Karşılaştırmalı Hukuk ve Türk İş Hukukunda İşyeri İç Yönetmelikleri
Dr. Merve Kutlu MUTLUER
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR DİZİNİ xvii
GİRİŞ 1
BİRİNCİ BÖLÜM: İŞYERİ İÇ YÖNETMELİKLERİNİN TANIMI, HUKUKUMUZDAKİ TARİHSEL GELİŞİMİ VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ YERİ .4
1. İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI 4
1.1. Resmi Kaynaklar 4
1.1.1. Anayasa 4
1.1.2. Uluslararası Antlaşmalar 6
1.1.3. Kanunlar 6
1.1.4. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 7
1.1.5. Yönetmelikler 8
1.2. Yargısal ve Bilimsel Kaynaklar 9
1.3. Özel Kaynaklar 9
1.3.1. Toplu İş Sözleşmesi 10
1.3.2. İş Sözleşmeleri ve İş Sözleşmeleri Mahiyetinde Akdi Kaynaklar 10
1.3.2.1. İş Sözleşmeleri 10
1.3.2.2. İşyeri İç Yönetmelikleri 11
1.3.2.3.İş Koşulu Haline Gelmiş İşyeri Uygulamaları 11
1.3.3. İşverenin Emir ve Talimatları (Yönetim Hakkı) 12
2. İŞYERİ İÇ YÖNETMELİKLERİ 14
2.1. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Tanımı ve Unsurları 14
2.2. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Belirli Hukuki Düzenlemelerden Ayrılması 16
2.2.1. Toplu İş Sözleşmelerinde Yer Alan İç Yönetmelikler 16
2.2.2. Çokuluslu Şirketlerin Sosyal Sorumluluğunu Düzenleyen Belgeler 17
2.2.3. İşyeri Uygulamaları 19
2.3. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Hukukumuzdaki Tarihsel Gelişimi 21
2.4. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Hukuki Niteliği 25
2.5. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Normlar Hiyerarşisindeki Yeri 28
2.6. Karşılaştırmalı Hukukta İşyeri İç Yönetmelikleri 31
2.6.1. İşyeri İç Yönetmelikleri ve Uygulanan Sistemler 31
2.6.2. Düzenleyici Sistem ve Fransız Hukukunda İşyeri İç Yönetmelikleri 34
2.6.2.1. Tarihsel Gelişimi 34
2.6.2.2. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Yürürlüğe Girmesi 36
2.6.2.3. Hukuki Niteliği 40
2.6.2.4. İşyeri İç Yönetmeliklerinin İçeriği 41
2.6.2.4.1. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Hukuka Uygunluğu: İşçinin Temel Hak ve Özgürlüklerinin Korunması 45
2.6.2.4.2. Çalışanların Din ve Vicdan Özgürlüğü Bağlamında İşyeri İç Yönetmeliklerinde Tarafsızlık Kaydının Yer Alması 47
2.6.2.5. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Denetimi 50
2.6.2.5.1. İdari Denetim 50
2.6.2.5.2. Yargısal Denetim 52
2.6.3. İsviçre Hukukunda İşyeri İç Yönetmelikleri 54
2.6.4. İngiliz Hukukunda İşyeri İç Yönetmelikleri 56
2.6.4.1. İşyeri İç Yönetmelikleri Kavramı 56
2.6.4.2. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Hukuki Niteliği ve İçeriği………….…..58
2.6.4.3. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Denetimi 62
İKİNCİ BÖLÜM: İŞYERİ İÇ YÖNETMELİKLERİNİN BAĞLAYICILIK KAZANMASI, İÇERİĞİ VE DENETİMİ 67
1. İŞYERİ İÇ YÖNETMELİKLERİNE GENEL İŞLEM KOŞULLARI DENETİMİ UYGULANMASI 67
1.1. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Genel İşlem Koşulları ile İlişkisi 67
1.1.1. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Hazırlanması 67
1.1.2. İşyeri İç Yönetmeliklerinin İş Sözleşmesi Kurulduğu Sırada Yürürlüğe Girmesi 68
1.1.2.1. Türk Hukukunda Genel İşlem Koşullarına İlişkin Yasal Düzenlemeler………………………………………………….…………………………68
1.1.2.2. İş Hukukunda Genel İşlem Koşulları 70
1.1.2.3. Bireysel Sözleşme Modeli ve Genel İşlem Koşulları 72
