KAMBİYO SENETLERİNDE İHBAR ZORUNLULUĞU Dr. Ertan DEMİRKAPI - İhbar Zorunluluğunun Hukuki Niteliği - İhbar Zorunluluğunun Başvuru Hakkı ile İlişkisi - İhbardan Muafiyet Kaydı - İhbar Yükümlülüleri - İhbarın Gerçekleştirilmesi - İhbar Zorunluluğunun İhlali İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM İHBAR ZORUNLULUĞUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ VE HUKUKİ NİTELİĞİ § 1. İHBAR ZORUNLULUĞUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ 21 I. Milli Düzenlemeler ve Uluslararası Kuruluşlar Tarafından Hazırlanan Tasarılar Dönemi 21 II. La Haye Konferansı (1910-1912) 22 III. Cenevre Konferansı (1930-1931) 24 § 2 İHBAR ZORUNLULUĞUNUN HUKUKİ NİTELİĞİ, İHBARLA KORUNAN MENFAAT VE BENZER KURUMLARLA İLİŞKİSİ 25 I. Hukuki Niteliği 25 A. Sözleşme Kaynaklı ve Kanunen Şekillendirilmiş Bir Kurum Olması 25 B. Yan Yükümlülük Oluşturması 27 II. İhbarla Korunan Menfaat 30 A. Kambiyo İlişkisi İçinde Ortaya Çıkan Menfaatler 30 1. Hazırlık Amacıyla Zaman Kazanma 30 2. Başvuru Hakkını Kullanılması Sırasında Taleplerin Artmasını Engelleme 31 3. Kendine Karşı Sorumlu Olan Senet Sorumlularına Bir An Önce Başvurabilme 32 B. Kambiyo İlişkisi Dışında Ortaya Çıkan Menfaatler 34 1. Temel İlişkiden Kaynaklanan Hususlar 34 2. Takas Hakkını Kullanma 35 3. Hapis Hakkını Kullanma 36 III. Benzer Kurumlarla İlişkisi 36 A. Mücbir Sebebin İhbarı 36 B. Araya Girerek Kabul ve Ödemenin İhbarı 39 C. Araya Girerek Kabul Edilmediğinin veya Ödenmediğinin İhbarı 40 İKİNCİ BÖLÜM İHBAR ZORUNLULUĞUNUN DOĞMASI VE MUAFİYET KAYITLARININ ETKİSİ § 3. İHBAR ZORUNLULUĞUNUN DOĞMASI 43 I. Başvurma Hakkı ile İhbar Zorunluluğu Doğması Arasındaki İlişki 43 II. Başvurma Hakkının Maddi Şartları ile İhbar Zorunluluğunun İlişkisi 43 A. Kanunda İhbarda Bulunulması Gerektiği Belirtilen Haller 44 1. Senedin Ödenmediğinin İhbarı 44 2. Poliçenin Kabul Edilmediğinin İhbarı 45 a. Kabul Etmemenin İhbarının Sadece Poliçe İlişkisinde Ortaya Çıkması 45 b. Kabulün Kısmi Olması ve Şarta Bağlanması Halinde İhbar Zorunluluğu 46 c. Hamilin Kabul Edilmeyen Poliçede Vadeyi Beklemesi 46 B. Başvuru Hakkının Doğduğu Ancak İhbar Zorunluluğunun Açıkça Öngörülmediği Haller 49 1. Başvuru Hakkının Doğduğu Hallerde İhbar Zorunluluğunun Öngörülmemesinin Bilinçli Boşluk Oluşturmaması 49 2. Ödeme ve Kabul Etmeme Dışında Başvuru Hakkının Doğduğu Hallerde İhbar Zorunluluğu 51 a. Vadeden Önce Başvuru Hakkının Doğduğu Hallerde İhbar Zorunluluğu 51 aa. İflasın İhbarı 51 bb. Muhatabın Aciz Haline Düşmesinin İhbarı 53 b. Nüsha ve Suretin Elde Edilememesinden Kaynaklanan Başvuru Hakları ve İhbar Zorunluluğu 53 aa. Kabul İçin Gönderilen Nüshanın Teslim Edilmediğinin İhbarı 54 bb. Senet Aslının Teslim Edilmediğinin İhbarı 54 III. Başvuru Hakkının Şekli Şartı ile İhbar Zorunluluğunun İlişkisi 55 A. Protesto ve İhbar Zorunluluğu Arasında Doğrudan Bağlantının Bulunmaması 55 1. Protestodan Muafiyet Kaydının Bulunmasına Rağmen İhbar Zorunluluğunun Bulunması 55 2. Mücbir Sebebe Bağlı Protesto Keşide Edilmemesi ve İhbar Zorunluluğunun Bulunması 57 3. Kabul Şerhinin Protesto