma 115
V. Farklılık-Yeknesaklık-Durulmuşluk (FYD) Testleri 116
A. UPOV Belgeleri 116
1. Genel Nitelikte Belgeler 1 17
2. Türlere Özgü Test Kılavuzları 117
B. CPVO Belgeleri 118
§ 10. İSİMLENDİRME VE İSMİN KULLANILMASI 119
I. Çeşit İsminin İşlevi 119
II. Çeşit İsminin Tescili 119
A. Çeşit İsmi Olarak Tescili Zorunlu Ad ve İşaretler 119
B. Çeşit İsmi Olarak Tescil Edilebilecek Ad ve İşaretler 120
C. Çeşit İsmi Olarak Tescil Edilemeyecek Ad ve İşaretler 121
1. Kamu Düzeni ve Genel Ahlaka Aykırılık 121
2. Çeşide İlişkin Karakteristik Özelliklerden İbaret Olma 121
3. Yanıltıcılık 122
4. Tescil Edilmiş Çeşit İsimleriyle Aynı veya Karışıklığa Yol Açacak Kadar Benzer Olma 122
a. Yanlış Düzenleme 122
b. Öncelik İlkesinin Kabulü 123
5. Önceden Edinilmiş Hakların İhlali 125
6. Markalar Mevzuatına Aykırılık 126
III. Çeşit İsmini Kullanma Zorunluluğu 126
A. Genel Olarak 126
B. Çeşit İsminin Diğer Ad ve İşaretlerle Birlikte Kullanımı 127
IV. Hakkın Sınırı-Çeşit İsmini Kullanma Serbestîsi 127
V. Tescilli Çeşit İsminin Sağladığı Haklar 128
A. Sonraki Kullanımı Durdurma 129
B. Kullanıma Zorlama 130
C. Açılabilecek Davalar 130
VI. Çeşit İsminin Değiştirilmesi 131
§ 11. ISLAHÇI HAKKININ TANINMASINI İSTEME HAKKINA SAHİP KİŞİLER 132
I. Islahçı Hakkını İsteme Hakkı 132
II. Islahçı ve Diğer Başvuru Hakkı Sahipleri 134
A. Islahçı 134
B. Islahçının Hukukî Halefleri 134
C. Hizmet İlişkisinde Hak Sahipliği 134
1. Genel Kural 134
2. Kamu Çalışanlarının Durumu 136
III. BÇK m. 4 Uyarınca Başvuru Hakkına Sahip Kişiler 138
A. Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşları 139
B. Türkiye’de İkametgâhı veya İş Merkezi Bulunan Kişiler 139
C. UPOV Sözleşmesi Uyarınca Başvuru Hakkına Sahip Kişiler 141
D. Karşılıklılık İlkesine Göre Başvuru Hakkına Sahip Kişiler 141
§ 12. HAK SAHİBİ VE HAK SAHİBİNE TANINAN YETKİLER 143
I. Islahçı Hakkı Sahibi 143
A. Genel Olarak 143
B. Başvurudan Doğan Hak 143
C. Birden Çok Kişinin Hak Sahipliği 144
II. Islahçı Hakkı Sahibinin Yetkileri 145
A. Genel Olarak 145
B. Hakkın Üzerinde Somutlaştığı Eşya Açısından Değerlendirme 146
C. Islahçı Hakkının Kapsamındaki Çeşitler Açısından Değerlendirme 148
D. Hak Sahibinin Yetkileri 149
1. Çoğaltım ile İlgili Yetkiler 149
2. Satım ile İlgili Yetkiler 149
3. Depolama Yetkisi 150
E. Hak Sahibinin İznini Şarta Bağlaması 150
§ 13. ISLAHÇI HAKKININ SINIRLARI 151
I. Koruma Süresi 1 51
II. Genel Sınırlandırma Halleri 151
A. Kişisel Amaçlı Faaliyetler 152
B. Deneme Amaçlı Faaliyetler 153
C. Islah Amaçlı Faaliyetler 15 3
III. Islahçı Hakkının Tüketilmesi 154
A. Hakkın Tükenmesi İlkesine Konu Olan Eşya 155
B. Hak Sahibinin İradesi 156
C. Satım veya Pazarlama 157
D. Ulusal Tükenmenin Kabulü 157
E. İlkenin İstisnaları 158
IV. Zorunlu Lisans 159
A. Zorunlu Lisansa Konu Olabilecek Çeşitler 1 60
B. Zorunlu Lisans Tanınmasının Koşulları 160
1. Tescil Tarihinin Üzerinden Üç Yıl Geçmesi 160