1.1.2.4. Genel İşlem Koşullarının Tanımı ve Hukuki Niteliği 74
1.1.2.5. Genel İşlem Koşullarının Unsurları ve İşyeri İç Yönetmelikleri 75
1.1.2.5.1. Önceden ve Tek Tarafça Belirlenme 75
1.1.2.5.2. Genel ve Soyut Niteliğe Haiz Olma 78
1.1.2.5.3. Çok Sayıda Benzer Sözleşmede Kullanılmak Üzere Hazırlanmış Olması 79
1.1.2.5.4. İşverenin Müzakere Yapma Niyeti Bulunmaksızın İşçinin Kabulüne Sunması 80
1.1.2.5.5. Bireysel Sözleşme Konusu Yapılmamış Olması/ Taraflarca Müzakere Edilmeksizin Hazırlanmış Olması 81
1.1.2.5.6. İşyeri İç Yönetmelikleri Hükümlerinin Genel İşlem Koşulu Olmasını Etkilemeyen Hususlar 85
1.1.2.5.7. İspat Yükü 88
1.2. Genel İşlem Koşulu Niteliğindeki İşyeri İç Yönetmeliklerinin Bağlayıcılık Kazanması 90
1.2.1. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Bağlayıcılık Kazanmasının Koşulları 90
1.2.1.1. Açıkça Bilgi Verilmesi ve Öğrenme İmkânı Sağlanması 91
1.2.1.2. İşçi Tarafından Koşullar Üzerinde Pazarlık Yapılmadan Kabul Edilmesi…………………………………………………………………………………...96
1.2.1.2.1. Tam (Bilinçli) Kabul 97
1.2.1.2.2. Örtülü Kabul 98
1.2.1.2.3. Global Kabul 99
1.2.1.3. Koşulların Sözleşmenin Niteliği ve İşin Özelliğine Yabancı Olmaması …………………………………………………………………………………………….101
1.2.2. Bağlayıcılık Denetiminin Yaptırımı: Yazılmamış Sayılma 105
1.3. Genel İşlem Koşulları Kapsamında Uygulanacak Yorum Denetimi 107
1.3.1. Yorum Denetiminde Kullanılan Ölçütler 107
1.3.2. TBK m.23’de Öngörülen Yorum Kuralı ve Hukuki Sonucu 110
1.4. Genel İşlem Koşulu Niteliğindeki İşyeri İç Yönetmeliklerine Uygulanacak İçerik Denetimi 111
1.4.1. Genel Olarak 111
1.4.2. TBK m.25’in Yürürlüğe Girmesinden Önce İş Hukukunda İçerik Denetimine İlişkin Doktrindeki Görüşler ve Yargıtay’ın Uygulaması 113
1.4.2.1. TBK m.25’in Yürürlüğe Girmesinden Önce İçerik Denetimine İlişkin Doktrindeki Görüşler 113
1.4.2.2. TBK m. 25’in Yürürlüğe Girmesinden Önce İçerik Denetimine İlişkin Yargıtay Uygulaması 116
1.4.3. TBK m. 25’in Yürürlüğe Girmesinden Sonra İçerik Denetimi 117
1.4.3.1. İşyeri İç Yönetmeliklerinde TBK m. 27’ye göre Yapılacak Genel Denetim 117
1.4.3.1.1. Emredici Hükümlere Aykırılık 118
1.4.3.1.2. Ahlaka Aykırılık 122
1.4.3.1.3. Kamu Düzenine Aykırılık 126
1.4.3.1.4. Kişilik Haklarına Aykırılık 129
1.4.3.1.5. İmkânsızlık 134
1.4.3.1.6. TBK m.27’nin Yaptırımı ve Hukuki Sonuçları 138
1.4.3.2. İşyeri İç Yönetmeliklerine TBK m. 25’ye göre Yapılacak İçerik Denetimi 139
1.4.3.3. İşçinin Aleyhine veya Durumunu Ağırlaştırıcı Nitelikte Kayıtlar 141
1.4.3.4. Önemli Ölçüde Dengesizliğin Bulunması 143
1.4.3.5. Dürüstlük Kuralına Aykırılık 145
1.4.3.5.1. Genel Olarak 145
1.4.3.5.2. Dürüstlük Kuralına Aykırılığın Belirlenmesinde Kullanılan Ölçütler……………………………………………………………………….146
1.4.3.5.2.1. Yasal Düzenlemenin Temel Düşüncesi ile Bağdaşmama 148
1.4.3.5.2.2. Sözleşmenin Doğasına Aykırılık 149
1.4.3.5.2.3. Şeffaflık İlkesi 151
1.4.3.5.2.4. Diğer Haller 152
1.4.3.6. İçerik Denetiminin Yaptırımı ve Hukuki Sonuçları 153
1.5. Genel İşlem Koşulu Niteliğinde Olmayan Hükümlere İlişkin Değerlendirme………………………………………………………………………..155
2. İŞYERİ İÇ YÖNETMELİKLERİNİN DENETİMİ VE TOPLULUK DAVASI……………………………………………………………………………..156
2.1. İşyeri İç Yönetmeliklerinin İdari Denetimi 157