ile Tespiti Durumunda İhbar Zorunluluğu Olmaması 57 B. Protestonun İhmal Edilmesi Sonucu Başvuru Hakkının Düşmesi ve İhbar Zorunluluğu 57 § 4. MUAFİYET KAYITLARININ İHBAR ZORUNLULUĞUNA ETKİSİ 59 I. Sorumsuzluk Kaydının İhbar Zorunluluğuna Etkisi 59 II. İhbardan Muafiyet Kaydının İhbar Zorunluluğuna Etkisi 61 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN TARAFLARI § 5. İHBAR YÜKÜMLÜLERİ 66 I. Hamil 68 A. İhbarla Yükümlü Bulunan Hamilin Belirlenmesi 68 1. Vadeden Önce ve Mücbir Sebebin Varlığı Halinde Hamilin Belirlenmesi 69 2. Vadeden Sonra Ancak Protesto Süresi İçinde Yapılan Devirlerde Hamilin Belirlenmesi 69 3. Senedin Protesto Süresi Geçtikten Ancak İhbar Süresi İçinde Devri, Ödenmesi ve Araya Girerek Ödeme Yoluyla Elde Edilmesinde Hamilin Durumu 70 a. Devirlerde 70 b. Ödenerek Başvuru Hakkının Kullanılmasında 71 c. Araya Girerek Ödemede 72 B. Gerçek Hak Sahibi Olmayan Hamilin Durumu 72 C. Senedi Belli Bir Amaçla Elinde Bulunduran Hamilin Durumu 74 1. Kabul İçin Arz Eden 74 2. Senedi Tahsil Cirosuyla Elinde Tutan 76 3. Senedi Rehin Cirosuyla Elinde Tutan 79 II. Ciranta 80 A. Cirantanın Yükümlülüğünün Doğması 80 1. Kural: Cirantaya İhbarda Bulunulmuş Olması 80 2. Bilgi Sahibi Cirantanın Durumu 81 B. İlk Ciranta Olarak Lehtarın Durumu 82 C. Ciranta Tarafından Konan Kayıtların İhbar Zorunluluğuna Etkisi 83 1. Sorumsuzluk Kaydı Koyan Cirantanın İhbar Zorunluluğu 83 2. İhbardan Muafiyet Kaydı Koyan Cirantanın İhbar Zorunluluğu 83 D. Hamile Yazılı Çeklerde Cirantanın İhbar Zorunluluğu 84 § 6. İHBAR MUHATAPLARI 84 I. İhbar Muhataplarına İlişkin Ortak Hususlar 85 A. Temsilci Tarafından Yapılan Kambiyo Taahhütlerinde İhbarın Muhatabı 86 1. İradi Temsil 86 2. Yasal Temsil ve Organlar 87 3. Yetkisiz Temsil 87 B. İkametgâhlı ve Adresli Poliçelerde İhbarın Muhatabı 88 C. İlgilinin İflası Halinde İhbarın Muhatabı 88 D. Muhatabın Adresinin Eksikliği 89 1. Adresin Senet Üzerinde Yer Almaması veya Okunmaması 90 2. Bilinen Adrese İhbarda Bulunma Zorunluluğu 91 3. Adres Araştırma Zorunluluğu 93 4. Adresin Hatalı Olması 94 E. İhbar Muhatabının Bilgi Sahibi Olması 94 II. Ciranta 95 1. İhbar Yükümlüsünün Kendi Cirantası 97 2. Önceki Cirantalar 99 III. Düzenleyen 101 IV. Aval veren 106 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN YERİNE GETİRİLMESİ VE SONUÇLARI § 7. İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İFASI, İHBARIN ŞEKLİ VE İHBARIN İÇERİĞİ 111 I. İhbar Yükümlülüğünün İfası 111 II. İhbarın Şekli 112 A. İhbarın Şekline İlişkin Düzenlemenin Kaynak Düzenlemeden Farklılığı 113 B. İhbarın Şekline İlişkin Düzenlemenin Sınırlayıcı Olmaması 113 C. İhbarın Yerine Getirilmesinde Seçilen Yol ve Etkileri 116 1. İhbarın Noter Aracılığıyla Yapılması 116 2. İhbarın Poliçenin İadesi Yoluyla Yapılması 116 3. İhbarın Diğer Yollarla Yapılması 118 III. İhbarın İçeriği 118 A. Kanunda Düzenleme Eksikliği ve Doktrinde İleri Sürülen Görüşler 118 B. İhbarın İçeriği 120 1. Müracaat Hakkının Doğmasına Sebep Olan Olay 120 2. Senede İlişkin Bilgiler 122 C. İlk Yapılan, Aktarılan ve Dürüstlük Kuralından Kaynaklanan