2. Kamu Yararının Varlığı 161
a. Milli Savunma ve Halk Sağlığı 161
c. Esas İtibarıyla Türetilmiş Çeşit 161
C. Zorunlu Lisans Talep Etmeye Yetkili Kişiler 162
1. İlgili Bakanlıklar 162
2. Islahçı Hakkını Kullanmak İsteyen Kişiler 162
3. Esas İtibarıyla Türetilmiş Çeşidin Islahçısı 162
D. Zorunlu Lisansa Hükmetmeye Yetkili Merciler 162
1. Bakanlar Kurulu 162
2. Bakanlık 162
3. Görevli ve Yetkili Mahkeme 163
E. Bakanlığın Arabuluculuğu 16 3
1. Arabuluculuğun Kabulü İçin Aranan Koşullar 163
a. Usulî Koşullar 163
b. Esasa İlişkin Koşullar 163
2. Bakanlığın Arabuluculuk Talebiyle İlgili Karar Vermesi 164
4. Lisans Sözleşmesinin Yapılması ve Yürürlüğe Girmesi 164
F. Mahkemeden Zorunlu Lisans Talep Edilmesi 165
G. Zorunlu Lisansın Hükümleri 166
1. İnhisarilik 166
2. Hak Sahibine Ödenecek Bedel 166
3. Hak Sahibinin Yükümlülüğü 167
4. Zorunlu Lisansın Süresi 167
5. Zorunlu Lisansın İptalinin Talep Edilmesi 167
6. Zorunlu Lisansın Devri 167
7. Sözleşmeye Dayalı Lisans Hükümlerinin Uygulanabilirliği 167
H. Genel Değerlendirme ve Öneriler 167
V. Çiftçi İstisnası 168
A. Ratio Legis 169
B. Çiftçi İstisnasından Yararlanabilmenin Koşulları 170
1. Kanunda Sayılan Türleri Üretmek 170
2. Hibrit ve Sentetik Çeşitler Dışındaki Çeşitleri Üretmek 171
3. Çiftçi Olmak 171
a. Küçük Çiftçi Olmak 172
b. Küçük Çiftçi Olmayan Çiftçilerin Durumu 174
4. Çiftçi Sorumluluklarını Yerine Getirmek 175
a. Hak Sahibinin Talep Ettiği Bilgileri Verme 176
b. Hak Sahibinin Talep Ettiği Belgeleri Verme 179
c. Tohumluğu İşletmeden Dışarı Çıkarmadan Önce Hak Sahibinden İzin Alma 180
C. İlgili Hükümlere Aykırılığın Yaptırımları 181
§ 14. BAŞVURU SÜRECİ VE TESCİL 183
I. Tescil Başvurusu 183
II. Rüçhan Hakkı 185
III. Başvurunun Şeklen ve Esastan İncelenmesi 188
A. Şeklen İnceleme 188
B. Esastan İnceleme 189
IV. Başvurunun Bültende İlânı 190
V. Başvuruya İtiraz ve İtirazın İncelenmesi 191
VI. Çeşidin Teknik İncelemesi 192
VII. Teknik İnceleme Sonuçlarının Değerlendirilmesi 195
VIII. Geçici İsmin Kesinleşmesi 196
IX. Başvurunun Reddi ve Ret Kararına Karşı Dava Açılması 198
X. Islahçı Hakkının Tescili 198
XI. Tescile İtiraz 199
XII. Değerlendirme ve Öneriler 200
A. Üçüncü Kişilerin İtirazı 200
B. Bir Temyiz Kurulunun Oluşturulması Gereği 202
C. Bakanlık İşlemlerine Karşı Dava Açılması 205
D. Dava Açılmasının Başvuru Sürecine Etkisi 206
E. Usule İlişkin Diğer Meseleler 207
F. Önerilerin Özeti 208
§ 15. HAK ÜZERİNDEKİ TASARRUFLAR 209
I. Hukukî Tasarrufların Konusu Olan Haklar 209
A. Islahçı Hakkının Tanınmasını İsteme Hakkı 210
B. Başvurudan Doğan Hak 211
C. Islahçı Hakkı 211
II. Hakkın Bütünlüğü 211
III. Hakkın Devri 212
A. Devir Şekilleri 212
1. Devir Sözleşmesi 212
2. Ticaret Şirketlerinin Birleşmesi 215
3. İşletme ile Birlikte Devir 215
B. Devredenin Sorumluluğu 216
III. Hakkın Miras Yoluyla İntikali 218
IV. Hakkın Ölüme Bağlı Tasarruflara Konu Olması 218