2.2. İşyeri İç Yönetmeliklerinin Yargısal Denetimi 159
2.2.1. Topluluk Davası ve İşyeri İç Yönetmelikleri 160
2.2.1.1. Topluluk Davası 160
2.2.1.2. Kolektif Hukuki Yarar ve İşyeri İç Yönetmelikleri 160
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: İŞYERİ İÇ YÖNETMELİKLERİNİN İÇERİĞİ VE İŞYERİİÇ YÖNETMELİKLERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ VEYA YÜRÜLÜKTEN KALDIRILMASI 165
1. İŞYERİ İÇ YÖNETMELİKLERİNİN İÇERİĞİ VE SÖZLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ İLKESİ 165
1.1. Genel Olarak Hukukumuzda Sözleşme Özgürlüğü İlkesi 165
1.2. İş Hukukunda Sözleşme Özgürlüğü İlkesi 168
1.3. İşyeri İç Yönetmelikleri Uygulama Esasları (Özellikli hükümler) 171
1.3.1. İşyeri İç Yönetmelikleri Düzenleme Serbestisi ve Sınırları 171
1.3.1.1. Disiplin Hükümleri 172
1.3.1.2. İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Hükümler 179
1.3.1.3. Ücret ve Eklerine İlişkin Hükümler 184
1.3.1.4. Diğer Hükümler 186
2. İŞYERİ İÇ YÖNETMELİKLERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ VEYA YÜRÜRLÜKTEN KALDIRILMASI 192
2.1. İşverenin Değişiklik Önerisi Üzerine İşyeri İç Yönetmelik Hükümlerinin Değiştirilmesi ve Yürürlükten Kaldırılması ve İş Kanunu m.22/1’ de Öngörülen Usul 194
2.1.1. Genel Olarak İş Kanunu m.22/1 194
2.1.2. İşverenin İşyeri İç Yönetmelikleri ile Çalışma Koşullarında Esaslı Değişiklik Yapılabilmesinin Usulü 195
2.1.2.1. İşverenin Önerisi 195
2.1.2.2. İşyeri İç Yönetmeliklerde Yapılacak Esaslı Değişikliğin İşçi Tarafından Kabulü 196
2.1.2.3. İşyeri İç Yönetmeliklerinde Yapılacak Esaslı Değişikliğin İşçi Tarafından Reddedilmesi 198
2.1.2.4. İşçinin Reddetmesine Rağmen İşverenin Sözleşmeyi Feshetmeyip Değişiklikte Israr Etmesi 199
2.1.2.5. Değişiklik Feshinin Uygulanması ve Sonuçları 202
2.2. İş Kanunu m.22/2 Gereği Tarafların Anlaşması ile İşyeri İç Yönetmelik Hükümlerinin Değiştirilmesi ve Yürürlükten Kaldırılması 205
2.3. Genel İşlem Koşullarında Değişiklik Kayıtları ve İşyeri İç Yönetmelikleri 207
2.3.1. Türk Borçlar Kanunu ile Getirilen Değiştirme Yasağı 207
2.3.2. İş Hukukunda Değişiklik Kayıtları 211
2.3.2.1. Ücrete İlişkin Değişiklik Kayıtları 212
2.3.2.1.1. Bağlayıcı Olmama Kayıtları 214
2.3.2.1.2. Geri Alma Kayıtları 215
2.3.2.2. İşin Niteliğine İlişkin Değişiklik Kayıtları 216
2.3.2.3. İşyerine İlişkin Değişiklik Kayıtları.......................................................218
2.3.2.4. Çalışma Sürelerine İlişkin Değişiklik Kayıtları 219
2.3.3. İşyeri İç Yönetmeliklerinde Yer Alan Değişiklik Kayıtlarının Geçerliliğine İlişkin Doktrin Görüşleri ve Yargıtay Uygulaması 222
2.3.3.1. TBK m. 24’ün Yürürlüğe Girmesinden Önce Değişiklik Kayıtlarının Geçerliğine İlişkin Doktrin Görüşleri 222
2.3.3.2. TBK m. 24’ün Yürürlüğe Girmesinden Önce Değişiklik Kayıtlarının Geçerliğine İlişkin Yargıtay Uygulaması 224
2.3.3.3. TBK m.24’ün İş Hukukunda Uygulanmasına İlişkin Öğreti Görüşleri…………………………………………………………………………………228
2.3.3.4. Yargıtay’ın TBK m.24’ün İş Hukukunda Uygulanmasına İlişkin Görüşü 231
2.3.4. Karşılaştırmalı Hukukta Değişiklik Kayıtları 232
2.3.5. Değişiklik Kayıtlarına İlişkin Görüşümüz 237
2.4. İşlem Temelinin Çökmesi Nedeniyle Hâkimin İşyeri İç Yönetmelik Hükümlerine Müdahalesi 238
SONUÇ 242
KAYNAKÇA…………………………………………………………………………..264