İhbarlarda Durum 123 1. İlk Yapılacak İhbar 123 2. Aktarılacak İhbar 124 3. Dürüstlük Kuralından Kaynaklanan İhbar 126 D. İhbarın İçerik Bakımından Usulüne Uygun Olmadığının İspatı 127 § 8. İHBARIN GERÇEKLEŞTİRİLMESİ GEREKEN SÜRE 127 I. Sürelerin Kanun Tarafından Belirlenmiş Olması ve Sözleşme ile Değiştirilebilmesi 127 II. Süre Başlangıcının Belirlenmesi 128 A. Hamil Tarafından Yapılacak İhbar Bakımından 129 1. Başvuru Hakkının Vadede Ortaya Çıktığı Hallerde 129 a. Senedin Protestosunun Gerekli Olması Halinde 129 b. Protesto Muafiyet Kaydı Bulunması Halinde 131 2. Başvuru Hakkının Vadede Önce Ortaya Çıktığı Hallerde 132 a. Kabul Etmeme Halinde 132 b. Kabul Etmeme Dışında Başvuru Hakkının Vadeden Önce Doğduğu Hallerde 132 B. Cirantalar Tarafından Yapılacak İhbar Bakımından 133 III. Sürenin Hesaplanmasında İş Günlerinin Dikkate Alınması 135 IV. Süre İçinde Göndermenin Yeterli Sayılması 136 § 9. İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN YERİNE GETİRİLMESİ VE İSPATI 140 I. İhbar Yükümlülüğünün Yerine Getirilmesinin Sonuçları 140 A. Tazminat Sorumluluğunun Ortadan Kalkması 140 B. İhbar Masraflarının Talep Edilmesi 140 II. İhbar Yükümlülüğünün Yerine Getirildiğinin İspatı 141 BEŞİNCİ BÖLÜM İHBAR YÜKÜMLÜĞÜNÜN İHLALİ VE SONUÇLARI § 10. İHLAL HALLERİ 143 I. İhbarın Hiç Yapılmaması ve Zamanında Yapılmaması 143 II. İhbarın Eksik veya Yanlış Bilgi İçermesi 144 §11. İHBAR YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİNİN SONUÇLARI 145 I. Başvuru Hakkının Düşmemesi 145 II. İhmalden Kaynaklanan Zararlardan Sorumluluk 146 A. Sorumluluğun Kaynağı ve Niteliği 146 1. Sorumluluğun Kaynağı 146 2. Sorumluluğun Niteliği 147 a. Kıymetli Evrak Hukukuna Değil Genel Hükümlere Tabi Sorumluluk Olması 147 b. Ticari İş Niteliği Göstermesi ve Ticari Yargıya Tabi Olması 147 B. Sorumluluğun Tarafları 148 1. İhbar Yükümlülüğünü İhlal Eden 150 a. İhbar Yükümlülerinin Sorumlu Olmaları 150 b. Birden Fazla Yükümlünün Sorumluluğu 150 aa. Birden Fazla Yükümlünün Ortaya Çıktığı Haller 150 bb. Birden Fazla Yükümlü Bulunması Halinde Müteselsil Sorumluluk Esasının Kabulü 151 cc. Birden Fazla Yükümlü Arasındaki Rücu İlişkileri 151 2. Zarar Gören 152 C. Sorumluluğun Unsurları 152 1. Zarar 152 a. Zarar Oluşturabilecek Haller 153 aa. Senet Sorumlusunun Ödeyeceği Bedelin Artması 153 bb. Gecikme Sebebiyle Senedin Tahsil İmkânının Azalması 154 cc. Temel İlişki veya Diğer İlişkiler Sebebiyle Zarara Uğranması 154 b. Zararın İspatı 155 2. Kusur 156 a. Bir Unsur Olarak İhbar Yükümlüsünün Kusuru 156 c. Kusurun İspatı 157 c. Kusursuzluk Anlaşmaları 158 d. Zarar Görenin Karşı Kusurunun Sorumluluğa Etkisi 158 3. İlliyet Bağı 159 a. İlliyet Bağının Belirlenmesi 159 b. İlliyet Bağının Kesilmesi 160 aa. Zarar görenin ağır kusuru 160 bb. İlliyet Bağını Kesen Diğer Haller 161 D. Tazminat 161 1. Tazminat Talebinin İleri Sürülmesi 163 2. Tazminatın Sınırı 165 a. Tazminatın Zarar Miktarını Aşamaması 165 b. Tazminatın Poliçe Bedelini Aşamaması 165 3. Tazminat Miktarında İndirim Yapılması 167 E. Zamanaşımı 170 Sonuç 171 Bibliyografya 183