V. Hak Üzerinde Rehin Hakkı Kurulması 219
VI. Hakkın Cebri İcra İşlemlerine Konu Olması 219
VII. Lisans Sözleşmesi 220
A. Lisans Hakkı 220
B. Sözleşmenin Konusu 220
C. Sözleşmenin Tarafları 221
D. Sözleşmenin Kurulması 221
E. Tarafların Yükümlülükleri 222
F. Sözleşmenin Coğrafi Kapsamı 223
G. Basit Lisans/İnhisari Lisans Ayırımı 223
H. Lisans Hakkının Devri 224
I. Lisans Alanın Hakkı Koruyan Davaları Açma Yetkisi 225
I. Hükümsüzlük 225
A. Hükümsüzlük Halleri 225
B. Hükümsüzlük Talebi 226
1. Davacı 226
2. Davalı 227
3. Dava Açma Süresi 228
4. Görevli ve Yetkili Mahkeme 228
5. Hükümsüzlüğün Etkisi 229
II. Re'sen İptal 229
A. Yeknesaklık veya Durulmuşluğun Yitirilmesi 230
B. Yeni Çeşit İsminin Önerilmemesi 231
C. Tüzükte Öngörülen Diğer İptal Halleri 231
D. Hakkın İptali 231
III. Hakkın Kendiliğinden Sona Ermesi 232
A. Koruma Süresinin Sona Ermesi 233
B. Hak Sahibinin Hakkından Vazgeçmesi 233
C. Yıllık Ücretlerin Belirlenen Sürelerde Ödenmemesi 233
§ 17. İHLALLER, HUKUK VE CEZA DAVALARI 235
I. Hakka Tecavüz Sayılan Haller 235
A. Hak Sahibine Tanınan Yetkileri Hak Sahibinin Rızası Dışında Kullanmak 235
B. Çoğaltım Materyalinin Kötüniyetli Kullanımı 236
C. Lisans Verme Yoluyla Tanınan Yetkiler Üzerinde İzinsiz Tasarruflar 237
D. Korunan Çeşit İsmi Üzerindeki Hakka Tecavüz 238
E. Hakkın Gasbedilmesi 239
F. Tecavüz Fiillerine Katılma veya Yardım 239
G. Bilgi Sağlamaktan Kaçınma 240
II. Hak Sahibinin Açacağı Hukuk Davalarında Talepler 240
A. Tecavüzün Tespiti 240
B. İhtiyati Tedbir 241
C. Tecavüzün Durdurulması 241
D. Tecavüzün Giderilmesi 242
E. Tazminat 242
1. Maddi Tazminat 242
a. Tazminatı Gerektiren Fiiller ve Kusur Koşulu 242
b. Maddi Tazminatın Hesaplanması 244
2. Manevi Tazminat 245
F. Bedel Davası 246
G. El Koyma 247
H. El Konulan Araçlar Üzerinde Hak Sahibine Mülkiyet Hakkı Tanınması 248
I. Tecavüzün Devamını Önleyici Tedbirlerin Alınması 248
J. Kararın İlgililere Tebliği ve Kamuya Duyurulması 249
III. Davacılar 250
A. Hak Sahibi 250
B. Başvuru Sahibi 250
C. Lisans Alan 252
D. Rehin Hakkı Sahibi 253
IV. Davalılar 254
V. Hakka Tecavüzün Olmadığı Hakkında Dava ve Şartları 255
VI. Kanunda Öngörülen Ceza Yaptırımları 256
VII. Hukuk ve Ceza Davalarında Zamanaşımı 258
VIII. Hukuk ve Ceza Davalarında Görevli Mahkeme 258
IX. Hukuk Davalarında Yetkili Mahkeme 259
X. Hükmün İlanı 259
Sonuç 261
Abstract 263
EKLER
Ek 1: Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun 267
Ek 2: Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına Dair Yönetmelik 297
Ek 3: Çiftçi İstisnası Uygulama Esasları Yönetmeliği 317
EK 3-A: Çiftçi İstisnası Kapsamında Yer Alan Bitki Türleri İçin
Karşılaştırılabilir Kriterler 331
Ek 5: Islahçı Hakları Başvuru Formu 335
Ek 6: Islahçı Hakkı Başvurusu Yapılmış Olup İlan Edilen Çeşit/Çeşitlere
İtiraz Formu 337
Ek 7: T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Islahçı Hakkı Tescil Belgesi 339
Kaynakça 341
